Ermeni Devrimci Federasyonu

Ermeni Devrimci Federasyonu (EDF)
*Հայ Յեղափոխական Դաշնակցութիւն (ՀՅԴ)*
Ermeni Devrimci Federasyonu (EDF); Հայ Յեղափոխական Դաշնակցութիւն (ՀՅԴ)
Başkan	Hagop Der Haçaduryan
Kurucuları	Hristofor Mikaelyan; Stepan Zoryan; Simon Zavaryan
Slogan(lar)	"Ya Özgürlük Ya Ölüm"
Kuruluş tarihi	1890 (133 yıl önce)
Merkez	30 Hanrapetutyan St., ; Erivan, Ermenistan
Gazete(ler)	Yerkir
Gençlik kolu	Ermeni Gençlik Federasyonu
Üyelik (2012)	6,800 (Ermenistan)
İdeoloji	Ermeni milliyetçiliği; Büyük Ermenistan; Pazar sosyalizmi; Rusofili; Tarihsel: Demokratik sosyalizm; Devrimci sosyalizm; Sovyet karşıtlığı;
Siyasi pozisyon	Sol
Ulusal üyelik	8 Mart İttifakı(Lübnan'da); Ermenistan İttifakı(Ermenistan'da)
Uluslararası üyelik	Sosyalist Enternasyonal; İkinci Enternasyonal (1907-1916)
Avrupa üyeliği	Avrupa Sosyalistler Partisi (gözlemci)
Resmî renkler	Kırmızı Altunî
Marş	"Köylü ve İşçi"
Ermenistan Ulusal Meclisi	11 / 107
Dağlık Karabağ Ulusal Meclisi	3 / 33
Lübnan Parlamentosu	3 / 128
İnternet sitesi
	arfd.info
Parti bayrağı

Ermeni Devrimci Federasyonu (Ermenice: Հայ Յեղափոխական Դաշնակցություն Hay Heğapohakan Daşnaktsutyun), Ermeni siyasi partisi. Ermenistan'ın bağımsızlığını sağlamak amacıyla 1890'da kuruldu. Hâlen gerek Ermenistan Cumhuriyeti'nde gerek diasporadaki Ermeniler arasında aktif bir siyasi partidir. Doğu Ermenice adıyla Daşnaktsutyun olan örgütün adı Türkçeye Batı Ermenice'den bir takım ses değişikliklerinden sonra Taşnaksutyun olarak geçmiştir ve kısaca Taşnak adıyla da bilinir. Ermenicede Federasyon anlamına gelir; çünkü örgüt özellikle Rusya'daki Ermeni örgütleri başta olmak üzere birçok örgütün birleşmesinden oluştuğundan bu adın verilmesi uygun görülmüştür.

Tarihi[değiştir | kaynağı değiştir]

Kuruluş ve Devrim yılları[değiştir | kaynağı değiştir]

1890'da Gürcistan'ın başkenti Tiflis'te Hristofor Mikaelyan, Stepan Zoryan ve Simon Zavaryan tarafından kuruldu. Kuruluş amacı Osmanlı Devleti'nde Ermeniler için özerk bir bölge kurulmasını sağlamak, Ermeni yerleşimlerini muhtemel saldırılarına karşı korumak ve bu uğurda çalışan Ermeni fedai gruplarını bir çatı altında toplamaktı. Kurucuları Çarlık Rusyası'ndaki Halkçı (narodnik) hareketin ideoloji ve örgütlenme modelinden etkilenmişlerdi.^{[kaynak belirtilmeli]}

