Bu maddedeki bilgilerin doğrulanabilmesi için ek kaynaklar gerekli. Lütfen güvenilir kaynaklar ekleyerek maddenin geliştirilmesine yardımcı olun. Kaynaksız içerik itiraz konusu olabilir ve kaldırılabilir. Kaynak ara: "Thomas Jefferson" – haber · gazete · kitap · akademik · JSTOR (Ağustos 2021) (Bu şablonun nasıl ve ne zaman kaldırılması gerektiğini öğrenin)

Thomas Jefferson
3. Amerika Birleşik Devletleri başkanı
Görev süresi 4 Mart 1801 - 4 Mart 1809
Başkan Yardımcısı	Aaron Burr George Clinton
Yerine geldiği	John Adams
Yerine gelen	James Madison
2. Amerika Birleşik Devletleri Başkan Yardımcısı
Görev süresi 4 Mart 1797 - 4 Mart 1801
Başkan	John Adams
Yerine geldiği	John Adams
Yerine gelen	Aaron Burr
1. Amerika Birleşik Devletleri Dışişleri Bakanı
Görev süresi 22 Mart 1790 - 31 Aralık 1793
Başkan	George Washington
Yerine geldiği	John Jay
Yerine gelen	Edmund Randolph
Amerika Birleşik Devletleri Fransa Büyükelçisi
Görev süresi 17 Mayıs 1785 - 26 Eylül 1789
Yerine geldiği	Benjamin Franklin
Yerine gelen	William Short
Kişisel bilgiler
Doğum	13 Nisan 1743(1743-04-13) Shadwell, Virginia
Ölüm	4 Temmuz 1826 (83 yaşında) Albemarle County, Virginia
Partisi	Demokratik-Cumhuriyetçi Parti
Evlilik(ler)	Martha Wayles
Çocuk(lar)	Martha Jane Mary Lucy Lucy Elizabeth
İmzası

Thomas Jefferson (d.13 Nisan 1743 - ö. 4 Temmuz 1826), Amerika Birleşik Devletleri'nin üçüncü başkanı. 1801-1809 tarihleri arasında başkanlık görevini sürdürdü. Eski Virginia valisidir. Amerikan Bağımsızlık Bildirgesi'nin asıl yazarı olması ve ABD'deki Cumhuriyetçilik akımının ideallerini savunması ve yayması nedeniyle Amerika Birleşik Devletleri'nin kurucu babaları arasında en etkili olanlarından biri olarak kabul edilir. Jefferson, Amerika'yı hep Cumhuriyetçiliği savunan ve İngiliz İmparatorluğu'nun emperyalizmine karşı gelen büyük bir Özgürlük İmparatorluğu'nun ardındaki güç olarak tahayyül etmiştir.

Amerikan Kongresi, Bağımsızlık Bildirgesi'ni yazmaları için Jefferson ile beraber John Adams, Benjamin Franklin, Roger Sherman ve Robert R. Livingston'ı görevlendirmiştir, ama komite bildirgenin ilk taslağını kaleme alma görevini Thomas Jefferson'a vermiştir.

Virginia Eyalet Meclisi'nde çalışmış ve daha sonra Virginia valisi olmuştur. Görevi başındayken yasaları daha demokratikleştirmeye çalışmış, dinî özgürlük sağlanması için büyük çabalar harcamıştır. 1784-1789 yılları arasında Fransa'da büyükelçilik görevinde bulunmuş ve Fransız İhtilâli yandaşlarına, kendisi de Amerika'nın bağımsızlığını savunduğu için yakınlık göstermiştir.

1790 yılında Amerika'da George Washington'ın bakanı olmuş fakat bakanın diğer danışmanları ile arasında anlaşmazlıklar yaşandığı için görevinden ayrılmıştır. 1801 yılında kendisi başkanlığa adaylığını koymuş ve rakibi Aron Burr ile aldığı oy sayısı eşit çıkınca Temsilciler Meclisi tarafından oybirliği ile başkan seçilmiştir.

