Sosyal hareket teorisi

Sosyal hareket teorisi, sosyal bilimler içinde, genellikle sosyal mobilizasyonun neden meydana geldiğini, ortaya çıkardığı biçimleri açıklamaya çalışan disiplinler arası bir düşünceler bütünüdür. Sosyal hareketlerin oluşumu ve işleyişinin potansiyel sosyal, kültürel ve politik sonuçları üzerine incelemeler içerir.

Klasik yaklaşımlar[değiştir | kaynağı değiştir]

Klasik yaklaşımlar 19. yüzyıl sonu ve 20. yüzyılın başında ortaya çıktı. Bu yaklaşımların ortak noktası, aynı nedensel mekanizmaya dayanmalarıdır. Buna göre toplumsal hareketlerin kaynakları, yapısal gerilimlerdir. Bu gerilimler, bireyleri işsizlik, hızlı sanayileşme veya kentleşme gibi nedenlerle belirli psikolojik baskılar altına sokan, toplumdaki yapısal zayıflıklardır. Psikolojik rahatsızlık belirli bir eşiğe ulaştığında, bu gerilim kişileri, protesto gibi geleneksel olmayan siyasi katılım araçlarına yönlendirir.^[1] Diğer bir deyişle bireyler, sistemle kurdukları bağlar kişisel ve duygusal olarak kopma eğilimine girdiğinde bu tarz eylemlere katılma eğilimi gösterir. Ek olarak, bu yaklaşımların ortak noktası, çekişmeli siyasete katılımı alışılmadık ve mantıksız olarak görmeleridir, çünkü protestolar, durumlarını iyileştirmeye yönelik rasyonel bir girişimden ziyade şikayetlere verilen duygusal ve hüsrana uğramış bir tepkinin sonucudur.^[2] Kişilerin bu eylemlere katılması rasyonel değil, geçici ve anlık duygusal tepkilerin sonucudur. Bu psikoloji temelli teoriler, hareketleri sıradışı görmeyen günümüz sosyologları ve siyaset bilimciler tarafından büyük ölçüde reddedilmiştir, ancak birçoğu hala duyguların önemini (merkezi olmasa da) savunmaktadır. Gustav LeBon, Herbert Blumer, William Kornhauser^[3] ve Neil Smelser'in çalışmaları bu yaklaşımın temellerini atmıştır.^[4]

Bireysellikten uzaklaşma modeli[değiştir | kaynağı değiştir]

1900'lerin başlarında ve ortalarında sosyologlar, hareketlerin, kendi kontrolleri dışındaki durumlara karşı duygusal olarak tepki vermeye çalışan bireylerin rastgele oluşumları olduğunu düşünüyorlardı. Bu araştırma alanındaki en önemli isim, Gustave LeBon'du . Kitleler Psikolojisi adlı kitabında, kalabalıkların kolektif davranışlarını inceledi. Vardığı sonuca göre, bir kişi kalabalığın içinde kaybolduğunda, davranışı ilkel ve irrasyonel hale gelir ve bu nedenle kendiliğinden şiddet uygulayabilir.^[5] Bu dönüşüm belirli koşullar altında gerçekleşir. Bireyler kendilerini kalabalığa kaptırdıklarında, anonimlik duygusu kazanırlar ve bu durum, kalabalık içindeki davranışlarından sorumlu tutulamayacaklarına inanmalarına neden olur. Bir kalabalığın parçası olarak görünmezlik duygusuyla birleşen bu koşullar altında eleştirel akıl yürütme imkansızdır ve bilinçsiz bir kişilik ortaya çıkar: yıkıcı içgüdülerin ve ilkel inançların hakim olduğu bir kişilik.^[6] Bu teori, Herbert Blumer ve Neil Smelser gibi diğer teorisyenler tarafından alınmış ve daha da geliştirilmiştir.^[4]

Bu yaklaşımlar, hareketlerin sistemli işleyen bir toplumda sıradışı bir sorun olduğu varsayımıyla konuyu ele alırlar.

Kitle toplumu teorisi[değiştir | kaynağı değiştir]

Kitle toplumu teorisi, 1930'larda ve 1940'larda faşist ve komünist hareketlerin etkisiyle gelişti ve yabancı ülkelerdeki aşırıcılığın yükselişini açıklama girişimi olarak görülebilir. Kitle toplumu teorisinin temel iddiası, sosyal olarak izole edilmiş insanların aşırılığa karşı daha savunmasız olduğudur.^[7]

Bu teorinin düşünsel dayanağı, Émile Durkheim'ın analizleridir. modern toplum ve bireyciliğin yükselişini analiz eden Fransız sosyolog Durkheim, sanayi toplumunun ortaya çıkışının iki soruna yol açtığını belirtmiştir:

Anomi : Modern toplumun büyümesi ve karmaşıklığı nedeniyle davranışları düzenlemenin yetersiz kalmasıdır.
Egoizm : Yerel bağlılıkların zayıflaması nedeniyle insanların aşırı bireyselleşmesi.