1894'te Federasyon, Diyarbakır'a bağlı Sason'da Osmanlı yönetimine karşı silahlı teröristler örgütledi. Direnişin amacı Avrupa devletlerinin ilgisini Ermeni sorununa çekerek Ermeniler lehine uluslararası baskı sağlamaktı. 1895'te aynı amaçla Van kentinde bir ayaklanma düzenlendi. 26 Ağustos 1896'da Taşnak üyelerinden Papken Süni önderliğinde bir grup terörist İstanbul'da Osmanlı Bankası'nı basarak dünya kamuoyunun ilgisini çekmeyi denediler. Bu olaylar sayesinde Taşnak, daha önceden etkin olan Hınçak ve Armenagan gibi örgütleri kenara iterek Ermeni ulusal hareketinin önderliğini ele geçirdi.^{[kaynak belirtilmeli]}

1895-1904 döneminde Taşnak'a bağlı gerilla grupları Doğu Anadolu Bölgesi'nin birçok yerinde kanlı olaylara karıştılar. 1905'te örgüt üyelerince II. Abdülhamit'e karşı düzenlenen Yıldız suikastı başarısızlıkla sonuçlandı. Suikast hazırlıkları sırasında erken patlayan bir bomba nedeniyle parti kurucularından Hristofor Mikaelyan öldü.

1903'te Çarlık Rusyası'nın Ermenilere yönelik baskıcı bir politika benimsemesi üzerine Taşnakçılar Rusya'da da direniş ve terör olaylarına katıldı. Çarlık rejimine karşı 1905 İhtilali'nde yer aldı.

1907'de yapılan kurultayda Taşnak, II. Abdülhamit rejimine karşı İttihat ve Terakki Cemiyeti ile işbirliği yapma kararı aldı. Aynı yıl Paris'te toplanan Osmanlı Muhalifleri Kongresi'ne İttihat ve Terakki lideri Ahmed Rıza Bey ve liberal görüşün öncüsü Prens Sabahattin Bey ile birlikte Taşnak temsilcisi Haçadur Malumyan da katıldı.

1908'de Meşrutiyet'in ilanı ile sonuçlanan ayaklanmalar zincirinde İttihat ve Terakki örgütünün yanı sıra Taşnakçılar da görev aldı. Ancak Nisan 1909'da çıkan Adana Olayları üzerine iki örgütün arası açıldı. 10 Aralık 1912'de örgüt üyelerince Van'ın Ermeni asıllı belediye başkanı Bedros Kapamacıyan iki kurşun sıkılarak öldürülmüştür. 1914 Erzurum Kongresi'nin yaklaşan Dünya Savaşı'nda Osmanlı Devletini destekleme kararı alması üzerine örgüt bölündü; Antranik Ozanyan öncülüğünde bir kesim partili Rusya'nın desteğiyle Osmanlı'ya karşı savaşmayı seçti.^[26]

Nisan 1915'te Van'da başlatılan Ermeni isyanı Taşnak tarafından örgütlendi. Savaş sırasında Rus Ordusu içinde oluşturulan dört Ermeni Gönüllü Alayı'nda Taşnak mensupları lider rolü oynadılar. 1917 Devrimi'nden sonra Rus Devleti'nin dağılması üzerine 28 Mayıs 1918'de kurulan Demokratik Ermenistan Cumhuriyeti'nin lider kadrosu da Taşnakçılardan oluşuyordu. Ülkenin 26 Kasım 1920'de Kızıl Ordu tarafından işgali üzerine Taşnak kadroları yurt dışına kaçtılar. Sovyet Ermenistanı'nda "Taşnakist" olmakla suçlanan onbinlerce kişi 1930'lu yıllarda stalinist rejim tarafından Sibirya'ya sürüldü veya kurşuna dizildi.