Jefferson görevi süresince endüstrileşmeye karşı çıkmış, Amerika halkının tarımcı yapısını korumaya çabalamıştır. Avrupa ile Amerika arasındaki ticarî ilişkilere bazı yasaklar koymuş iki dönem başkanlık yaptıktan sonra üçüncü kez adaylığını koymamış ve kendi kurmuş olduğu Virjinya Üniversitesi'ne dönmüştür. ABD'nin 50. bağımsızlık gününde ölmüştür. 2. Başkan John Adams'dan birkaç saat önce ölmüştür. Son sözleri ise "Is it the fourth?" (Bugün dördü mü?) oldu.

Yetişme dönemi ve eğitim hayatı[değiştir | kaynağı değiştir]

Çocukluk dönemi[değiştir | kaynağı değiştir]

13 Nisan 1743 tarihinde, ailesinin on çocuğundan üçüncüsü olarak dünyaya gelmiştir. Virginia'nın güçlü bireyleri ile sıkı bağları olan bir aileye mensup olup, kardeşlerinden ikisi çocuk yaşta hayatlarını kaybetmiştir. Annesinin ismi Jane Randolph Jefferson, babasının ismi ise Peter Jefferson'dır. Babası Peter Jefferson'ın atalarının büyük olasılıkla Galli oldukları düşünülmektedir.

1752'de İskoçyalı bir rahip olan William Douglas'ın eğitim verdiği yerel bir okulda eğitime başladı. Dokuz yaşından itibaren Latince, Antik Yunan ve Fransızca öğrenmeye başladı. 1757 yılında on dört yaşındayken babasının ölümü üzerine, 20 km² arazi ve birçok köle kendisine miras kaldı. Bu arazi üzerinde daha sonraları Monticello olarak adlandırılacak olan kendi evini inşa etmiştir.

Babasının ölümünün ardından 1758 ile 1760 yılları arasında rahip James Maury'nun okuluna devam etti. Bu okulda klasik eğitimin yanında tarih ve bilim dersleri aldı.

1760 yılında 16 yaşında Williamsburg'da bulunan the College of William & Mary ismindeki yükseköğrenim kurumuna girdi ve iki sene sonra en yüksek notlarla buradan mezun oldu. William & Mary'de Profesör William Small'dan felsefe, matematik ve metafizik dersleri aldı. Small, Jefferson'a İngiliz deneyselcilik akımının öncüleri olan John Locke, Francis Bacon ve Isaac Newton gibi bilim adamlarının çalışmalarını ilk olarak tanıtan kişidir (Jefferson, daha sonra bu üç isim hakkında "dünyanın yetiştirdiği en büyük üç adam" tanımlamasını yapmıştır^[1]). Çok meraklı bir öğrenci olan Jefferson, okulda bulunduğu süre içerisinde pek çok alanla ilgilendi ve aile geleneğine uygun olarak çoğu zaman günde on beş saate varan çalışmalarda bulundu. Mezuniyetinin ardından, hukuk öğrenimini de tamamlayarak 1767 yılında Virginia Barosu'na kabul edildi.

Üniversite sonrası[değiştir | kaynağı değiştir]

1 Ekim 1765'te Jefferson'ın en büyük ablası olan Jane 25 yaşında öldü. Jefferson, bu olayın ardından bir süre derin bir yas dönemine girdi ve bu süre içerisinde diğer ablalarının da evlenerek evden ayrılmış olmaları dolayısıyla, kendisine arkadaşlık edebilecek düzeyde yaşıt kardeşlerinin eksikliğini hissetti.

Jefferson, bu dönemde henüz koloni olan Virginia'da avukat olarak pek çok dava ile ilgilenmiş, 1768 ile 1773 yılları arasında Genel Mahkeme'de her yıl yüzün üzerinde davaya bakmıştır. Avukat olarak ünlenen Jefferson'ın müşterilerinin arasına annesinin ailesi olan Randolph'ların da içinde bulunduğu Virginia'nın birçok elit ailesi girmiştir.

Monticello[değiştir | kaynağı değiştir]

Thomas Jefferson, neoklasik tarzda bir malikane olan Monticello'nun inşaatına 1768 yılında başladı. Daha çocukluğundan itibaren, Shadwell arazisi içinde tepenin üstünde yer alacak güzel ve küçük bir ev hayali kurduğu bilinmektedir.

