Seratopsidler Yaşadığı dönem aralığı: 83-66 myö Kampaniyen-Senozoyik  PreЄ Є O S D C P T J K Pg N
Bazı seratopsidler. Sol üstten saat yönünde: Titanoceratops, Styracosaurus, Utahceratops ve Triceratops
Biyolojik sınıflandırma
lem: Animalia Şube: Chordata Klad: Dinosauria Takım: †Ornithischia Üst familya: †Ceratopsoidea Familya: †Ceratopsidae Marsh, 1888
Alt gruplar
†Ceratops? †Dysganus †Centrosaurinae †Chasmosaurinae
Sinonimler
Agathaumidae Cope, 1891 Torosauridae Nopcsa, 1915

Ceratopsidae (bazen Ceratopidae olarak yazılır), Triceratops, Centrosaurus ve Styracosaurus gibi kuş kalçalı dinozorları içeren bir ceratopsian dinozor familyasıdır. Bilinen tüm türler, Geç Kretase'de yaşamış dört ayaklı otoburlardı. Çin'de yaşamış Sinoceratops dışındaki tüm türler, Geç Kretase'de Laramidia ada kıtasını oluşturan batı Kuzey Amerika'da yaşamıştır. Ceratopsidler, gagalar, çenenin arkasında sıralanan kesme dişleri, gösterişli burun boynuzları ile boyunda geriye ve yukarı uzanan kalkansı yapılar ile ayırt edilir. Familya, Chasmosaurinae ve Centrosaurinae olmak üzere iki alt familyaya ayrılmıştır. Chasmosaurineler genellikle uzun, üçgen kalkanlar ve iyi gelişmiş alın boynuzları ile nitelenir. Centrosaurinelerin iyi gelişmiş burun boynuzları veya burun çıkıntıları, daha kısa ve daha dikdörtgen biçimli kalkanları ve onun üstünde yer alan ayrıntılı dikenleri vardı.

Bu boynuzlar ve kalkanlar, dikkate değer bir çeşitlilik gösterir ve çeşitli türlerin tanınmasının başlıca araçtır ancak amacı tam olarak belli değildir. Yırtıcı hayvanlara karşı savunma olası bir amaçtır -kalkanlar birçok türde nispeten kırılgan olsa da- ancak modern toynaklılarda olduğu gibi, bunların gösterilerde veya tür içi dövüşlerde kullanılan ikincil cinsel özellikler olması daha olasıdır. Pachyrhinosaurus ve Achelousaurus'un kafataslarındaki devasa şişlikler, günümüzün misk sığırlarındaki boynuzların tabanından oluşanlara benziyor, bu da onların başlarını birbirine tosladığını gösteriyor. Centrosaurineler, diğer birkaç türün mevcut olduğu büyük kemik yataklarında sıklıkla bulunur, bu da hayvanların büyük sürüler halinde yaşadığını düşündürür.

Beslenme[değiştir | kaynağı değiştir]

Ceratopsidler, yüksek oranda türetilmiş diş bataryaları (en) ve gelişmiş diş yapıları ile yüksek lifli bitkisel besini işlemeye uyarlanmıştır. Bitkisel besini bir bağırsak mikroflorası ile parçalamak için mayalanmayı kullanmış olabilirler. Mallon vd. (2013), Geç Kretase sırasında Laramidia ada kıtasında yaşayan otoburları inceledi. Ceratopsidlerin genellikle 1 metre veya daha düşük yükseklikteki bitkilerle beslenmekle sınırlı olduğu sonucuna varıldı.^[1]

Evrim[değiştir | kaynağı değiştir]

Scott D. Sampson, ceratopsidlerin evrimini bazı memeli gruplarınınkiyle karşılaştırdı: her ikisi de yer bilimsel açıdan hızlıydı, büyük vücut boyutu, türetilmiş beslenme yapıları ve "çeşitli boynuz benzeri organlar" eşzamanlı olarak hızlı bir biçimde evrimleşti. Erken dönem ceratopsidlerinin fosil kaydı azdır ancak Centrosaurinae ve Chasmosaurinae üyeleri, erken Kampaniyen devresinden bilinmektedir.^[2] Adı geçen ceratopsid türlerinden biri hariç tümü, Geç Kretase döneminde Laramidia ada kıtasını oluşturan Batı Kuzey Amerika'dan bilinmektedir ve Apalaş ada kıtasından doğuda Batı İç Deniz Yolu ile ayrılmıştır. Laramidia'daki ceratopsianların enlem aralığı Alaska'dan Meksika'ya kadar uzanır. Laramidia'nın dışında tanımlanmış tek ceratopsid, Çin'in geç Kampaniyen'inde yaşamış bir centrosaurine olan Sinoceratops'tur.^[3] Mississippi'den geç Maastrihtiyen dönemine tarihlenen belirsiz bir ceratopsid dişi bilinmektedir; bu, ceratopsidlerin Kretase sonunda Batı İç Deniz Yolu'nun kapanması ile doğu Kuzey Amerika'ya dağıldığını göstermektedir.^[4]

Paleoekoloji[değiştir | kaynağı değiştir]

Bilindiği kadarıyla ceratopsidlerin başlıca yırtıcıları tyrannosauridlerdi.^[5]

Bir Triceratops ve bir Tyrannosaurus arasında, bir Triceratops kaş boynuzu ve skuamosal (boyun kalkanının bir kemiği) üzerinde kısmen iyileşmiş tiranozor diş izleri şeklinde saldırgan bir etkileşim olduğuna dair kanıtlar vardır; ısırılan boynuz da kırılır ve daha sonra kemik yeniden büyür. Yine de etkileşimin tam doğasının ne olduğu bilinmiyor: Her iki hayvan da saldırgan olabilirdi.^[6] Triceratops'un yaraları iyileştiğinden, karşılaşmadan sağ çıkması ve Tyrannosaurus'u yenmeyi başarmış olması muhtemeldir. Paleontolog Peter Dodson, bir Triceratops'a karşı bir savaşta, Triceratops'un üstün olduğunu ve bir boğa gibi keskin boynuzlarını kullanarak Tyrannosaurus'a ölümcül yaralar vererek kendini başarıyla savunacağını tahmin ediyor.^[7]

Sınıflandırma[değiştir | kaynağı değiştir]

Ceratopsidae kladı, 1998'de Paul Sereno tarafından Pachyrhinosaurus ve Triceratops'un son ortak atasını ve tüm torunlarını içeren grup olarak tanımlandı.^[8] 2004 yılında, Peter Dodson tarafından Triceratops ve Centrosaurus'un son ortak atalarının tüm torunlarını içerecek şekilde tanımlandı.^[9]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

• Dodson, P. (1996). The Horned Dinosaurs. Princeton University Press, Princeton, New Jersey, ss. xiv-346
• Dodson, P., & Currie, P. J. (1990). "Neoceratopsia." 593-618 in Weishampel, D. B., Dodson, P., & Osmólska, H. (eds.), 1990: The Dinosauria. University of California Press, Berkeley, Los Angeles, Oxford, 1990 xvi-733.
• Sampson, S. D., 2001, Speculations on the socioecology of Ceratopsid dinosaurs (Ornithischia: Neoceratopsia): In: Mesozoic Vertebrate Life, edited by Tanke, D. H., and Carpenter, K., Indiana University Press, ss. 263–276.

Dipnotlar[değiştir | kaynağı değiştir]

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

• Wikimedia Commons'ta Ceratopsidae ile ilgili çoklu ortam belgeleri bulunur
• Vikitür'de Ceratopsidae ile ilgili ayrıntılı taksonomik bilgiler bulunur.