Streptokok farenjiti
Uzmanlık	Kulak burun boğaz, enfeksiyon hastalıkları

Streptokok farenjiti ya da strep boğaz ağrısı “grup A streptokok” denilen bakteriden kaynaklanan bir hastalıktır.^[1] Streptokok farenjiti boğazı ve bademcikleri etkiler. Bademcikler, ağzın arka tarafında, boğazda yer alan iki bezedir. Streptokok farenjiti ses tellerini de (larenks) etkileyebilir. Yaygın semptomları arasında ateş, boğaz ağrısı (boğaz yanması olarak da bilinir), ve boyundaki (lenf düğümü adı verilen) bezelerde şişik yer alır. Streptokok farenjiti çocuklardaki boğaz ağrılarının %37'sinin nedenidir.^[2]

Streptokok farenjiti hasta kişi ile yakın temas yoluyla yayılır. Bir kişinin streptokok farenjiti olduğundan emin olmak için boğaz kültürü denilen bir test gereklidir. Bu test olmasa bile, semptomlar sayesinde olası bir streptokok farenjiti vakası tespit edilebilir. Streptokok farenjiti olan bir kişide Antibiyotikler faydalı olabilir. Antibiyotikler bakterileri öldüren ilaçlardır. Hastalığın süresini kısaltmaktan çok romatizmal ateş gibi komplikasyonları engellemekte kullanılırlar.^[3]

Belirti ve semptomlar[değiştir | kaynağı değiştir]

Streptokok farenjitinin genel bulguları boğaz ağrısı, 38 °C’nin üzerinde ateş, bademcikler üzerinde püy (ölü bakteri ve akyuvarlardan oluşan sarı ya da yeşil sıvı), ve şişmiş lenf düğümleridir.^[3]

Aşağıdaki gibi bulgular da bulunabilir:

• Baş ağrısı^[4]
• Kusma ya da (bulantı)^[4]
• Karın ağrısı^[4]
• Kas ağrısı^[5]
• Bedende ya da ağız çevresinde döküntü (küçük kırmızı şişlikler). Bu nadir rastlanan, ancak özgün bir bulgudur.^[3]

Streptokok farenjiti olanan bir kişide, hasta bir kişiyle yakın temasının ardından bir ila üç günde streptokok farenjiti semptomları ortaya çıkacaktır.^[3]

• 
  Bir streptokok farenjiti vakası. Beyaz püylü büyük bademcikler.
• 
  Bir streptokok farenjiti vakası. Küçük kırmızı noktalar. Bu döküntü pek yaygın değildir, ancak özgün bir bulgudur.^[3]
• 
  8 yaşındaki bir çocukta streptokok farenjiti vakası. Boğazın arka tarafında, beyaz püyle kaplı büyük bademcikler.

Nedenleri[değiştir | kaynağı değiştir]

Streptokok farenjitine A grubu beta hemolitik streptokoklar (AGBHS) denilen bir bakteri tipi neden olur.^[6] Diğer bakteri ve virüslerde boğaz ağrısına neden olabilir.^[3][5] İnsanlar, streptokok farenjitini hasta bir kişi ile temas sonucu kaparlar. İnsanların toplaştığı yerlerde hastalık daha kolay yayılır.^[5][7] İnsanların toplaştığı yerlere örnek askeriye ve okullar olabilir. AGBHS bakterileri kuruyup, toza dönüşebilir, ama ardından insanları hasta edemez. Bakteriler ortamda nemli tutulursa, insanları 15 güne kadar hasta etmeyi sürdürebilir.^[5] Nemdeki bakteriler diş fırçası gibi nesnelerde bulunabilir. Bu bakteriler yiyeceklerde yaşayabilirler ama bu duruma oldukça nadir rastlanır. Bu yiyecekleri yiyen kişiler hastalanabilir.^[5] Streptokok farenjiti bulunmayan çocukların %12’sinin boğazlarında normalde A grubu Streptokok bulunabilir.^[2]

Tanı[değiştir | kaynağı değiştir]