Siyasi hayatı[değiştir | kaynağı değiştir]

Amerikan Devrimi'ne doğru[değiştir | kaynağı değiştir]

Avukatlığa devam ederken, Jefferson bir yandan da siyasetle ilgilenmeye başlamış ve 1769 yılından itibaren Virginia'nın yerel meclisinde Albemarle County bölgesini temsil etmiştir. 1774 yılında İngiliz Parlamentosu'nun Amerikan kolonilerini cezalandırmak amacıyla çıkardığı yasalar (Coercive Acts) üzerine, bu yasalara karşı çıkan bir dizi ilke kararını kaleme almış, daha sonra bu kararlar onun ilk basılı yayını olan A Summary View of the Rights of British America olarak yayınlanmıştır. Söz konusu yasalara karşı ilk tepkiler hukuki konularda anayasaya aykırılık temeline dayanan eleştiriler iken, Jefferson argümanlarını o günler için oldukça radikal bir fikir olan kolonilerin kendi kendilerini yönetme haklarına dayandırmıştır. Jefferson ayrıca söz konusu Parlamento'nun sadece Birleşik Krallık üzerinde hakimiyeti olan bir yasal güç olduğunu ve kolonilerde herhangi bir yasama hakkı olmadığını iddia etmiştir. Thomas Jefferson'ın kaleme aldığı bu eser, asıl olarak ilk Koloniler arası kongrede Virginia'yı temsil edecek komite için bir açıklamalar kitapçığı olarak yazılmış olmasına rağmen, bu Kongre'de fazlasıyla radikal bulunmuş ve kabul görmemiştir. Fakat, yine de bu fikirler daha sonra Amerikan bağımsızlığının teorik temellerinin oluşmasını sağlayan ana kaynaklar arasında sayılmış ve bu yüzden Jefferson'ın bağımsızlık hareketinin öncüleri arasında en önde gelenlerinden biri olarak kabul edilmesini sağlamıştır.

Bağımsızlık Bildirgesi'nin kaleme alınması[değiştir | kaynağı değiştir]

Jefferson, Amerikan Bağımsızlık Savaşı'nın başlamasının hemen ardından, Haziran 1775'te on üç koloninin katılımıyla toplanan ikinci Kongre'de delege olarak yer almıştır. Kongre Haziran 1776'da bir bağımsızlık bildirgesinin kaleme alınması fikrini tartıştığı sırada, Jefferson bu bildirgenin hazırlanması için görevlendirilen Beşli komite'ye seçilmiştir. Komite, muhtemelen Jefferson'ın "yazar" olarak sahip olduğu itibar ve ün dolayısıyla bildirgenin ilk taslak halini hazırlama görevini Jefferson'a vermiştir. Esasen bu sorumluluk, verildiği esnada rutin bir görev olarak düşünülmüş ve Komite'nin hiçbir üyesi tarafından tarihi bir görev olarak görülmemiştir. Jefferson, kendi hazırladığı Virginia Anayasa taslağını, George Mason'ın hazırladığı Virginia Haklar Bildirgesi'ni ve diğer kaynakları esas almak ve Komite'nin diğer üyelerinin de desteğini almak suretiyle Amerikan Bağımsızlık Bildirgesi'nin taslak halini tamamlamıştır.

1774 ile 1800 arasında siyasi kariyeri[değiştir | kaynağı değiştir]

Jefferson'ın hazırladığı ilk taslağı Komite'ye sunmasının ardından, Komite taslak üzerinde bazı küçük değişiklikler yaparak taslağı 28 Haziran 1776 tarihinde Kongre'ye sunmuştur. Birkaç gün süren görüşmeler sonucunda, Kongre taslak metni üzerinde bazı değişikliklere gitme ve taslağın neredeyse dörtte birini çıkartma kararı almıştır. Jefferson'ın itirazlarına rağmen çıkartılan bu bölümlerden bir tanesi de köleliğe ve köle ticaretine eleştirel yönden yaklaşan bir bölüm de bulunmaktadır. Sonuçta, 4 Temmuz 1776 tarihinde Amerika Birleşik Devletleri Bağımsızlık Bildirgesi Kongre tarafından onaylanmıştır. Bağımsızlık Bildirgesi zaman içerisinde Jefferson'ın üne ulaşmasında en önemli unsur olarak öne çıkmış ve onun kaleminden çıkan etkili giriş kısmı insan hakları üzerinde kalıcı bir metin olarak görülmeye devam edilmektedir.

