Somut olmayan kültürel miras veya yaşayan kültürel miras, bir topluluğun veya bireyin kendi kültürel mirasının bir parçası olarak gördüğü her türlü bilgi, beceri, uygulama, ifade ve bunlarla ilişkili araç, gereç ve mekanı ifade eder.

2003 yılında UNESCO Genel Konferansı'nda kabul edilen "Somut Olmayan Kültürel Mirasın Korunması Sözleşmesi' ile tanımlanmış bir kavramdır.

Arka plan[değiştir | kaynağı değiştir]

Birleşmiş Milletler Eğitim, Bilim ve Kültür Kurumu olan UNESCO, kültürel mirasın korunması ile ilgili olarak 1972'de Dünya Kültürel ve Doğal Mirasının Korunmasına Dair Sözleşme'yi kabul etmiş; ve bu sözleşmede sadece anıtlar, yapı toplulukları, sitler "kültürel miras" olarak kabul edilmişti. Dans, sözlü gelenek gibi başka ifade formlarının daha yoğun olduğu kültürler için 1972 tarihli Sözleşme'nin uygun olmadığının görülmesi üzerine mevcut kültürel miras tanımının değiştirilmesine ihtiyaç duyuldu ve "somut olmayan kültürel miras" kavramı ortaya çıktı.^[1]

"Kültürel miras" tanımındaki boşluk, 2003 yılındaki UNESCO Genel Konferansı 32. oturumunda kabul edilen "Somut Olmayan Kültürel Mirasın Korunması Sözleşmesi'nin ikinci maddesindeki tanımlama ile dolduruldu.

Tanım[değiştir | kaynağı değiştir]

Somut Olmayan Kültürel Mirasın Korunması Sözleşmesi'nin ikinci maddesinde somut olmayan kültürel miras şu şekilde tanımlanmıştır:^[3]

Kapsamı[değiştir | kaynağı değiştir]

Nelerin somut olmayan kültürel mirası oluşturduğu sorusu Sözleşme'nin ikinci maddesinde şöyle yanıtlanmaktadır: ^[4]

• Dilin somut olmayan kültürel mirasın aktarılmasında bir araç işlevi gördüğü sözlü anlatımlar ve sözlü gelenekler
• Gösteri sanatları
• Toplumsal uygulamalar, ritüeller ve festivaller
• Halk bilgisi, evren ve doğa ile ilgili uygulamalar
• El sanatları geleneği

Kültürel çeşitlilik kaynağı olması[değiştir | kaynağı değiştir]

Somut Olmayan Kültürel Mirasın Korunması Sözleşmesi'ne göre, somut olmayan kültürel miras - veya yaşayan miras - insanlığın kültürel çeşitliliğinin temel kaynağıdır ve sürdürülmesi, sürekli yaratıcılığın garantisidir. Sözleşme'nin, somut olmayan kültürel miras tanımını içeren ikinci maddesinde bu durum şöyle ifade edilmiştir:^[6]

Somut kültürel mirastan farkı[değiştir | kaynağı değiştir]

Genel tanımıyla kültürel miras, bir kültürün nesiller boyu korunan ve aktarılan ürün ve süreçlerini içerir.^[7] Söz konusu mirasın bir kısmı, mimari yapılar veya sanat yapıtları gibi somut eserlerden oluşan kültürel varlıklardır. Ancak kültür, somut kültürel varlıkların yanı sıra şarkı, müzik, dans, oyun, mutfak kültürü, el sanatları ve festivaller gibi birçok soyut unsur içerir. Bu soyut unsurlar, kaydedilebilen fakat bir müzedeki objeler gibi fiziksel biçimde saklanamayan ve dokunulamayan, ancak ve ancak onu ifade eden bir araç sayesinde deneyimlenen kültür biçimleridir.