Bu problemler, bireylerin davranışlarını kontrol etmekte zayıflamış bir sosyal ağa işaret etmektedir. Durkheim'a göre bu, intihar gibi sorunlu davranışlara yol açacaktır.^[8]

Arthur Kornhauser, The Politics of Mass Society adlı kitabında bu teoriyi toplumsal hareketlere uyguladı. Bir kitle toplumunda anomi ve egoizmin küçük yerel grupların ve ağların zayıflamasına neden olduğunu belirtti. "Bundan geriye güçlü seçkinler, devasa bürokrasiler ve izole edilmiş bireyler mi kaldı" sorusu etrafında çalışma yapmıştır. Bu durumda toplumda, seçkinler ve seçkin olmayanlar arasındaki ara tamponlar aşınır ve seçkin olmayanların seçkinleri etkilemesi için normal kanallar etkisiz hale gelir. Bu, seçkin olmayanların kendilerini daha yabancılaşmış hissetmelerine ve dolayısıyla sosyal hareketler gibi aşırı davranışlara karşı daha duyarlı olmalarına neden olur.^[9]

Göreli yoksunluk[değiştir | kaynağı değiştir]

Bu yaklaşımda insanlar, iki ana eksende harekete yönelir: Birincisi başkalarıyla veya ikincisi beklentileriyle ilgili olarak. Bu eksenler yoksunluk veya eşitsizlik duygusuyla insanları hareketlere yönlendirir. İlk görüşte, katılımcılar daha fazla güce, ekonomik kaynağa veya statüye sahip olan diğerlerini görür ve böylece aynı şeyleri kendileri için elde etmeye çalışırlar. İkinci görüşe göre, sürekli olarak iyileşen bir durum (özellikle gelişen bir ekonomi) durup daha da kötüye gittiğinde insanların isyan etme olasılığı daha yüksektir. Bu noktada, insanlar hareketlere katılacak çünkü beklentileri gerçek maddi durumlarını aşmış olacak ("J-Eğrisi teorisi" olarak da adlandırılır). James Davies, Ted Gurr,^[10] ve Denton Morrison'ın çalışmalarına bakın.

Çağdaş yaklaşımlar[değiştir | kaynağı değiştir]

1960'larda hem Avrupa'da hem de Amerika Birleşik Devletleri'nde toplumsal hareket faaliyeti yükselişe geçti. Bu artışla birlikte, toplumsal hareketler hakkındaki yaklaşımlarda değişiklikler meydana geldi. 1968 hareketleri gibi eylemleri açıklamak için eski yaklaşımlardan uzaklaşıldı. Ayrıca kamuoyuna da yansıyan bu değişime göre protestolar artık siyaseti daha iyi hale getiriyor ve sağlıklı bir demokrasi için gerekli görülüyordu. Klasik yaklaşımlar toplumsal hareketlerdeki bu artışı açıklayamamıştır. Eski yaklaşımların temel ilkesi, protestoların toplumdaki yapısal zayıflıklardan dolayı sorun yaşayan insanlar tarafından gerçekleştirilmesi olduğu için, toplumsal hareketteki büyümenin ardından refahta bir düşüşten ziyade büyümenin gelmesi açıklanamamaktaydı. Bu nedenle, yeni teorik yaklaşımlara ihtiyaç vardı.^[2]

Yoksunluk artık açıklayıcı olmadığı için, araştırmacıların başka boyutlara odaklanması gerekti. Ancak geliştirilen açıklamalar Amerika Birleşik Devletleri'nde Avrupa'dakinden farklıydı. Amerikan merkezli yapısal yaklaşımlar, sosyal ve politik bağlamın özelliklerinin protestoları nasıl etkinleştirdiğini veya engellediğini inceledi.^[11] Avrupa-merkezli sosyal-inşacı yaklaşımlar, neden boyutuna odaklanarak toplumsal cinsiyet, etnik köken veya cinsellik gibi kolektif kimliğin diğer göstergelerini vurguluyordu.^[12] Ancak Marksist yaklaşımın öne çıkardığı sınıf mücadelesinin toplumsal hareketlerin merkezinde olduğu fikrini de reddediyordu.

Yapısal yaklaşımlar[değiştir | kaynağı değiştir]

Politik fırsat/politik süreç[değiştir | kaynağı değiştir]

Bu yaklaşıma göre belirli siyasi bağlamlar, potansiyel toplumsal hareket eylemleri için elverişli (veya üretici) olabilirler. Bu ortamlar, belirli hareketleri veya genel toplumsal hareket faaliyetini olumlu ya da olumsuz anlamda etkileyebilir haldedir. Bu etkiler belirgin aktivistleri öne çıkarıp eylemlere olasılık tanıyabilirler. Siyasi fırsatlar, siyasi tavizler, harekete katılım veya hareketin örgütlenmesi yoluyla gerçekleştirilebilir. Fırsatlar şunları içerebilir:

Siyasi karar alma gücüne artan erişim
Yönetici elitlerin ittifakındaki istikrarsızlık (veya seçkinler arasındaki çatışma)
Seçkin müttefiklere erişim (daha sonra bir harekete kendi mücadelesinde yardımcı olabilecekler)
Devletin muhalefeti bastırma kapasitesi ve eğilimi^[1]^[13]^[14]^[15]