Eyalet Meclisi'ndeki çalışmaları[değiştir | kaynağı değiştir]

1776 yılının Eylül ayında Virginia'ya geri dönen Jefferson, yeni oluşturulan Virginia Temsilciler Meclisi'ne seçilmiştir. Meclis'te bulunduğu dönem süresince, çoğunlukla Virginia'nın demokratik bir eyalet olarak kazandığı yeni statüsü gereği yapılmasını gerekli gördüğü yasal düzenlemelerin gerçekleşmesi için çalışmalarda bulunmuştur. Üç yıl boyunca, içlerinde "büyük evlat hakkı" uygulamasının kaldırılması, dini özgürlüklerin tanınması ve yargı sisteminin modernize edilmesini de içeren 126 adet kanun tasarısı kaleme almış ve Meclis'e sunmuştur. 1778 yılında kaleme aldığı "Bilginin Yaygınlaştırılmasına Dair Kanun" ile kendi mezun olduğu okullarda da akademik reformların yapılmasına vesile olmuş ve seçmeli bir müfredat sisteminin Amerikan üniversiteleri arasında ilk kez uygulanmasına öncülük etmiştir.

Yine Eyalet Meclisi'nde görev yaptığı dönem içerisinde cinayet ve devlete ihanet suçları hariç olmak üzere idamın kaldırılmasını öneren bir yasa tasarısını gündeme taşımıştır. Bu kanun tasarısı sadece bir oy farkla reddedilmiş ve bu yüzden tecavüz gibi suçlar için ölüm cezası Virginia kanunlarında 1960'lı yıllara kadar varlığını korumuştur. Virginia sınırları içine kölelerin getirilmesini yasaklayan bir kanunun yasalaşmasında başarılı olmuş, ancak kölelik uygulamasının tamamen kaldırılmasını sağlayamamıştır.

Virginia Eyalet Valiliği[değiştir | kaynağı değiştir]

1779-1781 yılları arasında Virginia eyaleti valisi olarak görev yapmıştır. Bu görevi kapsamında, 1780 yılında Eyalet başkentinin Williamsburg'dan daha merkezi bir konuma sahip olan Richmond şehrine taşınması, College of William & Mary üniversitesinde eğitim reformlarına devam edilmesi gibi çalışmalarda bulunmuştur. 1779'da bu okul, Jefferson'ın isteği üzerine Amerikan üniversitelerinde bir ilk olarak George White'a hukuk profesörü unvanı vermiştir.

Eğitim alanında o güne kadar gerçekleştirilmesini sağladığı reformları yeterli bulmayan Jefferson, daha sonra Virginia Üniversitesi'ni kurmuştur. Bu üniversite, ABD tarihinde yükseköğrenimin dinsel öğretiden tamamen bağımsız tutulduğu ilk üniversite olma özelliğini taşımaktadır.

Thomas Jefferson'ın vali olduğu dönem içerisinde Virginia iki kez İngiliz işgaline uğramıştır (Bunların ilkinde İngiliz kuvvetlerinin başında Benedict Arnold, ikincisinde ise Lord Cornvallis vardı). Hatta, 1781 yılının Haziran ayında, Banastre Tarleton adındaki bir albayın önderliğindeki İngiliz süvari birlikleri, Jefferson ve diğer Virginia bölgesi liderlerinin on dakika mesafesine kadar yaklaşmışlardır.

Jefferson, valilik görevinde kamuoyunun desteğinin yitirmesi ve bir daha seçilme şansının olmamasından ötürü, bir dönem sonunda bu görevi bırakmak zorunda kalmıştır. Ancak, yine de 1783 yılında Eyalet meclisi tarafından Amerikan Kongresi'ne Virginia'yı temsil etmek üzere seçilmiş ve kongre üyesi olarak Ulusal Kongre üyeliğine getirilmiştir.