Modifiye centor puanı adı verilen bir kontrol listesi doktorların boğaz ağrısı olan kişileri nasıl tedavi edeceklerine karar vermelerini kolaylaştırmak için hazırlanmış bir listedir. Centor skorunun klinik klinik ölçümü ya da puanlaması vardır. Bir kişinin streptokok farenjiti olma olasılığını gösterir.^[3]

Bu kriterlerin her birine bir puan verilir:^[3]

• Öksürüğün olmaması
• Şişmiş lenf düğümleri ya da dokunulduğunda acıyan lenf nodları
• 38 °C’nin üzerinde ateş
• Bademciklerin iltihabı ya da şişmesi
• 15 yaşın altında olma (kişi 44 yaşın üstünde ise bir puan silinir)

Laboratuvar testleri[değiştir | kaynağı değiştir]

Boğaz kültürü adı verilen bir test^[8] bir kişinin streptokok farenjiti olup olmadığını anlamanın esas yöntemdir. Yüzde 90 ila 95 oranında bu test doğrudur.^[3] Hızlı antijen bulma testi denilen bir diğer yöntem boğaz kültüründen hızlıdır ama hastalığı sadece %70 oranında doğru saptar. Her iki test de bir kişinin streptokok farenjiti olmadığı zamanı gösterebilir. Bunu %98 oranında doğru gösterirler.^[3]

Bir kişi hasta olduğunda, boğaz kültürü ya da hızlı strep testi onun streptokok farenjitimi olduğunu gösterebilir.^[9] Bazı kişiler boğazlarında herhangi bir olumsuz sonucu olmadan normalde streptokok bakterisi taşıyabileceğinden semptomları olmayan kişiler boğaz kültürü ya da hızlı strep testi ile test edilmemelidirler. Bu kişiler tedaviye de ihtiyaç duymazlar.^[9]

Benzer semptomların nedenleri[değiştir | kaynağı değiştir]

Boğaz ağrısının diğer hastalıklarla bazı ortak semptomları vardır. Bu nedenle, boğaz kültürü ve hızlı strep testi olmadan bir kişinin streptokok farenjiti olduğunu anlamak güç olabilir.^[3] Kişinin ateşi ve öksürük, burunakıntısı, diare ve kızarmış, kaşınan gözleri ile burun akıntısı varsa, Bunun virüsten kaynaklanan bir boğaz ağrısı olması olasıdır.^[3] Enfeksiyöz mononükleoz çoğunda şişmiş lenf düğümlerine, boğaz ağrısına ateşe ve bademciklerin büyümesine neden olabilir.^[10] Bu tanı kan testi ile konabilir. Ancak enfekiyöz mononükleoz için özgül bir tedavi yoktur.

Korunma[değiştir | kaynağı değiştir]

Bazı insanlar diğer kişilerden daha çık streptokok farenjitine yakalanırlar. Bademciklerin alınması bu kişileri streptokok farenjiti olmaktan korumanın bir yoludur.^[11][12] Yılda üç ya da daha fazla streptokok farenjitine yakalanma, bademciklerin alınması için geçerli bir neden sayılabilir.^[13] Ancak beklemek de uygundur.^[11]

Tedavi[değiştir | kaynağı değiştir]

Streptokok farenjiti genellikle tedavi olmaksızın birkaç günde sonlanır.^[3] Antibiyotik tedavisi genellikle semptomların 16 saat daha erken ortadan kalkmasına yardımcı olacaktır.^[3] Antibiyotik tedavisinin tamel nedeni daha ciddi bir hastalığa yakalanmanın önüne geçmektir. Örneğin, romatik ateş olarak bilinen kalp rahatsızlığı ya da retrofarengeal abse adı verilen boğazda tüy toplanması söz konusu olabilir.^[3] Semptomların başlamasından sonraki 9 gün içinde verilen antibiyotikler iyi sonuç verir.^[6]

Ağrı tedavisi[değiştir | kaynağı değiştir]