Kara Haç Çetesi[değiştir | kaynağı değiştir]

Taşnaklar tarafından milliyetçi harekete destek vermeyen Ermenilere karşı kuruldu. Çetenin ismi, öldürdükleri Ermenilerin alınlarına kesici bir aletle haç şekli çizmelerinden ve kesme sırasında akan kanın kuruyarak koyu bir renk almasından gelmektedir.^{[kaynak belirtilmeli]}

Sürgün yılları[değiştir | kaynağı değiştir]

Sürgüne giden Taşnak liderleri, büyük Ermeni topluluklarının yaşadığı Lübnan, Suriye, Fransa ve ABD'de parti örgütünü sürdürdüler. Ermenistan'daki Eçmiadzin Patrikliğine bağlı kiliselerin ABD ve diğer ülkelerde Taşnakçıları kiliseden uzaklaştırması üzerine, Taşnakçılar da Lübnan'da bulunan Kilikya Patriğine bağlı ayrı bir kilise örgütü kurdular. İki taraf birbirinin kiliselerine giden Ermenileri karşılıklı olarak aforoz etti. 1933'te ABD Ermenileri Başpiskoposu Levon Turyan, New York'ta bir Taşnak suikastçı tarafından öldürüldü.ABD'deki örgütlenmesi Amerika Ermeni Ulusal Komitesi lobi faaliyetleri ile amacını sürdürüyor.

1950'lerin Soğuk Savaş ortamında Taşnak ile Sovyet Ermenistanı arasındaki çatışma derinleşti. Hınçak Partisi Ermenistan'la uzlaşmayı savunurken, Taşnakçılar gitgide şiddetlenen bir düşmanlık politikası güttüler. 1956'da Kilikya Patrikliği makamına Taşnak yanlısı Halep Piskoposu Zareh'in seçilmesi üzerine Lübnan Ermenileri arasında silahlı çarpışmalar oldu.

Sovyet Sonrası Ermenistan[değiştir | kaynağı değiştir]

1991'de Ermenistan'ın bağımsızlığını kazanmasından sonra Taşnak, hızla ülkenin önde gelen siyasi hareketlerinden biri oldu.^{[kaynak belirtilmeli]} 28 Aralık 1994'te Cumhurbaşkanı Levon Ter-Petrosyan, terör eylemlerine ve mafya ilişkilerine karıştığı ve hükûmete karşı bir ayaklanma planladığı gerekçesiyle Taşnak partisini kapattı.^{[kaynak belirtilmeli]} Parti ileri gelenlerinden birçoğu tutuklandı.^{[kaynak belirtilmeli]} Parti organı olan Yerkir gazetesi yasaklandı.

30 Mart 1998'de Taşnakların desteklediği Robert Koçaryan'ın cumhurbaşkanı seçilmesi üzerine partiye yönelik yasaklar kaldırıldı.^{[kaynak belirtilmeli]} Genellikle sağ-milliyetçi bir ideolojisi vardır.^{[kaynak belirtilmeli]}

Seçim sonuçları[değiştir | kaynağı değiştir]

Ermenistan[değiştir | kaynağı değiştir]

Ermenistan Ulusal Meclisi
Seçim	Parti-listesi			Bölge (Toplam)	Toplam	±
Seçim	Oy	%	Sandalye (Toplam)	Bölge (Toplam)	Toplam	±
1919	230,772	89.0%	72 / 80	—	72 / 80

1990	Parti Listesi Sistemi Yok			12 / 259	12 / 259
1995	Yasaklı^[27]			1 / 150	1 / 190	11
1999	84,232	7.8%	5 / 56	3 / 75	8 / 131	7
2003	134,849	11.5%	11 / 56	0 / 75	11 / 131	3
2007	177,907	13.2%	16 / 90	0 / 41	16 / 131	5
2012	85,550	5.67%	5 / 90	0 / 41	5 / 131	11
2017	103,173	6.58%	5 / 105	—	7 / 105	2
2018	48,811	3.89%	0 / 132	—	0 / 132	7

Ermenistan Cumhurbaşkanlığı
Seçim	Aday	Oy	%	Pozisyon
1991	Sos Sarkisyan	Bilinmiyor	4.3%	3
1996	Yasaklı, Vazgen Manukyan'ı destekledi
1998	Robert Koçaryan'ı destekledi^[28]
2003	Robert Koçaryan'ı destekledi^[28]
2008	Vahan Hovhannisyan	100,966	6.2%	4
2013	Katılmadı
2018	Armen Sarkisyan'ı destekledi^[29]