Kaynak mobilizasyonu[değiştir | kaynağı değiştir]

Toplumsal hareketlerin her şeyden önce örgütlere ihtiyacı vardır. Kuruluşlar, iyi tanımlanmış hedeflerine ulaşmak için kaynaklara ulaşıp bunları dağıtabilir. Bu konuya odaklanan teorisyenler, toplumdaki belirli bir grubun tercihlerinin protestoya dönüşme olasılığını tahmin etmek için bu grubun önceden var olan örgütlenmesine bakarlar. Bir toplumsal hareketle ilgili nüfus zaten yüksek düzeyde örgütlü olduğunda, örgütlü protesto biçimleri yaratma olasılığı daha yüksektir çünkü daha yüksek bir örgütlenme, gerekli kaynakların seferber edilmesini kolaylaştırır.^[16] Bu teorinin bazı yorumlarında hareketlerin, mevcut kaynakları verimli kullanan (şirketler gibi) kapitalist girişimlere benzerliği vurgulanmıştır.^[17] Akademisyenler, beş tür kaynak için bir tipoloji önermişlerdir:

Maddi (para ve fiziksel sermaye);
Moral (dayanışma, hareketin amaçlarına destek);
Sosyal-Örgütsel (örgütsel stratejiler, sosyal ağlar, toplu işe alım);
İnsan (gönüllüler, personel, liderler);
Kültürel (önceki aktivist deneyimi, konuların anlaşılması, kolektif eylem bilgisi)^[18]

Sosyal hareket etki teorisi[değiştir | kaynağı değiştir]

Bu alan, bir toplumsal hareketin toplum üzerindeki etkisini ve bu etkilere hangi faktörlerin yol açmış olabileceğini değerlendirmeye odaklanır. Bir toplumsal hareketin etkileri bireyler,^[19] kurumlar,^[20] kültürler,^[21] veya siyasi sistemler üzerinde oluşabilir.^[22] Bu etkiler arasında en çok siyasi etkiler incelenirken, diğer düzeylerdeki etkiler de en az onun kadar önemli olabilir. Etki Teorisi'nin çeşitli metodolojik sorunla eşleştirildiği için, Sosyal Hareket Teorisi'nin ana dalları arasında en az tercih edilenidir.^[23] Bununla birlikte, şiddetin etkisi,^[24] seçkinlerin ve siyasi müttefiklerin önemi,^[25] ve genel olarak halk hareketlerinin aracıları üzerine tartışmalara yol açmıştır.^[26]

Sosyal-inşacı yaklaşımlar[değiştir | kaynağı değiştir]

Yeni toplumsal hareketler[değiştir | kaynağı değiştir]

Avrupa-eksenli bu teori, günümüz hareketlerinin kategorik olarak geçmiştekilerden farklı olduğunu iddia eder. Marksist teorinin iddia ettiği gibi sınıf çatışması içindeki işçi hareketleri yerine, günümüzdeki hareketleri (savaş karşıtı, çevreci, sivil haklar, feminist vb.) sosyal ve kültürel çatışma noktaları üzerinden ele alırlar (bkz. Alain Touraine). Harekete katılımın motivasyonları, sadece maddi değil, duygusal nedenlere sahip kişilerdir. Bunlar, bir tür post-materyal değerlere daha çok önem veren ve yeni yaratılan kimlikleri benimseyen, "yeni orta sınıftan" olanlardır. Ronald Inglehart, Jürgen Habermas, Alberto Melucci,^[27] ve Steve Buechler'in çalışmaları bu yaklaşımda belirleyici olmuştur. Bu ekol, Charles Tilly gibi önde gelen Amerikalı akademisyenler arasında bile kimliğe kalıcı bir vurgu yapılmasını sağlamıştır.

1990'ların sosyal hareket çalışmaları[değiştir | kaynağı değiştir]

1990'ların sonunda çıkan iki kapsamlı kitap, sosyal hareket araştırmalarındaki kültürel dönüşü özetledi. Bunlar Alberto Melucci'nin Challenging Codes ve James M. Jasper'ın The Art of Moral Protest kitaplarıdır. Melucci, toplumsal hareketlerin, özellikle "yeni toplumsal hareketlerin" amacını açıklamak için kolektif kimliklerin yaratılmasına odaklanırken, Jasper, hareketlerin katılımcılara ahlaki sezgilerini ve ilkelerini geliştirme ve ifade etme şansı verdiğini savundu. Jasper bu fikri daha sistematik bir şekilde geliştirirken, her ikisi de sosyal hareketlerde duyguların önemini kabul etti. Jasper, Jeff Goodwin ve Francesca Polletta ile birlikte 1999'da New York'ta bir konferans düzenledi ve bu konferans, birçok protesto ve hareket akademisyeni için duyguları entelektüel gündeme getirmeye yardımcı oldu.^[28] O zamandan beri protestoların duygusal dinamikleri hakkında yazmaya devam etti.

