Türkiye başbakanı

Türkiye Cumhuriyeti
Başbakanı
Türkiye Cumhuriyeti; Başbakanı;
	Türkiye Cumhuriyeti Başbakanlık
Statü	Hükûmet başkanı
Resmî ikamet	Başvekâlet Binası; (1925-1937); Başbakanlık Merkez Binası; (1937-2014); Çankaya Köşkü; (2014-2018)
Atayan	Cumhurbaşkanı; (TBMM üyeleri arasından)
Önceli	Osmanlı İmparatorluğu Sadrazamı
Oluşum	2 Mayıs 1920 (TBMM Hükümeti); 29 Ekim 1923 (T.C. Hükümeti)
Açılışı yapan	Mustafa Kemal Atatürk (TBMM Hükümeti); İsmet İnönü (T.C. Hükümeti)
Kaldırılma	9 Temmuz 2018
Son sahibi	Binali Yıldırım
Ardılı	Makam lağvedildi
Websitesi	basbakanlik.gov.tr (arşiv)

Türkiye Cumhuriyeti başbakanı, Türkiye'de 1920-2018 yılları arasında hükûmetin başı ve Bakanlar Kurulunun başkanı olarak görev yapan makamdı. Başbakan, cumhurbaşkanınca Türkiye Büyük Millet Meclisi üyeleri arasından seçilir ve görev süresi boyunca Çankaya Köşkü'nde ikâmet ederdi. Başbakanlık, 2017 Türkiye anayasa değişikliği referandumunun ardından yapılan 2018 Türkiye genel seçimleri ile birlikte kaldırıldı.

Tarihçe[değiştir | kaynağı değiştir]

Osmanlı Dönemi[değiştir | kaynağı değiştir]

1. Dönem[değiştir | kaynağı değiştir]

Sultan II. Mahmud devlet teşkilâtında giriştiği ıslahat sırasında Sadrazam Rauf Paşa'nın unvanını 30 Mart 1838 tarihli bir hatt-i hümâyunla "başvekil" olarak değiştirdi. Bu unvan padişahın ölümünden sonra 3 Temmuz 1839'da Hüsrev Paşa'nın sadrazam tayin edilmesiyle sona erdi.

2. Dönem[değiştir | kaynağı değiştir]

Sultan II. Abdülhamid'in 4 Şubat 1878'de Ahmed Vefik Paşa'yı "başvekil" tayin etmesi ise Osmanlı Devleti'nde 1876'dan beri yürürlükte bulunan Meşrutiyetin bir gereği sayılabilir. Gerçekten Ahmed Vefik Paşa bu makamı "mes'ûliyyet-i vükelâ" usulünün memlekette yerleşmesi için sadâretin başvekâlete değişmesi şartıyla kabul etmişti. Ancak padişah 14 Şubat 1878'de Meclis-i Meb'ûsan'ı dağıttığı halde "başvekil"liği kaldırmadı.

3. Dönem[değiştir | kaynağı değiştir]

18 Nisan 1878'de Ahmed Vefik Paşa'nın yerine tayin ettiği Sâdık Paşa da aynı unvanı kullandı. 28 Mayıs 1878'de Mütercim Rüşdü Paşa sadrazam tayin edildiği zaman başvekiilik unvanı kaldırıldı. Sultan Abdülhamid, Tunuslu Hayreddin Paşa'yı "mes'ûliyyet-i vükelâ" usulüne taraftarlığı yüzünden sadâretten uzaklaştırdığı halde halefi rifî Paşa'yı 29 Temmuz 1879'da "başvekil" sıfatıyla tayin etti. Ondan sonra tayin edilen Said, Kadri, Abdurrahman ve Ahmed Vefik paşalar da "başvekil" unvanını kullandılar. "Başvekil" unvanının kullanılması bu üçüncü dönemde öncekilere nisbetle daha uzun sürmüş ve Küçük Said Paşa'nın 3 Aralık 1882'de sadrazamlığa tayinine kadar üç buçuk yıl devam etmiştir.