Dağlık Karabağ Cumhuriyeti[değiştir | kaynağı değiştir]

Dağlık Karabağ Cumhuriyeti Ulusal Meclisi
Seçim	Parti-listesi			Bölge (Toplam)	Toplam	±
Seçim	Oy	%	Sandalye (Toplam)	Bölge (Toplam)	Toplam	±
1995	Bilinmiyor	Bilinmiyor	Bilinmiyor	Bilinmiyor	0 / 33	0
2000	Bilinmiyor	Bilinmiyor	Bilinmiyor	Bilinmiyor	9 / 33	9
2005	14,534	24.4%	Bilinmiyor	Bilinmiyor	3 / 33	6
2010	12,725	19.1%	4 / 17	2 / 16	6 / 33	3
2015	12,965	18.81%	4 / 22	3 / 11	7 / 33	1

Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]

Ermeni Ulusal Hareketi

Konuyla ilgili yayınlar[değiştir | kaynağı değiştir]

Ovannes Kaçaznuni, Taşnak Partisinin Yapacağı Bir Şey Yok
A. A. Lalayan, Taşnak Partisinin Karşıdevrimci Rolü (1914-1923)

İlgili fotoğraf arşivleri[değiştir | kaynağı değiştir]

T.C. Genelkurmay Başkanlığı (Taşnak tarafından öldürülen Osmanlı tebaaları)
TC Kültür ve Turizm Bakanlığı'nın sitesinde konuyla ilgili fotoğraflar1 Ocak 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