1999'da Goodwin ve Jasper, Jasper'ın kültürel yaklaşımını kullanarak, siyasi fırsatın bir kavram olarak fazla yapısal olduğunu, anlamları, duyguları ve failliği dışarıda bıraktığını göstermek için o zamanlar hakim olan siyasi fırsat paradigmasının bir eleştirisini yayınladılar. Charles Tilly ve bir dizi başka bilim insanı, daha sert bir şekilde yanıt verdi.^[29]

Ahlaki Protesto Sanatı'nda^[30] Jasper ayrıca, stratejik etkileşimin hem kültürden hem de yapıdan bağımsız önemli bir mantığa sahip olduğunu savundu ve 2006'da bu iddiayı Getting Your Way: Strategic Dilemmas in Real Life kitabı ile devam ettirdi. Kitapta stratejik katılımı kültürel, duygusal ve aracı bir şekilde incelemek amaçlanmıştı. O zamana kadar, eylem teorisi pragmatizme ve sembolik etkileşimciliğe yaklaşmıştı. Aynı dönemde, Wisconsin sosyal teorisyeni Mustafa Emirbayer de benzer bir tarzda duygular ve sosyal hareketler hakkında yazmaya başlamıştı, ancak fikirlerini daha açık bir şekilde sosyolojik düşünce tarihinden alıyordu. Fransa'da Daniel Cefaï, Pourquoi se mobilise-t-on?, toplu eylem ve toplumsal hareketler üzerine kapsamlı bir tarih ve düşünce sentezi yaptı.^[31]

Postkolonyal eleştiri[değiştir | kaynağı değiştir]

Son yıllarda, beşeri bilimler ve sosyal bilimler içindeki coğrafya temelli daha geniş kültürel ve ekonomik tartışmadan kaynaklanan postkolonyal eleştirinin yükselişine tanık olundu.^[32]^[33] Farklı bir alan olsa da, postkolonyal araştırmalardaki epistemik temel argüman, Batı dünyasının/küresel Kuzey'in söylemsel egemenliğinin, küresel Güney'in resmi sömürgeleştirilmesinin sona ermesinden sonra da devam ettiğidir. Bu perspektiften bakıldığında, küresel bilgi üretimine, kendi "konumunu" kabul etmekte başarısız olan, Batı'nın egemen olduğu bir bilgi hiyerarşisini destekleyen sözde nesnellik, evrenselcilik ve bilimsel rasyonalite vurgusuyla örneklenen, hâlâ Batılı entelektüel araştırma biçimleri hakimdir.^[34] Kökleri Batı Aydınlanmasında ve rasyonel sorgulamada bulunan çoğu çağdaş bilimsel teori, bu nedenle, doğası gereği Avrupa merkezlidir.^[35] Postkolonyalizm, küresel Güney üzerine belirli Batılı gerçeklere dayanan yanıltıcı teoriler yansıttığını ileri sürerken, aynı zamanda teorileştirme için Güney verilerini sistematik olarak görmezden gelerek, çağdaş bilimsel düşünce ve metodolojinin Avrupa merkezciliğini sorunsallaştırır. Sonuç olarak, çağdaş teoriler evrensel olarak geçerli olmayı amaçlarken, Batılı kurumlardaki Batı fikirlerine ve düşüncelerine dayandıkları için doğuştan gelen bir Batı önyargısına sahiptirler, bu da onları Güney'deki olayları, yapıları ve hareketleri doğru bir şekilde sunma ve açıklama konusunda yetersiz kılar. Çünkü Güney'in özelliklerini yanlış yorumlamaktadırlar.

Bu perspektiften bakıldığında, toplumsal hareket teorisinin Batılı bir önyargısı vardır. Bu teoriler, başlangıçta Kuzey'deki hareketleri açıklamak adına geliştirildikleri için, bazı yazarlar ana akım teorilerin Küresel Güney'deki sosyal hareketleri doğru bir şekilde açıklayamayacaklarını iddia etmelerine yol açmıştır. Bu nedenle, Kaynak Seferberliği veya Politik Süreç Teorisi gibi yaklaşımlar, gelişmiş ekonomilerdeki demokratik mücadeleye açık bir şekilde odaklanır ve bu nedenle Güney'in farklı tarihsel, politik ve kültürel bağlamını hesaba katmaz.^[36]^[37]^[38]^[39]^[40]

Postkolonyal eleştiri de kendi başına yeni ampirik bulgular ortaya koyamadığı, toplumsal hareketlerin gelişimi ve davranışı için farklı açıklamalar sunamadığı veya ulusötesi hareketleri açıklayamadığı için eleştirildi.^[41]^[42]^[43]^[44]^[45]

Ayrıca, postkolonyal toplumsal hareketler çalışmalarının, bazı isabetli eleştirilerde bulunmasına rağmen, kendi kültürel özcülük biçimini ve 'yeni bir Oryantalizm' yaratma riskiyle karşı karşıya olduğu ileri sürülmüştür.^[43]^[45]^[46]

Anahtar kavramlar[değiştir | kaynağı değiştir]

Çerçeveleme[değiştir | kaynağı değiştir]

Aktivistlerin kendi toplumsal hareketleri adına öne sürdükleri belirli iddialar, medya, seçkinler, sempatik müttefikler ve potansiyel katılımcılar gibi taraflarda karşılık bulur ve onlarda bir çerçeve çizer. Başarılı çerçeveler, paylaşılan kültürel anlayışlardan (örneğin haklar, ahlak) yararlanır. Bu bakış açısı, sosyal yapılandırmacı bir ontolojiye sıkı sıkıya bağlıdır. Robert Benford ve David A. Snow'un çalışmaları bu konuda temel oluşturur.^[47] Son yıllarda, siyasi fırsat teorisyenleri çerçeveleme perspektifini kısmen benimsediler. Buna bir toplumsal hareketin politik teorisi de denmektedir.

