'Thoth (/θoʊθ, toʊt/ ; Koinē GreekThṓth, Coptic Thōouttan alınmıştır. (Mısırca: ḏḥwtj "İbis gibidir" anlamına gelir) Eski bir Mısır tanrısıdır. Sanatta, genellikle kutsal olan hayvanlar olan ibis veya babun başlı bir adam olarak tasvir edildi. Dişi muadili Seshat', karısı Ma'at' idi.^[1] Ayın, bilgeliğin, bilginin, yazının, hiyerogliflerin, bilimin, sihrin, sanatın ve yargının tanrısıydı. Yunan karşılığı Hermes'tir.

Thoth
Sembolü	Ibis, Ay diski, papirus tomarı, kargı kalem, yazı paleti, babun

Thoth'un ana tapınağı Hermopolis (Mısırbilimsel telaffuz : "Khemenu") şehrinde bulunuyordu. Mısır Arapçasında el-Ashmunein olarak bilinen Thoth Tapınağı, Hristiyanlık öncesi büyük ölçüde yıkılır. Geride kalan çok büyük pronaosu 19. yüzyılın ortalarında yıkıldı ve bir şeker fabrikasının temeli için dolgu olarak kullanıldı.^[2]

Thoth Hermopolis'te sekiz ana tanrıdan oluşan bir panteon olan " Ogdoad "ı yönetiyordu ve eşi Nehmetawy idi. Diğer şehirlerde de çok sayıda tapınağı vardı.^[3]

Thoth, Mısır mitolojisinde evreni sürdürmek ve Ra'nın güneş teknesinin her iki tarafında duran iki tanrıdan biri (diğeri Ma'at) olmak gibi birçok hayati ve önemli rol oynadı.^[4] Eski Mısır'ın daha sonraki tarihinde tanrısal anlaşmazlıkların hakemliği,^[5] büyü sanatları, yazı sistemi ve ölülerin yargılanması ile yoğun bir şekilde ilişkilendirildi.^[6]

Wahib Atallah'a göre Nisa suresi 51 de geçen جِبْت‎ (jibt); قِبْط‎ (Qıbt, Kıpti, İng; Copt, "Mısırlı") kelimesinin, birçok ayette tekrarlanan طَاغُوت (ṭāḡūt) ise kişileştirme ile birlikte Thoth'un Hicazi telaffuzundan başka bir şey değildi.^[7][8]

İsim[değiştir | kaynağı değiştir]

ḏḥwty'nin Mısır telaffuzu olasılıkla * ḏiḥautī olarak telaffuz edilir. Bu Antik Yunan'ın Thōth veya Theut almasına ve adın çeşitli şekillerde Sahidic Coptic'e çevrildiği gerçeğine dayanmaktadır. Tout, Thōth, Thaut, Taautos (Τααυτος), Thoor (Θωωρ) ve Bohairic Kıpti Thout. Bu yazımlar, ḏ palatalizasyonunun kaybı ve ḥ'nın h ie başlangıç ḏḥ > th > tʰ ile birleşmesi gibi eski Mısır dilindeki bilinen ses değişikliklerini yansıtıyor.^[9] Kıpti öncesi son y/j kaybı da yaygındır.^[10] Ünlülerin yeniden yapılandırılmasından kaçınan Egyptolojik geleneğin ardından, ünsüz iskelet ḏḥwty "Djehuti" olarak çevrilir ve tanrı bazen bu ad altında bulunur. Bununla birlikte, Yunanca "Thoth" formu daha yaygındır.

Theodor Hopfner'a göre,^[11] Thoth'un Mısır'da ḏḥwty olarak yazılan adı ḏḥw'dan gelir ve iddiaya göre bu hbj olarak yazılan ibisin bilinen en eski ismidir. -ty eki, onun ibis niteliklerine sahip olduğunu gösterir.^[12] Bu yoruma göre Thoth' "ibis gibi olan" anlamına gelir.

Eski transkripsiyonları kullanan diğer biçimleri arasında Jehuti, Jehuty, Tahuti, Tehuti, Zehuti, Techu veya Tetu bulunur.