Amerikan Ulusal Kongresi üyeliği[değiştir | kaynağı değiştir]

Virginia Eyalet Meclisi, Jefferson'ı Konfederasyon Kongresi'nde Virginia Eyaleti'ni temsil etmek üzere 6 Haziran 1783'te seçmiş, Kongre'deki görev süresi ise 1 Kasım 1783'te başlamıştır. Jefferson, yabancı para kurlarını belirlemek üzere Kongre içerisinde kurulan komitenin üyeliğine atanmıştır. Bu görevi sırasında, Amerikan para biriminin onluk sisteme dayanması gerektiği fikrini öne sürmüştür.

Kendisine büyükelçilik unvanı verildiği için 7 Mayıs 1784'te Kongre'den ayrılmıştır. 1785'te ABD'nin Fransa büyükelçiliğine getirilmiştir.

Fransa Büyükelçiliği[değiştir | kaynağı değiştir]

1785-1789 yılları arasında Fransa'da ABD büyükelçisi olarak görev yaptığından dolayı Philadelphia Kongresi'ne katılamamıştır. Ekinde bir haklar bildirgesi olmamasına rağmen yeni Anayasa'ya destek vermiş ve sürekli olarak ABD'deki gelişmeler hakkında James Madison'dan haber almaya devam etmiştir.

Paris'te bulunduğu sürece, Champs-Élysées üzerinde bulunan bir evde yaşamıştır. Zamanının önemli bir bölümünü şehrin arkeolojik zenginliklerini gezip öğrenmekle geçirmiş, aynı zamanda şehrin sunduğu güzel sanatlarla ilgili sergi, gösteri vb. aktivitelere yoğun olarak katılmıştır. Davetlerde sık sık boy göstererek favori bir figür haline gelmiş ve şehrin etkili insanlarının verdiği akşam yemeklerinin düzenli misafirlerinden olmuştur. Kızlarıyla birlikte Fransa'da oldukları süre içinde Montecillo'nun köle ailelerinden olan Hemmings'lerden James Hemmings ve onun kız kardeşi Sally Hemmings onlara hizmet etmiştir. Jefferson'ın Sally Hemmings ile var olduğu iddia edilen uzun dönemli ilişkisinin bu dönemde başladığı iddia edilir.

1784-1785 yılları arasında ABD ile Prusya arasında yeni kurulan ticari ilişkilerin mimarlarından biri olmuştur.

Paris'in aristokratları ve elit tabakası ile yukarıda sözü edilen sıkı arkadaşlık ve dostluk bağlarına rağmen, 1789'da başlayan Fransız Devrimi sırasında devrimcilerin yanında yer almıştır.

Başkan yardımcılığı dönemi[değiştir | kaynağı değiştir]

Bu alt başlığın geliştirilmesi gerekiyor.

Başkanlık Dönemi[değiştir | kaynağı değiştir]

4 Mart 1801 ile 4 Mart 1809 tarihleri arasında iki dönem boyunca Amerika Birleşik Devletleri başkanı görevini yürüttü.

Jefferson başkanlığı sırasında sansüre karşı olduğunu etkili biçimde dile getirmiştir:

Hükümetler sansüre geçit vermemelidirler ve bu ancak basının özgür olması ile olabilir. Eğer erdemli bir hükûmet ise kendisine karşı yapılacak herhangi bir saldırıdan korkmasına gerek kalmayacaktır. Doğa, insana ister dinin, ister politikanın isterse de hukukun içinde olmak üzere doğruyu bulup çıkarması için verilmiştir.

— Thomas Jefferson

Jefferson, 4 Mart 1801'de Washington D.C.'deki yeni Kongre Binası'nda Baş Yargıç John Marshall tarafından yemin etti.^[2] Açılış konuşmasında bir uzlaşma notu düştü ve "Bizleri aynı ilkenin kardeşleri farklı isimler tarafından çağırdı. Hepimiz Cumhuriyetçiyiz, hepimiz Federalistiz."^[3] İdeolojik olarak Jefferson, "tüm insanlara eşit ve kesin adalet", azınlık hakları, ifade, din ve basın özgürlüğünü vurguladı. Özgür ve demokratik bir hükûmetin "dünyadaki en güçlü hükümet" olduğunu söyledi.^[4] Kabinesine ılımlı Cumhuriyetçileri aday gösterdi bunlar: Dışişleri Bakanı olarak James Madison, Savaş Bakanı olarak Henry Dearborn, Başsavcı olarak Levi Lincoln ve Donanma Bakanı olarak Robert Smith.