^ ^a ^b Verluise 1995, s. 38.
^ (Ermenice) Յուրաքանչյուր երկրորդ չափահաս հայաստանցին կուսակցակա՞ն 31 Temmuz 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
^ "Armenian Nationalist Party Threatens President Over Turkey Protocols". Erivan. Radio Free Europe/Radio Liberty. 14 Ocak 2010. 8 Eylül 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Eylül 2014.
^ Cornell 2011, s. 11.
^ Abbasov, Shahin (15 Ekim 2010). "Azerbaijan: Baku Reaches Out to Armenian Hard-liners in Karabakh PR Bid". EurasiaNet. New York. Open Society Institute. 8 Eylül 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Eylül 2014.
^ "Armenia: Internal Instability Ahead" (PDF). Yerevan/Brussels: International Crisis Group. 18 Ekim 2004. s. 8. 23 Eylül 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 11 Haziran 2014.
^ "Ծրագիր Հայ Յեղափոխական Դաշնակցության (1998)". Armenian Revolutionary Federation Website. "ՀՅ Դաշնակցությունը նպատակադրում է. Ա. Ազատ, Անկախ եւ Միացյալ Հայաստանի կերտում: Միացյալ Հայաստանի սահմանների մեջ պիտի մտնեն Սեւրի դաշնագրով նախատեսված հայկական հողերը, ինչպես նաեւ` Արցախի, Ջավախքի եւ Նախիջեւանի երկրամասերը:"
^ Harutyunyan 2009, s. 89.
^ "The first numbers of the lists of eleven political forces presented their visions of the fight against corruption and economic development" Տասնմեկ քաղաքական ուժերի ցուցակների առաջին համարները ներկայացրին կոռուպցիայի դեմ պայքարի ու տնտեսության զարգացման իրենց տեսլականները (Ermenice). Armenpress. 5 Aralık 2018. 9 Kasım 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Aralık 2018.
^ "It is necessary to get rid of the phrase 'there are no means, there can be no reforms.' Armen Rustamyan" Պետք է ձերբազատվել «չկան միջոցներ, չեն կարող լինել բարեփոխումներ» ձևակերպումից. Արմեն Ռուստամյան. Yerkir (Ermenice). 16 Eylül 2017. 9 Kasım 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Aralık 2018.
^ Kalantarian, Karine (25 Kasım 2009). "Dashnaks Explain Criticism Of Russia". azatutyun.am. RFE/RL. 24 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi.
^ Danielyan, Emil (16 Aralık 1995). "ARMENIA: Banned Opposition Party Has Deep Roots". Azg. Transitions Online. 4 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi.
^ Bedevian, Astghik; Stepanian, Ruzanna (4 Aralık 2014). "Armenian Parliament Backs Eurasian Union Entry". azatutyun.am. RFE/RL. 24 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi.
^ Stepanian, Ruzanna (1 Eylül 2010). "Dashnaks Back New Russian-Armenian Pact". azatutyun.am. RFE/RL. 24 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi.
^ "Դաշնակցության սոցիալիզմի մոդելը [The Socialist Model of Dashnaktsutyun]". parliamentarf.am (Ermenice). Armenian Revolutionary Federation faction in the National Assembly of the Republic of Armenia. 9 Temmuz 2011. 31 Ocak 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Eylül 2015.
^ "Evaluation Report on Armenia on Transparency of party funding" (PDF). Strasbourg: Council of Europe. 3 Aralık 2010. s. 5. 24 Eylül 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 29 Eylül 2014.
^ "Where is the Armenian LEFT, the true alternative?". Erivan: Institute for Democracy and Human Rights (IDHR). 10 Aralık 2007. 7 Eylül 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi.
^ Hovannisian 1971, s. 40.
^ Danielyan, Emil (16 Aralık 1995). "ARMENIA: Banned Opposition Party Has Deep Roots". Azg. Transitions Online. 4 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi.
^ Goltz 2015, s. 314.
^ Panossian 2006, s. 365.
^ "Archived copy" (PDF). 25 Eylül 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 10 Aralık 2019.
^ ռ/կ, Ազատություն (23 Mayıs 2019). "Dashnaktsutyun Holds Rally, Again Slams Government". «Ազատ Եվրոպա/Ազատություն» Ռադիոկայան. RFE/RL. 11 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Temmuz 2021.
^ Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi; ARF news 'Yerkir' isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: Kaynak gösterme)
^ "ARF Joins Party of European Socialists as Observer Member". Armenian Weekly. 16 Haziran 2015. 17 Haziran 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Haziran 2015.
^ Öztarsu, Mehmet Fatih, Osmanlı'daki İlk Ermeni Silahlı Hareketleri, Beyaz Tarih 4 Mayıs 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Nisan 2015
^ "Armenia's parliamentary election and constitutional referendum: July 5, 1995". Commission on Security and Cooperation in Europe. s. 11. The most controversial aspect of the election was the banning of the ARF. ^{[ölü/kırık bağlantı]}
^ Khachatrian, Ruzanna (25 Kasım 2002). "Dashnaks Endorse Kocharian's Reelection Bid". azatutyun.am. Radio Free Europe/Radio Liberty. 5 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Nisan 2017.
^ "Armen Sarkissian Elected Fourth President of Armenia". civilnet.am. 2 Mart 2018. 18 Haziran 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Aralık 2018.

[FOOTNOTEVerluise199538-1] Verluise 1995, s. 38.

[2] (Ermenice) Յուրաքանչյուր երկրորդ չափահաս հայաստանցին կուսակցակա՞ն 31 Temmuz 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.

[3] "Armenian Nationalist Party Threatens President Over Turkey Protocols". Erivan. Radio Free Europe/Radio Liberty. 14 Ocak 2010. 8 Eylül 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Eylül 2014.

[FOOTNOTECornell201111-4] Cornell 2011, s. 11.

[5] Abbasov, Shahin (15 Ekim 2010). "Azerbaijan: Baku Reaches Out to Armenian Hard-liners in Karabakh PR Bid". EurasiaNet. New York. Open Society Institute. 8 Eylül 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Eylül 2014.

[crisisgroup-6] "Armenia: Internal Instability Ahead" (PDF). Yerevan/Brussels: International Crisis Group. 18 Ekim 2004. s. 8. 23 Eylül 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 11 Haziran 2014.