Sözlü tarihten farkı[değiştir | kaynağı değiştir]

Somut olmayan kültürel miras (SOKÜM) araştırmaları, "geçmişin belleklerde kalan bilgisini derleme" işi olan sözlü tarih alanı ile benzerlik gösterir ancak birebir aynı şey değildir. Sözlü tarih, kişilerden ve topluluklardan bilgi toplamaya ve bilgileri korumaya odaklanan bir çalışma iken, SOKÜM araştırmalarında amaç, geleneklerin ve müşterek bilginin aktarılmasını sağlayan süreçleri korumak; toplumu ve kültürel mirasını yaşatmaktır. ^{[kaynak belirtilmeli]}

Listeler[değiştir | kaynağı değiştir]

UNESCO, sözleşmenin 2006'da yürürlüğe girmesinden sonra, tıpkı UNESCO Dünya Mirası Listesine benzer şekilde, insanlığın somut olmayan kültürel mirasının temsilî bir listesi hazırlanıp güncellemeye ve yayımlamaya başlamıştır.

Sözleşme'nin 16. 17. ve 18. maddeleri göre üç liste oluşturulmasını öngörmüştür^[8]

1. İnsanlığın Somut Olmayan Kültürel Mirası Temsilî Listesi
2. Acil Koruma Gerektiren Somut Olmayan Kültürel Miras Listesi
3. Korumanın İyi Uygulamaları Kaydı

Yerel düzeyde envanteri yapılan ve böylece ulusal düzeyde koruma altına alınmış olan somut olmayan kültürel miras unsurları, bu listelerde -özellikle de Temsilî Liste'de- yer almaları sayesinde uluslararası bilinirlik kazanır.^[9] Bir unsurun listeye girmesi için UNESCO'ya başvuru Kültür ve Turizm  Bakanlıkları tarafından yapılır, son söz sahibi ve karar verici olan UNESCO Dünya Miras Komitesi ‘dir.^[10]

Mutfak kültür mirası[değiştir | kaynağı değiştir]

Bir toplumun mutfak kültürü de somut olmayan kültürel miras öğelerindendir. Sürdürülebilir kalkınmanın UNESCO miras yöntemlerinin bir önceliği olarak önem kazanmasından sonra Somut Olmayan Kültürel Miras Listesi başvurularında mutfak kültürü ile ilgili adaylıklar artmıştır.^[12]

Dans mirası[değiştir | kaynağı değiştir]

UNESCO'nun somut olmayan kültürel miras listelerinde danslar da bulunur. Listelere giren danslar, genellikle toplumun kutlama ve ritüelleriye ilişkisi bulunan, şarkılar eşliğinde yapılan danslardır. Örneğin Cezayir'de İslami Aşure Festivali kutlamalarının bir parçası olan Sebiba dansı; Yunanistan'ın Kozana bölgesindeki sekiz köyde yılbaşı eğlencelerinin bir parçası olan ve kılık değiştiren bir grup insanın müzik eşliğinde dans ederek icra ettiği Momoyer oyunu,^[13] Batı Kenya'da Isukha ve Idakho topluluklarının düğün, cenaze, anma töreni, dini kutlama gibi birçok vesileyle davul ve şarkılar eşliğinde yaptıkları İsukuti dansı.

Bazı danslar ise ortaya çıktıkları ülkede kültürel miras olarak kabul edilirler ama dünyanın her yerinde icra edilirler. Örneğin İspanya'nın flamenko dansı, Arjantin ve Uruguay'ın tangosu hem bu toplumların yaşayan kültürel mirası, hem de uluslararası danslardır.

Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]

• Yaşayan insan hazinesi
• UNESCO Somut Olmayan Kültürel Miras Listeleri
• Somut olmayan kültürel miras taşıyıcıları

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

• Resmî site
• UNESCO Somut Olmayan Kültürel Miras Sözleşmesi 8 Mart 2023 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Türkçe çeviri)
• UNESCO Somut Olmayan Kültürel Miras Listelerinde Arama 2 Kasım 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.