Saraydan Kız Kaçırma

"Saraydan Kız Kaçırma" 1782 Viyana prōmiyeri afişi
Özgün isim	Die Entführung aus dem Serail veya Il Seraglio
Müzik	Wolfgang Amadeus Mozart
Libretto	Christoph Friedrich Bretzner Gottlieb Stephanie'nin adaptasyonları ile
Gala	16 Temmuz 1782
İlk gösterim yeri	Burgtheater, Viyana, Avusturya
Oyuncular	Belmonte: bir İspanyol soylusu, tenor. Konstanze: Selim Paşa'nın tutsağı, Belmonte'nin nişanlısı, soprano. Blonde: Konstanze'nin İngiliz hizmetdarı, soprano. Pedrillo: Belmonte'nin uşaği, tenor. Osmin: Paşanın bekçisi, bas. Selim Paşa: konuşulan rol. Klaas: konuşulan rol. Yeniçeriler korosu.

Saraydan Kız Kaçırma (asıl Almanca adı "Die Entführung aus dem Serail" veya İtalyanca adı "Il Seraglio", Köchel dizini numarası: K. 384"), Wolfgang Amadeus Mozart'ın bir operasıdır. Bu opera özel olarak Alman stili Singspiel şeklinde hazırlanmıştır. Bu stildeki opera eserinde konuşma diliyle müzik dramı karışıktır; eserdeki olaylar konuşma ile geliştirilir; resitatif müzik bulunmamaktadır ve müzik, gösteri şeklinde parçalardan oluşmaktadır. Eserin Almanca librettosu önce "Christoph Friedrich Bretzner" tarafından yazılmış ve sonradan Mozart'in istek ve katkılarıyla "Gottlieb Stephanie" tarafından adaptasyonlar yapılmıştır. Eserin konusu Belmonte adlı bir İspanyol soylusunun, uşağı Pedrillo ile birlikte, sevgilisi olan Konstanze'yi ve onun İngiliz hizmetkarı Blonde'yi tutsak olarak bulundukları Selim Paşanın Akdeniz kıyılarındaki sarayından veya yazlık köşkünden ve Paşa'nın harem bekçisi olan Osminin elinden kurtarmak için yaptığı girişimlerdir. 1782 yılında Mozart'ın kariyerinin doruk noktalarından birini yaşayıp "Die Entführung aus dem Serail" (Saraydan Kız Kaçırma) ile müthiş bir başarıya ulaşmıştır.

Eserin hazırlanması[değiştir | kaynağı değiştir]

1778-1783 döneminde Avusturya İmparatoru II. Josef Alman dilinde opera oynayan "Nationalsingspiel" adlı (ulusal Singspiel) bir opera kumpanyası kurulmasına destek sağlamıştır. Bu kumpanya daha çok Almancaya tercüme opera yapımları ile biraz isim yapabildi; Mozart'ın Saraydan Kız Kaçırma operası ise Almanca yazılmış opera olarak bu sistemin tek büyük başarısı olmuştur. Sonunda 1783'te bu sistemin başarısız olduğu iddia edilerek bu opera kumpanyası kapatıldı.

"Nationalsingspiel" kumpanyasının (müfettiş sıfatı ile) baş idarecisi Gottlieb Stephenie idi. 25 yaşında Mozart 1781'de Viyana'ya yerleştiği zaman, Stephenie ile temasa geçti ve ondan yeni opera siparişi almaya çaba gösterdi. Bu nedenle Mozart Zaide adlı operasının notalarının bir kopyasını Stephenie'ye verdi; o da bu esere çok hayran kaldı. Burgtheater menajeri de Mozart'ın patronunun bir toplantısında Mozart'ın bir yıl önce Münih'te prömiyeri yapılan İdemeneo adlı operasından çaldığı parçaları duyup çok beğenmişti. Bu iki önemli kişinin teşviki ile Stephanie, Mozart'in besteleyeceği Alman dilinde bir opera için materiyal aramaya koyuldu. Stephenie, Brentzner adlı bir yazarın önceden yazmış olduğu eseri, yazarına haber vermeden buldu; değiştirerek bir libretto yazmaya başladı. Sonradan eserin asıl yazarı orijinal yazısının böyle kullanılmasından çok şikayetçi olmuştur.