A, Sheps, Khemennu Lordu, Asten, Khenti, Mehi, Hab ve A'an dahil olmak üzere Thoth için firavun unvanına benzer birçok unvan da bilinmektedir.^[13]

Thoth, diğer yönleriyle de bilinir; örneğin tüm ay boyunca Ay'ı temsil eden Ay tanrısı Iah-Djehuty (j3ḥ-ḏḥw.ty).^[14] Yunanlılar, benzer nitelik ve işlevleri nedeniyle Thoth'u kendi tanrıları Hermes ile ilişkilendirdiler.^[15] Thoth'un unvanlarından biri olan "Üç kez büyük" Yunanca Grekçe: τρισμέγιστος çevrilmiştir. (trismégistos ), Hermes Trismegistus'u yapıyor.^[16][17]

Tasvirler[değiştir | kaynağı değiştir]

Thoth, tasvir edildiği dönem ve sanatçının iletmek istediği görünüme bağlı olarak birçok şekilde (genellikle yeşil ibis başı ile insan formunda) tasvir edilir.^[18] Bu formda, başının üzerinde duran bir hilal üzerinde oturan ay diskinden bir başlık ile zamanların ve mevsimlerin hesaplayıcısı olarak temsil edilebilmektedir. Bir Şu veya Ankher formu olarak tasvir edildiğinde, ilgili tanrının başlığını takmasıyla tasvir edildi. Sanatta bazen Atef tacını veya Yukarı ve Aşağı Mısır'ın çift tacını taktığı da görülmüştür.^[12] Bu yaygın formda tasvir edilmediğinde, doğrudan ibis şeklini alabilmektedir.^[18]

Ayrıca denge tanrısı A'an olduğunda köpek suratlı bir babun veya babun başlı bir adam olarak görünür.^[19] A'ah-Djehuty formunda, daha insan görünümlü bir form aldı.^[20] Bu formların hepsi sembolik metaforlardır. Thoth genellikle Mısır'ın yaşam sembolü olan bir ankh tutarken tasvir edilir.

Öznitellikler[değiştir | kaynağı değiştir]

Thoth'un Mısır mitolojisindeki rolleri çoktu. Yazının ve Mısır hiyerogliflerinin mucidi^[21] ve tanrıların yazıcısıydı.^[22] Yeraltı dünyasında, Duat, bir maymun olarak göründü, denge tanrısı Aani, ölen kişinin kalbini tüye karşı tartan terazinin Maat ilkesini temsil eden tam olarak eşit olduğunu bildirdi.^[23]

Eski Mısırlılar Thoth'u kendi kendine doğmuş ve kendi kendini yetiştirmiş bir olarak görüyorlardı.^[18] O, Ma'at'ı uygun şekilde kullanan^[18] fiziksel ve ahlaki (yani ilahi ) kanunun efendisiydi.^[24] Göklerin, yıldızların, yerin^[25] ve bunlarda bulunan her şeyin oluşumunun hesabını yapan O'ydu.^[24]

Mısırlılar onu tüm bilim, din, felsefe ve büyü eserlerinin yazarı kabul ettiler.^[26] Yunanlılar onu ayrıca astronomi, astroloji, sayılar bilimi, matematik, geometri, ölçme, tıp, botanik, teoloji, medeni hükûmet, alfabe, okuma, yazma ve hitabet biliminin mucidi ilan ettiler. Ayrıca, insani ve ilahi her bilgi dalındaki her eserin gerçek yazarıydı.^[22]

Mitoloji[değiştir | kaynağı değiştir]

Mısır mitolojisi, 365 günlük takvimi Thoth'a borçludur. Efsaneye göre başlangıçta yıl sadece 360 gündü ve bu günlerde Nut kısırdı. Thoth, Ay'ın ışığının 1/72'si (360/72 = 5) veya 5 gün kumar oynadı ve kazandı. Bu 5 gün boyunca Nut ve Geb, Osiris, Set, Isis ve Neftis'i doğurdu.^[27][28][29]

Osiris mitinde Thoth, İsis'e kocasını geri getirmeyi vadeder ve çiftin Horus'a hamile kalmasına izin verir. Horus ve Set arasındaki bir savaşın ardından Thoth öğüt verir ve bilgelik sağlar.

Tarih[değiştir | kaynağı değiştir]

Thoth bir Ay tanrısıydı. Ay geceleri ışık sağlamakla kalmaz, güneş olmadan da zamanın ölçülmesine izin verir. Evreleri ve belirginliği ona erken astrolojide/astronomide belirgin bir önem kazandırdı. Ay'ın döngüleri Mısır toplumunun medeni ve dini ritüel ve kutlamalarını organize etmelerine olanak verdi. Sonuçta Thoth yavaş yavaş bir bilgelik, sihir ve olaylar ve zamanın ölçülmesi ve düzenlenmesi tanrısı olarak görülmeye başlandı.^[30] Güneş tanrısı Ra'nın sekreteri ve danışmanı olduğu söylendi ve Ma'at (hakikat/düzen) ile birlikte gökyüzünde gece yolculuğunda Ra'nın yanında duruyordu.

Thoth, hiyerogliflerin mucidi^[31] ve ayrıca yeraltı dünyasının katibi olarak kabul edildi. Bu nedenle, Thoth'a eski Mısır yazıcıları evrensel olarak tapıyordu. Birçok yazıcının "ofislerinde" Thoth'un bir tablosu veya resmi vardı. Aynı şekilde, yazıcılar için sembollerden biri de ibis idi.