Rasyonel seçim[değiştir | kaynağı değiştir]

Rasyonel seçim teorisine göre, bireyler kendi mantıksal analizleri çerçevesinde tercih ederler. Katılımcılar, piyasada yaptıkları tercihlere benzdr şekilde, alternatif eylem biçimlerinin maliyet ve faydalarını stratejik olarak tartan ve faydalarını en üst düzeye çıkarması en muhtemel olan eylem biçimini seçen rasyonel aktörlerdir. Bu bakış açısına göre birincil araştırma sorunu, toplu eylem sorunu veya rasyonel bireylerin, katılmasalar bile elde edilmesinden fayda sağlıyorlarsa neden toplu eyleme katılmayı seçtikleridir. Mancur Olson,^[48] Mark Lichbach,^[49] ve Dennis Chong'un çalışmalarına bakın.^[50] Politik Protesto ve Sosyal Hareketler Teorileri'nde Karl-Dieter Opp, kendi rasyonel seçim teorisi versiyonunda bir dizi kültürel kavramı birleştirir ve diğer birçok yaklaşımın, kabul etmeden rasyonel seçim varsayımlarına gizlice dayandığını gösterir.^[51]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

^ ^a ^b Political Process and the Development of Black Insurgency, 1930-1970. Chicago: University of Chicago Press. 1982. Yazar |ad1= eksik |soyadı1= (yardım)
^ ^a ^b Stekelenburg, J. van en Klandermans, B. (2009). “Social movement theory: Past, present and prospect”, Movers and Shakers, 17-43.
^ Kornhauser, William. The Politics of Mass Society. Glencoe, Ill.: The Free Press, 1959.
^ ^a ^b Smelser, Neil J. 1962 Theory of Collective Behavior. London: Collier-Macmillan.
^ LeBon, G. (1897). The Crowd. London: Unwin.
^ McPhail, C. (1989). Blumer's Theory of Collective Behavior: “The Development of a Non-Symbolic Interaction Explanation”, The Sociological Quarterly, 30(3): 401-423.
^ Buechler, S. M. (2013). “Mass society theory”. In: The Wiley‐Blackwell Encyclopedia of Social and Political Movements. New Jersey: Blackwell Publishing.
^ Durkheim, E. (1897) Suicide. Free Press, New York.
^ Kornhauser, W. (1959) Politics of Mass Society. London: Routledge.
^ Gurr, Ted. Why Men Rebel. Princeton: Princeton University Press, 1970.
^ Carroll, W. K. en Hackett, R. A. (2006). “Democratic media activism through the lens of social movement theory”, Media, Culture and Society, 28(1): 83-104.
^ Buechler, S. M. (1995). “New Social Movement Theories”, The Sociological Quarterly, 36(3): 441-464.
^ Debra C. Minkoff (2004). "Conceptualizing Political Opportunity" (PDF). Social Forces. 82 (4): 1457-92. doi:10.1353/sof.2004.0082. 19 Mart 2015 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Aralık 2022. Birden fazla yazar-name-list parameters kullanıldı (yardım); Yazar |ad1= eksik |soyadı1= (yardım); Yazar eksik |soyadı2= (yardım)
^ "Protest and Political Opportunities". Annual Review of Sociology. 30: 125-145. 2004. doi:10.1146/annurev.soc.30.012703.110545. Birden fazla yazar-name-list parameters kullanıldı (yardım); Yazar |ad1= eksik |soyadı1= (yardım)
^ Caught in a Winding, Snarling Vine: The Structural Bias of Political Process Theory. Sociological Forum. 1999. Yazar |ad1= eksik |soyadı1= (yardım)
^ Van Stekelenburg (2009). "Social movement theory: Past, present and prospect". Movers and Shakers: Social Movements in Africa: 17-43.
^ Mayer N. Zald (1977). "Resource Mobilization and Social Movements: A Partial Theory". American Journal of Sociology. 82 (6): 1212-41. doi:10.1086/226464. Birden fazla yazar-name-list parameters kullanıldı (yardım); Yazar |ad1= eksik |soyadı1= (yardım); Yazar eksik |soyadı2= (yardım)
^ John D. McCarthy (2004). "Resources and Social Movement Mobilization". Soule (Ed.). The Blackwell Companion to Social Movements. Oxford: Blackwell. ss. 116-52. Yazar |ad1= eksik |soyadı1= (yardım); Yazar eksik |soyadı2= (yardım); Birden fazla |editör-ad= ve |editör-ilk= kullanıldı (yardım); r |ad1= eksik |soyadı1= (yardım); r eksik |soyadı2= (yardım)
^ McAdam, Doug. The biographical impact of activism. Minneapolis, MN: University of Minnesota Press, 1999.
^ Moore, Kelly. "Political protest and institutional change: The anti-Vietnam War movement and American science." How social movements matter 10: 97. 1999
^ Ferree, Myra Marx and Beth B. Hess. Controversy & Coalition: The New Feminist Movement across Three Decades of Change, New York: Twayne Publishers. 1994.
^ Amenta, Edwin, and Neal Caren, Elizabeth Chiarello, and Yang Su. "The Political Consequences of Social Movements" 22 Mayıs 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Annual Review of Sociology. 36: 287-307. 2010.
^ Giugni, Marco, Doug McAdam, and Charles Tilly. How Social Movements Matter. Minneapolis, MN. The Regents of the University of Minnesota, 1999.