Mozart 29 Temmuz 1781'de yeni operanın liberettosunu Stephanie'den aldı. Hemen bestelemeye koyuldu ve iki günlük çalışma ile 3 önemli parçayı besteledi. Eserin, Rusya Gran Dükü'nün Viyana'ya ziyarete gelişinde oynanacağını sanan Mozart iki ay içinde operanın bestesini bitireceğini ummaktaydı. Ama bu münasebetle temsil edilecek yeni operanın o zaman çok iyi tanınmış Gluck'a sipariş edilmesi kararlaştırılınca Mozart'a bestesini tamamlaması için daha uzun müddet kaldı. Mozart bu sırada liberettonun hoşlanmadığı kısımlarını ve müziğinin daha iyi dramatik ve müziksel sonuçlar verebilecek kısımlarını bularak Stephanie'ye liberettoyu değiştirmesi için baskıda bulunarak onunşknacetti. Stephanie'nin bu konuda Mozart'a çok uygun davranması Mozart'ı çok memnun etmiştir.

Mozart çeşitli gelişmeler dolayısıyla, iki ayda değil, toplam on bir ay içinde bu yeni operayı bitirebildi. "Saraydan Kız Kaçırma" operasının prömiyeri 16 Temmuz 1782de Viyana, Burgtheaterda yapıldı. "Die Entführung aus dem Serail" (Saraydan Kız Kaçırma) operası müthiş bir başarıya ulaşmıştır. Fakat bu başarı Mozart için hiç ekstra malî tatmin sağlamadı. Mozart'a eseri için fiks ücret olarak takriben 450 florin ödendi. Halbuki bu eserin ilk iki oynanışı için tiyatronun hasılatı 1200 florin olmuştu. Bu hasilat Mozart'in eski işinden Salzburg'da aldığı gelirden üç misli daha fazla idi.

"Saraydan Kız Kaçırma" eserini ilk defa duyan Avusturya imparatoru II. Josef Mozart huzuruna çıktığı zaman İmparator Mozart'a şikayet olarak "Bu eser benim kulaklarıma çok ince gelmekte; çok sayıda nota bulunmakta" dediği ve Mozart'in ise "Bulunan nota sayısı, bu eser için gereken nota sayısı kadardır" yanıtını verdiği bildirilmektedir.^[1]

Roller[değiştir | kaynağı değiştir]

Enstrümantasyon[değiştir | kaynağı değiştir]

Bu eser Klasik çağlara uygun bir orkestraya uygun olarak hazırlanmıştır. Bu çeşit orkestra içinde genellikle iki flüt, iki obua, iki klarinet, iki fagot, iki korna, iki trampet ve iki timpaniden oluşan bir vurgulu çalgı seti ve yaylı sazlar grubu bulunmaktadır. "Benim hakkıma düşen hüzündür" adlı arya için baset kornusu kullanılmıştır. Ancak bu eser ek olarak bas davul, zil, üçgen ve pikolo çalgıları ile güya "Türk" müziğine uydurulmuştur.

Konu özeti[değiştir | kaynağı değiştir]

Mekân: Akdeniz kıyısında bir belirlenmemiş bir yerde Selim Paşa'nın (Almanca "Bassa") yazlık köşkü

Zaman: 18'inci yüzyıl

Bu operaya mekân olan saray, açıkça Akdeniz civarında belirli olmayan bir yazlık köşk olarak tanımlanmıştır ve zaman 18. yüzyıldır. Opera'nin mekânı Akdeniz kıyısı Osmanlı ülkesidir. Bu devirde ve Mozart'in yaşadığı devirde Osmanlı Paşalarının Balkanlarda, Akdeniz'in Mısır'dan Fas'a kadar uzanan güney kıyılarında ve İstanbul'da birçok yazlık köşkleri bulunduğu bilinmektedir. Operanın hazırladığı yıllarda Avusturya II. Viyana Kuşatması'nın ilk yüzyılını kutlamaya hazırlık yapmaktaydı. O sıralarda Avusturya'lılar moda olarak Osmanlı Türklerinin yaşayışları ile yakından ilgilenmiş ve biraz daha yansız bilgiler kazanmışlar. Ne yazıktır ki bu operanın birçok yapımında saray olarak, eserin aslına uymayan bir tutumla, sadece hakkında hayalmeyal bilgi bulunan Topkapı Sarayı saray olarak akla getirilmekte ve yapımda saray mizansenleri için bu saraydan ilham alınmaktadır.