Ağrıyı azaltan ilaçlar streptokok farenjitinin neden olduğu ağrıda yardımcı olabilir.^[14] Bunlar genellikle, NSAID ya da asetaminofen olarak da bilinen parasetamoldür. Steroidler de faydalı olup^[6][15] (vizköz lidokain gibi).^[16] Aspirin yetişkinlerde kullanılabilir. Ancak çocuklara verilmesi onların Reye sendromuna yakalanma olasılıklarını artırdığı için verilmemelidir.^[6]

Antibiyotik tedavisi[değiştir | kaynağı değiştir]

Penisillin V ABD’de streptokok farenjiti için en yaygın kullanılan antibiyotiktir. Popüler olmasının nedeni ucuz olması, güvenilir olması, iş görmesi ve fazla pahalı olmamasıdır.^[3] Amoksilin genellikle Avrupa’da kullanılır.^[17] Hindistan’da insanların romatizmal ateşe yakalanma olasılığı yüksektir. Bu nedenle enjekte edilen bir ilaç olan benzatin penisilin G olağan tedavi olarak uygulanır.^[6] Antibiyotikler semptomların ortalama süresini kısaltır. Ortalama süre üç ile beş gün arasıdır. Antibiyotikler bu süreyi bir gün kadar kısaltırlar. Bu ilaçlar aynı zamanda hastalığın yayılmasını da azaltır.^[9] Bu ilaçlar büyük oranda nadir komplikasyonları azaltmakta kullanılır. Bunlar içinde romatizmal ateş, döküntüler veya enfeksiyonlar yer alır.^[18] Antibiyotiklerin olumlu etkileri olası yan etkilerle dengelenmelidir.^[5] Antibiyotik tedavisi ilaçlara kötü reaksiyon gösteren yetişkinlere verilmeyebilir.^[18] Antibiyotikler genellikle hastalığın ciddiyeti ve yayılma hızının gerektirdiğindenden daha sık kullanılırlar.^[19] Eritromisin (ve macrolidler denilen diğer ilaçlar) penisilin’e şiddetli alerjisi olan kişilerde kullanılmalıdır.^[3]Sefalosporinler daha hafif alerjileri olanlarda kullanılabilir.^[3] Streptokok enfeksiyonları böbrekte şişmeye (akut glomerülonefrit) neden olabilir. Antibiyotikler bu durumun olasılığını azaltmaz.^[6]

Seyir[değiştir | kaynağı değiştir]

Streptokok farenjitinin bu semptomları tedavi olsun, olmasın üç ile beş gün içerisinde genellikle iyileşecektir.^[9] Antibiyotiklerle tedavi hastalığın kötüleşme olasılığnı düşürür. Ayrıca hastalığın yayılmasını güçleştirir. Çocuklar ilk antibiyotiklerini aldıktan 24 saat sonra okul’a dönebilir.^[3]

Bu çok kötü rahatsızlıklar streptokok farenjiti tarafından oluşturulabilir :

• Bunlar; romatizmal ateş^[4] veya kızıl^[20]
• Toksik şok sendromu adı verilen ölümcül bir hastalık ^[20][21]
• Glomerülonefrit^[22]
• PANDAS sendromu adı verilen hastalık ^[22] Bu bazen ciddi davranış problemlerine neden olan bir otoimmün rahatsızlıktır.

Görülme sıklığı[değiştir | kaynağı değiştir]

Strep anjini daha geniş bir kategori olan boğaz ağrısı ya da farenjite dahildir. Her yıl ABD'de yaklaşık 11 milyon insan boğaz ağrısına yakalanır.^[3] Boğaz ağrısı vakalarının çoğunluğuna virüsler neden olur. A grubu Beta hemoitik streptokokla boğaz ağrılarının %15-30'unun nedenidir. Yetişkinlerdeki boğaz enfeksiyonlarının %5-20'sine neden olur.^[3] Vakalar sıklıkla kışın sonlarında, baharın başında gerçekleşir.^[3] Frye Yangınında salgın halinde görülmüştür.

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]