[7] "Ծրագիր Հայ Յեղափոխական Դաշնակցության (1998)". Armenian Revolutionary Federation Website. "ՀՅ Դաշնակցությունը նպատակադրում է. Ա. Ազատ, Անկախ եւ Միացյալ Հայաստանի կերտում: Միացյալ Հայաստանի սահմանների մեջ պիտի մտնեն Սեւրի դաշնագրով նախատեսված հայկական հողերը, ինչպես նաեւ` Արցախի, Ջավախքի եւ Նախիջեւանի երկրամասերը:"

[FOOTNOTEHarutyunyan200989-8] Harutyunyan 2009, s. 89.

[9] "The first numbers of the lists of eleven political forces presented their visions of the fight against corruption and economic development" Տասնմեկ քաղաքական ուժերի ցուցակների առաջին համարները ներկայացրին կոռուպցիայի դեմ պայքարի ու տնտեսության զարգացման իրենց տեսլականները (Ermenice). Armenpress. 5 Aralık 2018. 9 Kasım 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Aralık 2018.

[10] "It is necessary to get rid of the phrase 'there are no means, there can be no reforms.' Armen Rustamyan" Պետք է ձերբազատվել «չկան միջոցներ, չեն կարող լինել բարեփոխումներ» ձևակերպումից. Արմեն Ռուստամյան. Yerkir (Ermenice). 16 Eylül 2017. 9 Kasım 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Aralık 2018.

[11] Kalantarian, Karine (25 Kasım 2009). "Dashnaks Explain Criticism Of Russia". azatutyun.am. RFE/RL. 24 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi.

[Daniel95-12] Danielyan, Emil (16 Aralık 1995). "ARMENIA: Banned Opposition Party Has Deep Roots". Azg. Transitions Online. 4 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi.

[13] Bedevian, Astghik; Stepanian, Ruzanna (4 Aralık 2014). "Armenian Parliament Backs Eurasian Union Entry". azatutyun.am. RFE/RL. 24 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi.

[14] Stepanian, Ruzanna (1 Eylül 2010). "Dashnaks Back New Russian-Armenian Pact". azatutyun.am. RFE/RL. 24 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi.

[parliamentarf-15] "Դաշնակցության սոցիալիզմի մոդելը [The Socialist Model of Dashnaktsutyun]". parliamentarf.am (Ermenice). Armenian Revolutionary Federation faction in the National Assembly of the Republic of Armenia. 9 Temmuz 2011. 31 Ocak 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Eylül 2015.

[coe-16] "Evaluation Report on Armenia on Transparency of party funding" (PDF). Strasbourg: Council of Europe. 3 Aralık 2010. s. 5. 24 Eylül 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 29 Eylül 2014.

[idhr-17] "Where is the Armenian LEFT, the true alternative?". Erivan: Institute for Democracy and Human Rights (IDHR). 10 Aralık 2007. 7 Eylül 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi.

[FOOTNOTEHovannisian197140-18] Hovannisian 1971, s. 40.

[Danielyan95-19] Danielyan, Emil (16 Aralık 1995). "ARMENIA: Banned Opposition Party Has Deep Roots". Azg. Transitions Online. 4 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi.

[FOOTNOTEGoltz2015314-20] Goltz 2015, s. 314.

[FOOTNOTEPanossian2006365-21] Panossian 2006, s. 365.

[22] "Archived copy" (PDF). 25 Eylül 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 10 Aralık 2019.

[23] ռ/կ, Ազատություն (23 Mayıs 2019). "Dashnaktsutyun Holds Rally, Again Slams Government". «Ազատ Եվրոպա/Ազատություն» Ռադիոկայան. RFE/RL. 11 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Temmuz 2021.

[ARF_news_'Yerkir'-24] Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi; ARF news 'Yerkir' isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: Kaynak gösterme)

[25] "ARF Joins Party of European Socialists as Observer Member". Armenian Weekly. 16 Haziran 2015. 17 Haziran 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Haziran 2015.