Göreve geldikten sonra, ilk olarak 83 milyon dolarlık bir ulusal borçla karşı karşıya kaldı.^[5] Hazine Bakanı Albert Gallatin'in yardımıyla Hamilton'un Federalist mali sistemini dağıtmaya başladı.^[6] Jefferson yönetimi, "gereksiz ofisleri" kapattıktan ve "işe yaramaz işyerlerini ve harcamaları" kestikten sonra viski tüketim vergisini ve diğer vergileri kaldırdı. Ulusal bankayı ve ulusal borcu artırma etkisini dağıtmaya çalıştılar, ancak Gallatin tarafından caydırıldılar. Jefferson, barış zamanında gereksiz olduğunu düşünerek Donanmayı küçülttü. Bunun yerine, yabancı düşmanlıkları kışkırtmayacağı düşüncesiyle, yalnızca savunma için kullanılan ucuz savaş tekneleri filosunu bünyesine kattı. İki dönem sonra, ulusal borcu 83 milyon dolardan 57 milyon dolara indirmişti.

Jefferson, "Alien and Sedition Acts" kapsamında hapsedilenlerin birçoğunu affetti.^[7] Kongre Cumhuriyetçileri, Adams'ın neredeyse tüm "gece yarısı yargıçlarını" görevden alan 1801 Yargı Yasasını yürürlükten kaldırdı.

Jefferson, bilimlerin ilerlemesine dayalı bir ulusal savunma için bir subay mühendislik birliği üreten bir ulusal askeri üniversiteye olan ihtiyacı güçlü bir şekilde hissetti. 16 Mart 1802'de Askeri Barış Teşkilatı Yasasını imzaladı ve böylece West Point'te Birleşik Devletler Askeri Akademisi'ni kurdu. Yasa, ordu için yeni bir dizi yasa ve sınırlama 29 bölüm halinde belgelendi. Jefferson ayrıca, Cumhuriyetçi değerleri desteklemek için Federalistlerin ve subay kolordu genelinde aktif muhaliflerin yerini alarak, Yürütme şubesine reform getirmeyi umuyordu.

Jefferson, 1800 yılında kurulan Kongre Kütüphanesi'ne büyük ilgi gösterdi. Sık sık kitap alınmasını tavsiye etti. 1802'de, bir Kongre kararı Başkan Jefferson'a Kongre'nin ilk Kütüphanecisini seçmesi için yetki verdi ve kendisine kütüphane kuralları ve yönetmelikleri oluşturma yetkisi verdi. Bu kanun aynı zamanda başkana ve başkan yardımcısına kütüphaneyi kullanma hakkı tanımıştır.^[8]

Beyaz Saray hostesi[değiştir | kaynağı değiştir]

Beyaz Saray'da bayanlar varken Jefferson'un bir hostese ihtiyacı vardı. Eşi Martha, 1782'de öldü. Jefferson'un iki kızı Martha Jefferson Randolph ve Maria Jefferson Eppes, ara sıra bu rolde görev yaptı. 27 Mayıs 1801'de Jefferson, uzun zamandır arkadaşı James Madison'ın karısı olan Dolley Madison'dan Beyaz Saray'ın daimi hostesi olmasını istedi. Pozisyonun diplomatik öneminin farkına vararak kabul etti. Beyaz Saray konağının tamamlanmasından da sorumluydu. Dolly, Jefferson'un geri kalan iki dönemi boyunca Beyaz Saray'da hostes olarak görev yaptı ve ardından sekiz yıl daha görev yaptı.

Dini Görüşü[değiştir | kaynağı değiştir]

Jefferson, başkanlığı döneminde seküler bir yönetim ortaya koymuştur. Bir yaratıcı var ise, onun sadece dünya'yı yarattığını, gerisine karışmadığına inanmıştır.

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

Vikisöz'de Thomas Jefferson ile ilgili sözleri bulabilirsiniz.