Sanatta Thoth, muhtemelen Mısırlıların ibis gagasının kıvrımını hilalin bir sembolü olarak görmesinden dolayı, genellikle bir ibis başıyla,^[32] bazen de hilal tutan bir babun olarak tasvir edildi.

Eski Mısır'ın Geç Dönemi'nde, Khmun'un (Hermopolis Magna) başkent olması nedeniyle Thoth kültü önem kazandı. Milyonlarca ölü ibis mumyalandı ve onuruna gömüldü.^[33]

Thoth, pek çok masalda bilge, danışman ve ikna edici olarak yer aldı. Öğrenme ve ölçme ile olan ilişkisi, onu, kızı (veya değişken olarak karısı) olduğu söylenen, bilgeliğin daha önceki tanrılaştırılması olan Seshat ile bağlantılı hale getirdi. Thoth'un nitelikleri ayrıca Yunanlılar tarafından Hermes ile özdeşleştirilmesine yol açtı; Hermes Trismegistus olarak birleştirildi.^[17] Yunanlıların Thoth'un kült merkezini Hermes şehri anlamına gelen Hermopolis olarak adlandırmasına yol açtı.

Mısır Ölüler Kitabı'nın Ani Papirüs nüshasında yazar şöyle der: "Ben senin yazı paletinim ey Thoth ve sana mürekkep kavanozunu getirdim. Ben gizli yerlerinde fesat işleyenlerden değilim; başıma bir kötülük gelmesin." Ölüler Kitabı'nın Plate XXIX Chapter CLXXV (Budge), bizzat Thoth'un işi olduğu söylenen en eski gelenektir.

Ondan sonra Djehuty (Thoth) adında Onaltıncı hanedandan bir Mısır firavunu da vardı ve üç yıl hüküm sürdü.

Platon, Phaedrus adlı diyalogunda Thoth'tan bahseder. Yazmanın tembelliğe ve unutkanlığa yol açtığını göstermek için Thoth mitini kullanır. Hikâyede Thoth, Mısır Kralı Thamus'a yazmanın hafızanın harika bir ikamesi olduğunu söyler. Thamus, hikmetin hakikati değil de görünüşü ile hatırlamaya değil, hatırlatmaya çare olduğunu belirtir. Gelecek nesiller, düzgün bir şekilde öğretilmeden çok şey duyacak ve bilge görünse de öyle olmayacak.

MÖ 3. veya 2. yüzyılda yaşamış Mısırlı bir Yahudi olan İskenderiyeli Artapanus, Thoth-Hermes'i tarihi bir insan olarak euhemerize etti ve esasen metin yazarları ve kanun yaratıcıları olarak ortak rollerine dayanarak Musa ile aynı kişi olduğunu iddia etti. Artapanus'un Musa biyografisi, Musa ve Thoth hakkındaki gelenekleri birleştirir ve birçok ayrıntı icat eder.^[35] Geç antik çağlardan Rönesans'a kadar sonraki birçok yazar, Hermes Trismegistus'u Musa ile özdeşleştirdi veya onları benzer inançları açıklayan çağdaşları olarak gördü.^[36]

Arkeoloji[değiştir | kaynağı değiştir]

Mısır Turizm ve Eski Eserler Bakanı, Ocak 2020'de Minye'deki Tuna el-Gebel'de Thoth'un üst düzey yetkilileri ve yüksek din adamlarının toplu mezarlarının bulunduğunu duyurdu. Mostafa Waziri başkanlığındaki bir arkeoloji heyeti tarafından ortaya çıkarılan kireçtaşından yapılmış ve hiyeroglif metinlerle oyulmuş beş antropoid lahit de dahil olmak üzere çeşitli şekil ve boyutlarda 20 lahit ve tabutun yanı sıra 16 mezar ve beş iyi korunmuş ahşap tabut ortaya çıkarıldığı bildirildi.^[37][38]

Modern kültürel referanslar[değiştir | kaynağı değiştir]

Thoth, bir bilgelik tanrısı olarak görülüyor ve özellikle eski Mısır fikirlerinin oldukça popüler olduğu 20. yüzyılın başlarından beri modern edebiyatta kullanılıyor.

Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]

• Khons
• Horus'un gözü
• Thoth'un Kitabı
• Thoth tarot destesi
• Thout, Kıpti takviminin ilk ayı
• Ay tanrılarının listesi
• Phaedrus (diyalog)

notlar[değiştir | kaynağı değiştir]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

1. ^ Thutmose III: A New Biography By Eric H Cline, David O'Connor University of Michigan Press (January 5, 2006)p. 127
2. ^ Temple of the World: Sanctuaries, Cults, and Mysteries of Ancient Egypt (İngilizce). American University in Cairo Press. 2013. s. 149. ISBN 978-977-416-563-4. 
3. ^ (Budge The Gods of the Egyptians Thoth was said to be born from the skull of Set also said to be born from the heart of Ra.p. 401)
4. ^ (Budge The Gods of the Egyptians Vol. 1 p. 400)
5. ^ (Budge The Gods of the Egyptians Vol. 1 p. 405)
6. ^ (Budge The Gods of the Egyptians p. 403)
7. ^ "Arşivlenmiş kopya". 24 Mayıs 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Haziran 2023. 
8. ^ "Arşivlenmiş kopya" (PDF). 24 Mayıs 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 2 Haziran 2023. 
9. ^ The Ancient Egyptian Language: An Historical Study (İngilizce). Cambridge University Press. 11 Temmuz 2013. ISBN 9781107032460.  Yazar |ad1= eksik |soyadı1= (yardım)
10. ^ The Ancient Egyptian Language: An Historical Study (İngilizce). Cambridge University Press. 11 Temmuz 2013. ISBN 9781107032460.  Yazar |ad1= eksik |soyadı1= (yardım)
11. ^ Hopfner, Theodor, b. 1886. Der tierkult der alten Agypter nach den griechisch-romischen berichten und den wichtigeren denkmalern. Wien, In kommission bei A. Holder, 1913. Call#= 060 VPD v.57
12. ^ ^{a b} (Budge The Gods of the Egyptians Vol. 1 p. 402)
13. ^ (Budge The Gods of the Egyptians Vol. 1 pp. 402–403)
14. ^ (Budge The Gods of the Egyptians Vol. 1 pp. 412–413)
15. ^ (Budge The Gods of the Egyptians p. 402)
16. ^ (Budge The Gods of the Egyptians Vol. 1 p. 415)
17. ^ ^{a b} A survey of the literary and archaeological evidence for the background of Hermes Trismegistus in the Greek Hermes and the Egyptian Thoth may be found in Bull, Christian H. 2018. The Tradition of Hermes Trismegistus: The Egyptian Priestly Figure as a Teacher of Hellenized Wisdom. Leiden: Brill, pp. 33–96.
18. ^ ^{a b c d} (Budge The Gods of the Egyptians Vol. 1 p. 401)
19. ^ (Budge The Gods of the Egyptians Vol. 1 p. 403)
20. ^ (Budge The Gods of the Egyptians Vol. 1 plate between pp. 408–409)
21. ^ (Budge Gods of the Egyptians Vol. 1 p. 408)
22. ^ ^{a b} (Budge Gods of the Egyptians Vol. 1 p. 414)
23. ^ (Budge Gods of the Egyptians Vol. 1 p. 403)
24. ^ ^{a b} (Budge The Gods of the Egyptians Vol. 1 p. 407)
25. ^ (Budge Gods of the Egyptians Vol. 1 p. 401)
26. ^ (Hall The Hermetic Marriage p. 224)
27. ^ "Egyptian Myths". ss. 40−41. ISBN 0-292-72076-9. 
28. ^ A Dictionary of Egyptian Gods and Goddesses. ss. 144−145. 
29. ^ Isis and Osiris. Loeb Classics. ss. LCL 306: 30−31. 26 Mart 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Mayıs 2023. 
30. ^ Assmann, Jan, The Search for God in Ancient Egypt, 2001, pp. 80–81
31. ^ Mythology. The illustrated anthology of world myth & storytelling. Londra: Duncan Baird Publishers. 2002. ss. 24. ISBN 9781903296370.  Yazar |ad1= eksik |soyadı1= (yardım)
32. ^ Wilkinson, Richard H., The Complete Gods and Goddesses of Ancient Egypt, 2003, p. 217
33. ^ Wasef (2019). "Mitogenomic diversity in Sacred Ibis Mummies sheds light on early Egyptian practices". PLOS ONE. 14 (11): e0223964. doi:10.1371/journal.pone.0223964. PMC 6853290 $2. PMID 31721774. 
34. ^ "Museum item, accession number: 36.106.2". www.metmuseum.org. Metropolitan Museum of Art. 18 Şubat 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
35. ^ Mussies, Gerald (1982), "The Interpretatio Judaica of Thot-Hermes", in van Voss, Heerma, et al. (eds.) Studies in Egyptian Religion Dedicated to Professor Jan Zandee, pp. 91, 97, 99–100
36. ^ Mussies (1982), pp. 118–120
37. ^ "In photos: Communal tombs for high priests uncovered Upper Egypt – Ancient Egypt – Heritage". Ahram Online (İngilizce). 30 Ocak 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Haziran 2020. 
38. ^ "Tombs of High Priests Discovered in Upper Egypt – Archaeology Magazine". www.archaeology.org. 1 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Haziran 2020.