[26] Öztarsu, Mehmet Fatih, Osmanlı'daki İlk Ermeni Silahlı Hareketleri, Beyaz Tarih 4 Mayıs 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Nisan 2015

[27] "Armenia's parliamentary election and constitutional referendum: July 5, 1995". Commission on Security and Cooperation in Europe. s. 11. The most controversial aspect of the election was the banning of the ARF. ^{[ölü/kırık bağlantı]}

[28] Khachatrian, Ruzanna (25 Kasım 2002). "Dashnaks Endorse Kocharian's Reelection Bid". azatutyun.am. Radio Free Europe/Radio Liberty. 5 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Nisan 2017.

[29] "Armen Sarkissian Elected Fourth President of Armenia". civilnet.am. 2 Mart 2018. 18 Haziran 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Aralık 2018.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]

[22]

[23]

[24]

[25]

[26]

[27]

[28]

[29]

g t d Osmanlı İmparatorluğu'ndaki siyasi partiler
Meclis-i Mebûsan partileri	Osmanlı Ahrar Fırkası İttihat ve Terakki Hürriyet ve İtilaf Fırkası Hürriyetperver Avam Fırkası Mutedil Hürriyetperveran Fırkası Milli Meşrutiyet Fırkası Milli Türk Fırkası Teceddüt Fırkası Selanik Sosyalist İşçi Federasyonu Etnik Ermeni Ermeni Devrimci Federasyonu Armenakan (Demokrat Liberal Parti olarak yeniden yapılandı) Sosyal Demokrat Hınçak Partisi Etnik Bulgar Federal Halk Partisi Bulgar Anayasa Kulüpleri Birliği
Diğer partiler	Osmanlı Sosyalist Fırkası Sosyal Demokrat Fırkası Türkiye Halk İştirakiyyun Fırkası Türkiye İşçi ve Çiftçi Sosyalist Fırkası Türkiye Komünist Fırkası Türkiye Sosyalist Fırkası
Ülkelere göre siyasi partiler listesi