I. Perde[değiştir | kaynağı değiştir]

İspanyol soylusu Belmonte, korsanlar tarafından kaçırılıp saraya satılan sevgilisi Konstanze'nin bulunduğu yeri aramakta, bir an önce kavuşmayı hayal etmektedir.

Selim Paşa'nın kahyası Osman ile karşılaşır. Farklı kültürlerden gelen, birbirine yabancı bu iki insan iletişim kurmakta zorlanırlar. Belmonte'nin, Konstanze'ye eşlik eden uşağı Pedrillo'yu sormasına iyice öfkelenen Osman, kim olduğunu bilmediği bir yabancının sarayı derhal terk etmesini ister. Osman'ın Pedrillo'ya yönelik öfkesinin temel nedenlerinden biri hiç kuşkusuz Konstanze'nin hizmetçisi Blondchen'dir. Blondchen'e duyduğu özel ilgi Osman'ın, kızın nişanlısı ve halen Paşa'nın bahçıvanı olan Pedrillo'dan nefret etmesine yol açmaktadır.

Belmonte'nin gelişi Pedrillo'yu çok sevindirse de, Selim Paşa tarafından görülmesini engellemek üzere efendisini bir an önce sarayın bahçesinde saklamak ister

Selim Paşa Konstanze ile birlikte yaptığı Boğaz gezisinden saraya geri dönmüştür, coşku ve saygıyla karşılanır. Konstanze ile yalnız kaldıklarında genç kıza hüzünlü tavrının nedenini soran Paşa'nın yaklaşımı, Konstanze'nin ona yüreğinin derinliklerindeki duyguları açmasına, geçmişte yaşadıklarını anlatmasına yol açar.

Pedrillo, Belmonte'yi saraya sokabilmek ve kaçışlarını kolaylaştırmak için efendisini önemli bir mimar olarak Selim Paşa'ya takdim eder. Osman ise kuşkulandığı bu yabancının içeri girmesini engellemeye çalışır, ancak başarılı olamaz.^[2]

II. Perde[değiştir | kaynağı değiştir]

Özgürlüğüne düşkün İngiliz kızı Blonchen Osman'ın isteklerini geri çevirmekte, ona, kadın erkek ilişkilerinin nasıl olması gerektiğine dair kendince ders vermektedir. Osman, kızın söylediklerini yadırgar ve kabullenmez.

Öte yandan Konstanze kendisi için hiçbir çıkış yolu görmemekte, hüznünü Blondchen ve haremdeki diğer kadınlarla paylaşmaktadır.

Konstanze'nin kararsız tavrı Selim Paşa'yı öfkelendirir. Konstanze ise sertlik karşısında ölümü bile göze aldığını söyler.

Pedrillo, Blondchen'e efendisinin saraya gelmiş olduğu haberini verir. Kaçış planı hazırlanmıştır. Ama önce şüpheci Osman'ı zararsız hale getirmeleri gerekmektedir

Pedrillo, içine uyku ilacı karıştırdığı şarabı Osman'a zorla içtirerek onu sarhoş eder, uyutur.

Sevgililer sonunda buluşmuşlardır.ancak Belmonte'nin şüpheci, kıskanç yaklaşımı Konstanze'yi öfkelendirir. Belmonte'yi taklit eden Pedrillo da aynı tavrı sergileyince bu kez Blondchen işi sevgilisini tokatlamaya kadar götürür. Erkeklerin özür dilemesi ortamı yumuşatır ve olay tatlıya bağlanır.