Kurtuluş Savaşı Dönemi[değiştir | kaynağı değiştir]

I. Dünya Savaşı'nda Osmanlı Devleti'nin yenilmesi üzerine İstanbul hükümetinin ülke bütünlüğünü korumada âciz kalması, Anadolu'da Mustafa Kemal Paşa'nın öncülüğünde Millî Mücadele'nin başlamasına sebep olmuştur. 23 Nisan 1920'de Ankara'da Türkiye Büyük Millet Meclisi açılmış ve işleri yürütmek için üyeleri meclis tarafından seçilen İcra Vekilleri Heyeti kurulmuştur. Meclis reisi İcra Vekilleri Heyeti'nin de başıydı. Bu hükûmet tarzı, 10 Ocak 1921 tarihli Teşkilât-ı Esâsiyye kanunu ile düzenlendi.

Cumhuriyet Dönemi[değiştir | kaynağı değiştir]

Millî Mücadele zaferle neticelendikten sonra 29 Ekim 1923'te Cumhuriyetin ilan edildiği gün, Türkiye Büyük Millet Meclisi Teşkilât-ı Esâsiyye kanununun bazı maddelerini değiştirdi. 12. maddeye göre reisicumhur tarafından atanan ve İcra Vekilleri Heyetine başkanlık eden Başvekalet makamı kurulmuştur.^[3] 10 Ocak 1945 tarihinde, 20 Nisan 1924 tarihli Teşkilâtı Esasiye Kanunu'nun anlamda değişiklik yapılmaksızın Türkçeleştirilmiş hali olan 4695 sayılı Anayasa kabul edilerek İcra Vekilleri Heyetinin adı Bakanlar Kurulu, Başvekaletin adıysa Başbakanlık olarak değiştirilmiştir.^[4] Ancak 1952 yılında, 4695 sayılı Anayasa ilga edilerek 1924 Anayasası'nın ilk hali tekrar yürürlüğe konulmuş; Başbakanlık makamının adı yeniden Başvekalet olmuştur.^[5] 1924 Anayasası'nı yürürlükten kaldıran 1961 Anayasası'nın kabulünden 2018'e kadar Başbakanlık ve Bakanlar Kurulu kavramları kullanılmıştır.^[6] 2018'de başbakanlık ve bakanlar kurulu kaldırılarak yürütme yetkisi tamamen cumhurbaşkanına verilmiştir.

Başbakanlar[değiştir | kaynağı değiştir]

Cumhuriyet Halk Partisi (CHP)

Demokrat Parti (DP)

Bağımsız

Adalet Partisi (AP)

Cumhuriyetçi Güven Partisi (CGP)

Anavatan Partisi (ANAP)

Doğru Yol Partisi (DYP)

Refah Partisi (RP)

Demokratik Sol Parti (DSP)

Adalet ve Kalkınma Partisi (AK Parti)

Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

^ "88 Yıl Aradan Sonra Tekrar Restore Ediliyor". haberler.com. 28 Kasım 2013. 25 Ocak 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Mayıs 2020.
^ "Başbakanlık Merkez Binası tarihçesi". 9 Eylül 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi.
^ "491 sayılı Teşkilâtı Esasiye Kanunu. Ceride-i Resmiye, 71, 24 Mayıs 1340". 15 Haziran 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Haziran 2017.
^ "4695 sayılı Anayasa. T.C. Resmî Gazete, 5905, 15 Ocak 1945". 7 Haziran 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Eylül 2016.
^ 5997 sayılı 491 sayılı Teşkilâtı Esasiye Kanununun tekrar meriyete konulması hakkında Kanun. T.C. Resmî Gazete, 8297, 31 Ağustos 1952
^ "334 sayılı Türkiye Cumhuriyeti Anayasası. T.C. Resmî Gazete, 10859, 20 Temmuz 1961". 7 Haziran 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Eylül 2016.