g t d Ermenistan'daki siyasi partiler
Ulusal Meclis	Sivil Sözleşme (71) Ermeni Devrimci Federasyonu (10) Yeniden Doğan Ermenistan (6) Ermenistan Cumhuriyetçi Partisi (4) Birleşik İşçi Partisi (1) Vatan Partisi (1) Tek Ermenistan Partisi (1)
Temsil edilmeyenler	Yeterli Parti Tüm Ermeni Ulusal Devlet Partisi İdeolojik Liberaller İttifakı Kayısı Ülke Partisi Orinats Yerkir Ermenistan Bizim Evimiz Miras Tüm Ermeni İşçi Partisi İttifak Partisi Ermeni Komünist Partisi Ermeni Yapıcı Partisi Ermeni Demokrat Liberal Parti Ermeni Rüyası Ermeni Kartalları Birleşik Ermenistan Partisi Ermeni Liberal Parti Ermeni Ulusal Kongresi Balasanyan İttifakı Sosyal Partisi Parlak Ermenistan Hristiyan-Demokratik Yeniden Doğuş Partisi Muhafazakâr Parti Anayasal Haklar Birliği Yaşayan Ülke Demokratik Alternatif Parti Ermenistan Demokrat Partisi Onurlu Gelecek Partisi Onurlu Yol Partisi Ermenistan Avrupa Partisi Adil Ermenistan Partisi Cumhuriyeti için Partisi Sosyal Adalet İçin Hür Demokratlar Özgürlük Partisi Hür Vatan İttifakı Bağımsızlık Nesli Partisi Ermenistan Yeşiller Partisi Hanrapetutyun Partisi Hayazn Hayk Partisi Ermenilerin Vatanı Partisi Entelektüel Ermenistan Partisi Ermenistan Liberal Demokrat Birliği Liberal Parti Kudretli Anavatan Ulusal Gündem Partisi Ulusal Hristiyan Partisi Ulusal Demokratik Kutup Ulusal Demokrat Birlik Ulusal Demokratlar Birliği Ermenistan Ulusal İlerleme Partisi Ulusal Güvenlik Partisi Ulusal Birlik Yeni Zamanlar Vatansever Partisi Vatansever Partisi (Ermenistan) Halk Partisi Ermenistan Halk Partisi Ermenistan İlerici Birleşik Komünist Partisi Müreffeh Ermenistan Reformist Parti Yükseliş Partisi Sosyal Demokrat Hınçak Partisi Birleşik Ermeniler Partisi Ulusal Self-Determinasyon Birliği Ermenistan Birleşik Komünist Partisi Birleşik Liberal Ulusal Parti (MIAK) Birleşik Parti Vatandaşın Kararı Sasna Tsrer Pan-Ermeni Partisi Shant İttifakı Milliyetçi Partisi Şirinyan-Babajanyan Demokratlar İttifakı Sosyal Adalet Partisi Dayanışma Partisi Egemen Ermenistan Partisi İstikrar Partisi Rusya'ya Doğru Partisi Birleşik Ermenistan Partisi Birleşik Vatan Partisi Birleşik Ulusal Girişim Birlik Partisi Liberteryen Muhafazakar Sesi Partisi Ulusun Sesi 5165 Ulusal Muhafazakar Hareket Partisi
Kapanmış	Armenakan-Demokrat Liberal Parti Ermeni Komünist İşçi Partisi Ermeni İşçi Birliği Ermeni Halkçı Partisi Ermenistan Komünist Partisi Ermenistan Demokrat Liberal Parti Suçlama Birliği Ermenistan Marksist Parti Ermenistan Yenilenen Komünist Partisi Ermenistan Komünistler Birliği Sanayici ve Kadınlar Birliği Çıkış İttifakı Demokrat Liberal Parti Saygınlık, Demokrasi, Anavatan Adalet Hukuk ve Birlik Misyon Pan-Ermeni Ulusal Hareketi Yeni Ülke Birlik Partisi Parlak İttifak Vatan Kurtuluş Hareketi Benim Adımım İttifakı Ulusal Birleşik Parti ORO İttifakı Tsarukyan İttifakı Biz İttifakı
Ermenistan'da siyaset

g t d Ermeni milliyetçiliği
İdeoloji	Büyük Ermenistan Ermeni millî uyanışı Tseğakronizm Miatsum Kurban milliyetçiliği
Organizasyonlar	Aktif siyasî partiler Ermeni Devrimci Federasyonu Sosyal Demokrat Hınçak Partisi Ermeni Demokrat Liberal Parti Tarihî partiler Armenakan Partisi Ulusal Birlik Partisi Geçmişteki militan organizasyonlar ASALA Ermeni Soykırımı Adalet Komandoları Ermeni Devrimci Ordusu
İnsanlar	Düşünürler Haçatur Abovyan Mikael Nalbandyan Raffi Mıgırdiç Hrimyan Şahan Natali Kevork Acemyan Silva Kaputikyan Militanlar ve komutanlar Arabo Ağbyur Serob Kevork Çavuş Andranik Ozanyan Aram Manukyan Pastırmacıyan Karekin Efendi Garegin Njdeh Agop Agopyan Monte Melkonyan Movses Gorgisyan Vazgen Sarkisyan Jirair Sefilyan
Tarihi olaylar	Ermeni Ulusal Hareketi Serdarabad Muharebesi Şubat Ayaklanması Karabağ hareketi Karabağ Savaşı
Siyasî oluşumlar	Batı Ermenistan Yönetimi Ermenistan Demokratik Cumhuriyeti Dağlık Ermenistan Cumhuriyeti Ermenistan Dağlık Karabağ Cumhuriyeti

Taşnak nedir?, Taşnak anlamı nedir?, Taşnak ne demektir?