^ Gamson, William. Strategy of Social Protest. Belmont: Wadsworth Publishing Company. 1975.
^ Soule, Sarah A., and Susan Olzak. "When do movements matter? The politics of contingency and the equal rights amendment." American Sociological Review 69.4: 473-497. 2004.
^ Amenta, Edwin, and Neal Caren, Elizabeth Chiarello, and Yang Su. “The Political Consequences of Social Movements.” Annual Review of Sociology. 36: 287-307. 2010.
^ Nomads of the Present: Social Movements and Individual Needs in Contemporary Society. Philadelphia: Temple University Press. 1989. Yazar |ad1= eksik |soyadı1= (yardım)
^ Jeff Goodwin, James M. Jasper, and Francesca Polletta, eds., Passionate Politics (Chicago: University of Chicago Press, 2001).
^ The original debate was later published, with additional contributions, as Jeff Goodwin and James M. Jasper, eds., Rethinking Social Movements (Lanham, Md.: Rowman and Littlefield, 2004).
^ Jasper, James M. (2002). Ahlaki protesto sanatı : toplumsal hareketlerde kültür, biyografi ve yaratıcılık. Senem Öner. İstanbul: Ayrıntı. ISBN 975-539-353-6. OCLC 60681009.
^ Paris: La Découverte, 2007.
^ Ania Loomba, Colonialism/Postcolonialism. The New Critical Idiom (London/New York, 2005).
^ Christine Sylvester, “Development studies and postcolonial studies: disparate tales of the ‘Third World’”, Third World Quarterly 20:4 (1999), 703-721.
^ Raewyn Connell, Southern Theory. The global dynamics of knowledge in social science (Cambridge (MA), 2007)
^ Stuart Hall, “The West and the Rest: Discourse and Power”, in: Tania das Gupta et al. (eds.), Race and Racialization: Essential Readings (Toronto, 2007), 56-64
^ Philipp Altmann et al., “Social Movements in the Global South. Some Theoretical Considerations”, Emulations–Revue de sciences sociales 19 (2016), 7-24;
^ Simin Fadaee (ed.), Understanding Southern Social Movements (Abingdon/New York, 2016);
^ Laurence Cox et al., “Social movement thinking beyond the core: theories and research in post-colonial and post-socialist societies”, Interface: a journal for and about social movements 9:2 (2017), 1-36;
^ Lisa Thompson and Chris Tapscott, Citizenship and Social Movements: Perspectives from the Global South (London, 2010).
^ Steven Seiler, A Theoretical Critique of the Western Biases in the Political Process Theory of Social Movements (MSc Thesis, Virginia State University, 2005).
^ Vivek Chibber, “Capitalism, Class and Universalism: Escaping the Cul-de-Sac of Postcolonial Theory”, Socialist register 50 (2014), 63-79;
^ Alexander Anievas and Kerem Nisancioglu, “Limits of the Universal: The Promises and Pitfalls of Postcolonial Theory and Its Critique”, Historical Materialism 25:3 (2017), 36-75
^ ^a ^b Tom Lewis and Sandra Sousa, “Knowledge and politics across the North/South divide”, International Socialist Review 99 (2015-2016), https://isreview.org/issue/99/knowledge-and-politics-across-northsouth-divide 30 Ekim 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
^ Fred Dallmayr, “Conversation Across Boundaries: Political Theory and Global Diversity”, Millennium: Journal of International Studies 30:2 (2001), 331-347.
^ ^a ^b Stijn Kuipers, "Decolonizing Social Movement Theory? Reviewing Simin Fadaee's Framework towards a Global Paradigm in the Study of Social Movements", Academia.edu (04-01-2020), https://www.academia.edu/44183125/Decolonizing_Social_Movement_Theory_Reviewing_Simin_Fadaees_Framework_towards_a_Global_Paradigm_in_the_Study_of_Social_Movements 29 Ekim 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
^ Vivek Chibber, “Capitalism, Class and Universalism: Escaping the Cul-de-Sac of Postcolonial Theory”, Socialist register 50 (2014), 63-79;
^ David A. Snow (2000). "Framing Processes and Social Movements: An Overview and Assessment" (PDF). Annual Review of Sociology. 26: 611-639. doi:10.1146/annurev.soc.26.1.611. 14 Ekim 2020 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Birden fazla yazar-name-list parameters kullanıldı (yardım); Yazar |ad1= eksik |soyadı1= (yardım); Yazar eksik |soyadı2= (yardım)
^ Olson, Mancur. The Logic of Collective Action: Public Goods and the Theory of Groups. Cambridge: Harvard University Press, 1965.
^ Lichbach, Mark. The Rebel’s Dilemma. Ann Arbor, MI: University of Michigan Press, 1995.
^ Chong, Dennis. Collective Action and the Civil Rights Movement. Chicago and London: University of Chicago Press, 1991.
^ Karl-Dieter Opp, Theories of Political Protest and Social Movements (New York: Routledge, 2009).