[1] "88 Yıl Aradan Sonra Tekrar Restore Ediliyor". haberler.com. 28 Kasım 2013. 25 Ocak 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Mayıs 2020.

[2] "Başbakanlık Merkez Binası tarihçesi". 9 Eylül 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi.

[3] "491 sayılı Teşkilâtı Esasiye Kanunu. Ceride-i Resmiye, 71, 24 Mayıs 1340". 15 Haziran 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Haziran 2017.

[4] "4695 sayılı Anayasa. T.C. Resmî Gazete, 5905, 15 Ocak 1945". 7 Haziran 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Eylül 2016.

[5] 5997 sayılı 491 sayılı Teşkilâtı Esasiye Kanununun tekrar meriyete konulması hakkında Kanun. T.C. Resmî Gazete, 8297, 31 Ağustos 1952

[6] "334 sayılı Türkiye Cumhuriyeti Anayasası. T.C. Resmî Gazete, 10859, 20 Temmuz 1961". 7 Haziran 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Eylül 2016.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

g t d Türkiye'deki bakanlıklar
Cumhurbaşkanı (liste) Cumhurbaşkanı yardımcısı Kabine
Mevcut	Adalet Bakanlığı (liste) Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı (liste) Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı (liste) Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı (liste) Dışişleri Bakanlığı (liste) Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı (liste) Gençlik ve Spor Bakanlığı (liste) Hazine ve Maliye Bakanlığı (liste) İçişleri Bakanlığı (liste) Kültür ve Turizm Bakanlığı (liste) Millî Eğitim Bakanlığı (liste) Millî Savunma Bakanlığı (liste) Sağlık Bakanlığı (liste) Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı (liste) Tarım ve Orman Bakanlığı (liste) Ticaret Bakanlığı (liste) Ulaştırma ve Altyapı Bakanlığı (liste)
Eski	Avrupa Birliği Bakanlığı Bahriye Vekaleti Başbakanlık (liste) Başbakan Yardımcılığı (liste) Devlet Bakanlığı Ekonomi Bakanlığı Erkân-ı Harbiye-i Umûmiye Vekâleti Gümrük ve Tekel Bakanlığı İmar ve İskan Bakanlığı İşletmeler Bakanlığı Kalkınma Bakanlığı Koordinasyon Bakanlığı Köyişleri Bakanlığı Şeriyye ve Evkaf Vekaleti Yerel Yönetim Bakanlığı

g t d Türkiye başbakanları (liste)
Kurtuluş Savaşı dönemi (1920–1923)	Mustafa Kemal Atatürk Fevzi Çakmak Rauf Orbay Fethi Okyar
Cumhuriyet dönemi (1923–2018)	İsmet İnönü Fethi Okyar İsmet İnönü Celâl Bayar Refik Saydam Ahmet Fikri Tüzer (vekil) Şükrü Saracoğlu Recep Peker Hasan Saka Şemsettin Günaltay Adnan Menderes Cemal Gürsel Fahri Özdilek (vekil) İsmet İnönü Suat Hayri Ürgüplü Süleyman Demirel Nihat Erim Ferit Melen Naim Talu Bülent Ecevit Sadi Irmak Süleyman Demirel Bülent Ecevit Süleyman Demirel Bülent Ecevit Süleyman Demirel Bülend Ulusu Turgut Özal Ali Bozer (vekil) Yıldırım Akbulut Mesut Yılmaz Süleyman Demirel Erdal İnönü (vekil) Tansu Çiller Mesut Yılmaz Necmettin Erbakan Mesut Yılmaz Bülent Ecevit Abdullah Gül Recep Tayyip Erdoğan Ahmet Davutoğlu Binali Yıldırım

Türkiye Başbakanı nedir?, Türkiye Başbakanı anlamı nedir?, Türkiye Başbakanı ne demektir?