III. Perde[değiştir | kaynağı değiştir]

Gece yarısı kaçış saati gelmiştir. Sarayın penceresine dayadıkları bir merdivenle Belmonte ve Pedrillo iki kızı aşağı indirirler. O sırada uyanan Osman, nöbetçileri çağırarak kaçışlarını engeller. Yabancılara yönelik kuşkularında haklı olduğunu görmek Osman'ın intikam duygularını kamçılamıştır.

Selim Paşa duyduğu gürültünün ne olduğunu anlamak üzere geldiğinde 'ihanet' olayını öğrenir. Bu arada Belmonte'nin kimliğini açıklaması, babasının Selim Paşa'nın can düşmanı olduğu gerçeğini ortaya çıkarır.

Ancak Paşa, inanılmaz bir hoşgörü örneği sergileyerek dört yabancıyı da bağışlar, onları özgür bırakır. Osman ise durumu kavramakta zorlanmaktadır.

Herkes Selim Paşa'nın yüce gönüllülüğünü överken sevgililer birbirlerine kavuşmanın ve ülkelerine geri dönebilecek olmanın sevincini dile getirirler.

Seçilmiş şarkılar^[3][değiştir | kaynağı değiştir]

I. Perde[değiştir | kaynağı değiştir]

• "Hier soll ich dich denn sehen" — Belmonte I. Perde, Sahne 2
• "Wer ein Liebchen hat gefunden" — Osmin I. Perde, Sahne 2 Lied
• "Solche hergelaufne Laffen" — Osmin I. Perde, Sahne 3
• "Konstanze, Konstanze … O wie ängstlich" — Belmonte I. Perde , Sahne 5
• "Ach ich liebte" — Konstanze I. Perde, Sahne 7

II. Perde[değiştir | kaynağı değiştir]

• "Durch Zärtlichkeit und Schmeicheln" — Blonde II. Perde , Sahne 1
• "Welcher Wechsel herrscht … Traurigkeit ward mir zum Lose" — Konstanze II. Perde II, Sahne 2
• "Martern aller Arten" — Konstanze II. Perde, Sahne 3
• "Welche Wonne, welche Lust" — Blonde II. Perde, Sahne 6
• "Frisch zum Kampfe" — Pedrillo II. Perde , Sahne 7
• "Wenn der Freude Tränen fliessen" — Belmonte II. Perde Sahne 9

III. Perde[değiştir | kaynağı değiştir]

• "Ich baue ganz auf deine Stärke" — Belmonte III. Perde, Sahne 3
• "In Mohrenland gefangen war ein Mädel" — Pedrillo III.Perde Sahne 4
• "O wie will ich triumphieren" — Osmin III. Perde, Sahne 6

Seçilmiş ses ve video disk kayıtları^[4][değiştir | kaynağı değiştir]

Ses diski kayıtları[değiştir | kaynağı değiştir]

Video diski kayıtları[değiştir | kaynağı değiştir]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]

• Opera
• Wolfgang Amadeus Mozart
• Mozart operaları listesi

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

• "Opera Türkiye" websitesinde Mozart'nin "Saraydan Kız Kaçırma" operası konu özeti. (Erişim:11.12.2008)
• [4] 11 Mart 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Partisyon notaları. (Erişme tarihi:11.12.2008)
• [5] Opera kılavuzu: Olaylar özeti - Libretto - Önemli parçalar (İngilizce) (Erişme tarihi:11.12.2008).
• [6] 23 Ocak 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. "Opera in a Nutshell": Opera'nın müziksel kısımları (MIDI).(Erişme tarihi:11.12.2008)
• "IMSLP Petrucci Music Library", Die Entführung aus dem Serail, K.384 (Mozart, Wolfgang Amadeus) maddesi Partitur notalarī [7] 14 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• "YouTube" websitesinde W.A.Mozart: Die Entführung aus dem Serail- Holtzman- Araiza- Gruberova- Grist- Orth- Talvela- Bohm" maddesi "Die Entführung aus dem Serail" operasının tüm video kaydı [8] 16 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Erişme tarihi:21.03.2016)