[:1-1] Political Process and the Development of Black Insurgency, 1930-1970. Chicago: University of Chicago Press. 1982. Yazar |ad1= eksik |soyadı1= (yardım)

[:0-2] Stekelenburg, J. van en Klandermans, B. (2009). “Social movement theory: Past, present and prospect”, Movers and Shakers, 17-43.

[3] Kornhauser, William. The Politics of Mass Society. Glencoe, Ill.: The Free Press, 1959.

[:2-4] Smelser, Neil J. 1962 Theory of Collective Behavior. London: Collier-Macmillan.

[5] LeBon, G. (1897). The Crowd. London: Unwin.

[6] McPhail, C. (1989). Blumer's Theory of Collective Behavior: “The Development of a Non-Symbolic Interaction Explanation”, The Sociological Quarterly, 30(3): 401-423.

[7] Buechler, S. M. (2013). “Mass society theory”. In: The Wiley‐Blackwell Encyclopedia of Social and Political Movements. New Jersey: Blackwell Publishing.

[8] Durkheim, E. (1897) Suicide. Free Press, New York.

[9] Kornhauser, W. (1959) Politics of Mass Society. London: Routledge.

[10] Gurr, Ted. Why Men Rebel. Princeton: Princeton University Press, 1970.

[11] Carroll, W. K. en Hackett, R. A. (2006). “Democratic media activism through the lens of social movement theory”, Media, Culture and Society, 28(1): 83-104.

[12] Buechler, S. M. (1995). “New Social Movement Theories”, The Sociological Quarterly, 36(3): 441-464.

[13] Debra C. Minkoff (2004). "Conceptualizing Political Opportunity" (PDF). Social Forces. 82 (4): 1457-92. doi:10.1353/sof.2004.0082. 19 Mart 2015 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Aralık 2022. Birden fazla yazar-name-list parameters kullanıldı (yardım); Yazar |ad1= eksik |soyadı1= (yardım); Yazar eksik |soyadı2= (yardım)

[14] "Protest and Political Opportunities". Annual Review of Sociology. 30: 125-145. 2004. doi:10.1146/annurev.soc.30.012703.110545. Birden fazla yazar-name-list parameters kullanıldı (yardım); Yazar |ad1= eksik |soyadı1= (yardım)

[15] Caught in a Winding, Snarling Vine: The Structural Bias of Political Process Theory. Sociological Forum. 1999. Yazar |ad1= eksik |soyadı1= (yardım)

[16] Van Stekelenburg (2009). "Social movement theory: Past, present and prospect". Movers and Shakers: Social Movements in Africa: 17-43.

[17] Mayer N. Zald (1977). "Resource Mobilization and Social Movements: A Partial Theory". American Journal of Sociology. 82 (6): 1212-41. doi:10.1086/226464. Birden fazla yazar-name-list parameters kullanıldı (yardım); Yazar |ad1= eksik |soyadı1= (yardım); Yazar eksik |soyadı2= (yardım)

[18] John D. McCarthy (2004). "Resources and Social Movement Mobilization". Soule (Ed.). The Blackwell Companion to Social Movements. Oxford: Blackwell. ss. 116-52. Yazar |ad1= eksik |soyadı1= (yardım); Yazar eksik |soyadı2= (yardım); Birden fazla |editör-ad= ve |editör-ilk= kullanıldı (yardım); r |ad1= eksik |soyadı1= (yardım); r eksik |soyadı2= (yardım)

[19] McAdam, Doug. The biographical impact of activism. Minneapolis, MN: University of Minnesota Press, 1999.

[20] Moore, Kelly. "Political protest and institutional change: The anti-Vietnam War movement and American science." How social movements matter 10: 97. 1999

[21] Ferree, Myra Marx and Beth B. Hess. Controversy & Coalition: The New Feminist Movement across Three Decades of Change, New York: Twayne Publishers. 1994.

[22] Amenta, Edwin, and Neal Caren, Elizabeth Chiarello, and Yang Su. "The Political Consequences of Social Movements" 22 Mayıs 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Annual Review of Sociology. 36: 287-307. 2010.

[23] Giugni, Marco, Doug McAdam, and Charles Tilly. How Social Movements Matter. Minneapolis, MN. The Regents of the University of Minnesota, 1999.

[24] Gamson, William. Strategy of Social Protest. Belmont: Wadsworth Publishing Company. 1975.

[25] Soule, Sarah A., and Susan Olzak. "When do movements matter? The politics of contingency and the equal rights amendment." American Sociological Review 69.4: 473-497. 2004.

[26] Amenta, Edwin, and Neal Caren, Elizabeth Chiarello, and Yang Su. “The Political Consequences of Social Movements.” Annual Review of Sociology. 36: 287-307. 2010.

[27] Nomads of the Present: Social Movements and Individual Needs in Contemporary Society. Philadelphia: Temple University Press. 1989. Yazar |ad1= eksik |soyadı1= (yardım)

[28] Jeff Goodwin, James M. Jasper, and Francesca Polletta, eds., Passionate Politics (Chicago: University of Chicago Press, 2001).

[29] The original debate was later published, with additional contributions, as Jeff Goodwin and James M. Jasper, eds., Rethinking Social Movements (Lanham, Md.: Rowman and Littlefield, 2004).

[30] Jasper, James M. (2002). Ahlaki protesto sanatı : toplumsal hareketlerde kültür, biyografi ve yaratıcılık. Senem Öner. İstanbul: Ayrıntı. ISBN 975-539-353-6. OCLC 60681009.

[31] Paris: La Découverte, 2007.

[32] Ania Loomba, Colonialism/Postcolonialism. The New Critical Idiom (London/New York, 2005).

[33] Christine Sylvester, “Development studies and postcolonial studies: disparate tales of the ‘Third World’”, Third World Quarterly 20:4 (1999), 703-721.

[34] Raewyn Connell, Southern Theory. The global dynamics of knowledge in social science (Cambridge (MA), 2007)

[35] Stuart Hall, “The West and the Rest: Discourse and Power”, in: Tania das Gupta et al. (eds.), Race and Racialization: Essential Readings (Toronto, 2007), 56-64

[36] Philipp Altmann et al., “Social Movements in the Global South. Some Theoretical Considerations”, Emulations–Revue de sciences sociales 19 (2016), 7-24;

[37] Simin Fadaee (ed.), Understanding Southern Social Movements (Abingdon/New York, 2016);

[38] Laurence Cox et al., “Social movement thinking beyond the core: theories and research in post-colonial and post-socialist societies”, Interface: a journal for and about social movements 9:2 (2017), 1-36;

[39] Lisa Thompson and Chris Tapscott, Citizenship and Social Movements: Perspectives from the Global South (London, 2010).

[40] Steven Seiler, A Theoretical Critique of the Western Biases in the Political Process Theory of Social Movements (MSc Thesis, Virginia State University, 2005).

[41] Vivek Chibber, “Capitalism, Class and Universalism: Escaping the Cul-de-Sac of Postcolonial Theory”, Socialist register 50 (2014), 63-79;

[42] Alexander Anievas and Kerem Nisancioglu, “Limits of the Universal: The Promises and Pitfalls of Postcolonial Theory and Its Critique”, Historical Materialism 25:3 (2017), 36-75

[isreview.org-43] Tom Lewis and Sandra Sousa, “Knowledge and politics across the North/South divide”, International Socialist Review 99 (2015-2016), https://isreview.org/issue/99/knowledge-and-politics-across-northsouth-divide 30 Ekim 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.

[44] Fred Dallmayr, “Conversation Across Boundaries: Political Theory and Global Diversity”, Millennium: Journal of International Studies 30:2 (2001), 331-347.

[academia.edu-45] Stijn Kuipers, "Decolonizing Social Movement Theory? Reviewing Simin Fadaee's Framework towards a Global Paradigm in the Study of Social Movements", Academia.edu (04-01-2020), https://www.academia.edu/44183125/Decolonizing_Social_Movement_Theory_Reviewing_Simin_Fadaees_Framework_towards_a_Global_Paradigm_in_the_Study_of_Social_Movements 29 Ekim 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.

[46] Vivek Chibber, “Capitalism, Class and Universalism: Escaping the Cul-de-Sac of Postcolonial Theory”, Socialist register 50 (2014), 63-79;

[47] David A. Snow (2000). "Framing Processes and Social Movements: An Overview and Assessment" (PDF). Annual Review of Sociology. 26: 611-639. doi:10.1146/annurev.soc.26.1.611. 14 Ekim 2020 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Birden fazla yazar-name-list parameters kullanıldı (yardım); Yazar |ad1= eksik |soyadı1= (yardım); Yazar eksik |soyadı2= (yardım)

[48] Olson, Mancur. The Logic of Collective Action: Public Goods and the Theory of Groups. Cambridge: Harvard University Press, 1965.

[49] Lichbach, Mark. The Rebel’s Dilemma. Ann Arbor, MI: University of Michigan Press, 1995.

[50] Chong, Dennis. Collective Action and the Civil Rights Movement. Chicago and London: University of Chicago Press, 1991.

[51] Karl-Dieter Opp, Theories of Political Protest and Social Movements (New York: Routledge, 2009).

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]

[22]

[23]

[24]

[25]

[26]

[27]

[28]

[29]

[30]

[31]

[32]

[33]

[34]

[35]

[36]

[37]

[38]

[39]

[40]

[41]

[42]

[43]

[44]

[45]

[46]

[47]

[48]

[49]

[50]

[51]

Sosyal hareketler teorisi nedir?, Sosyal hareketler teorisi anlamı nedir?, Sosyal hareketler teorisi ne demektir?