Salyangoz

Salyangoz
	Roman salyangoz (Helix pomatia)
Biyolojik sınıflandırma
lem:	Animalia;
Şube:	Mollusca;
Sınıf:	Gastropoda;
Alt sınıf:	Orthogastropoda;

Salyangoz, yumuşakçalar (Mollusca) şubesinin Orthogastropoda sınıfındaki kabuklu kara hayvanlarının ortak adıdır.

Salyangozlar, tatlı sularda, denizlerde ve bütün çevrede görülebilen hayvanlardır. Nemli yerlerde bulunurlar ve yağışın bol olduğu ve havanın tam soğumadığı sonbahar aylarında sürekli görülürler. Vücutlarında bol miktarda su bulunduğu için çok soğuk havalarda donarlar. Çok sıcak havalarda ise su kaybederek kuruyabilirler. Geçtikleri yerlerde iz bırakmalarını sağlayan parlak renkli sümüksü bir sıvı üretirler. Kabuklarıyla gövdelerinin arasındaki kurumuş sümüksü sıvı, vücutlarındaki nemi kaybetmemelerini sağlar. Kışın toprak altına ya da ağaç kovuklarına girerek etkinliklerini azaltırlar. Yazın çok sıcak olduğunda da benzer şeklide davranırlar. Çoğunlukla otobur olmakla beraber, etobur ya da hepçil olabilirler. Salyangozlar en çok yağmur yağdığında ortaya çıkarlar.

Salyangoz ekonomik bir üründür. Deniz salyangozunun bazı türleri tüketim için denizden toplanır. Yenilebilir kara salyangozunun da birçok faydaları vardır.

Beslenmeleri[değiştir | kaynağı değiştir]

Salyangoz geceleri beslenir.^[1] Öncelikle çürüyen organik maddelerle beslenirler.^[1] Yiyecekleri ayrıca mantarlar, likenler, yeşil yapraklar, solucanlar, kırkayaklar, böcekler, hayvan dışkısı, leş ve diğer sümüklü böcekleri içerir.^[1] Bazı salyangozlar da diğer salyangozlarla beslenir.^[1]

Genellikle otobur olan salyangozlar, bitkinin taze sürgünlerini yediği için zarara sebep olabilirler. Çiftçiler ürünlerini salyangozlardan korumak için çeşitli yöntemlere başvururlar. Az sayıda olduklarında, toplayıp uzak bir yere götürerek ya da çok olduklarında bahçe duvarlarına, sebze aralarına, ağaçlara sarımsak suyu dökerek ya da sarımsak asarak uzak kalmalarını sağlarlar. Kullanılan diğer bir yöntem ise, uçlarına gerilim uygulanmış birbirine paralel 2 bakır şerit asmaktır. Salyangozlar 2 şeride aynı anda temas etmeleri ile akıma kapılarak bakırla çevrili alandan uzaklaşmaktadır.

Salyangoz yiyen hayvanlar[değiştir | kaynağı değiştir]

Salyangozlarla beslenen çok sayıda hayvan vardır. Kuşlar, küçük memeli hayvanlar, kertenkeleler, kurbağalar, kırkayaklar, böcekler ve bazı büyük salyangoz türleri salyangozlarla beslenen canlılardandır.

Çiftleşme[değiştir | kaynağı değiştir]

Çiftleşme öncesi birbirleriyle temas halinde olan iki salyangoz

Türdeşlerinin herhangi biriyle çiftleşebilir; çünkü erdişidir yani hem erkek hem dişidir. Kafasını toprakdaki bir deliğe sokarak yumurtlar.

Sınıflandırma[değiştir | kaynağı değiştir]

Salyangozların tempoları sanki kaplumbağa yürüyüşü, hatta daha yavaştır.

Üst takım Cocculiniformia Haszprunar, 1987
- Üst familya Cocculinoidea Dall, 1882
- Üst familya Lepetelloidea Dall, 1882
Üst takım "Hot Vent Taxa" Ponder & Lindberg, 1997
- Takım Neomphaloida Sitnikova & Starobogatov, 1983
  - Üst familya Neomphaloidea McLean, 1981
  - Üst familya Peltospiroidea McLean, 1989
Üst takım Vetigastropoda Salvini-Plawen, 1989
- Üst familya Fissurelloidea Flemming, 1822
- Üst familya Haliotoidea Rafinesque, 1815
- Üst familya Lepetodriloidea McLean, 1988
- Üst familya Pleurotomarioidea Swainson, 1840
- Üst familya Seguenzioidea Verrill, 1884
- Üst familya Trochoidea Rafinesque, 1815
Üst takım Neritaemorphi Koken, 1896
- Takım Neritopsina Cox & Knight, 1960
  - Üst familya Neritoidea Lamarck, 1809
Üst takım Caenogastropoda Cox, 1960
- Takım Architaenioglossa Haller, 1890
  - Üst familya Ampullarioidea J.E. Gray, 1824
  - Üst familya Cyclophoroidea J.E. Gray, 1847
- Takım Sorbeoconcha Ponder & Lindberg, 1997
  - İnfra takım Littorinimorpha Golikov & Starobogatov, 1975
    - Üst familya Calyptraeoidea Lamarck, 1809
    - Üst familya Capuloidea J. Fleming, 1822
    - Üst familya Carinarioidea Blainville, 1818
    - Üst familya Cingulopsoidea Fretter & Patil, 1958
    - Üst familya Cypraeoidea Rafinesque, 1815
    - Üst familya Ficoidea Meek, 1864
    - Üst familya Laubierinoidea Warén & Bouchet, 1990
    - Üst familya Littorinoidea (Children), 1834
    - Üst familya Naticoidea Forbes, 1838
    - Üst familya Rissooidea J.E. Gray, 1847
    - Üst familya Stromboidea Rafinesque, 1815
    - Üst familya Tonnoidea Suter, 1913
    - Üst familya Trivioidea Troschel, 1863
    - Üst familya Vanikoroidea J.E. Gray, 1840
    - Üst familya Velutinoidea J.E. Gray, 1840
    - Üst familya Vermetoidea Rafinesque, 1815
    - Üst familya Xenophoroidea Troschel, 1852
  - İnfra takım Neogastropoda Thiele, 1929
    - Üst familya Buccinoidea
    - Üst familya Cancellarioidea Forbes & Hanley, 1851
    - Üst familya Conoidea Rafinesque, 1815
    - Üst familya Muricoidea Rafinesque, 1815
  - İnfra takım Ptenoglossa J.E. Gray, 1853
    - Üst familya Eulimoidea Philippi, 1853
    - Üst familya Janthinoidea Lamarck, 1812
    - Üst familya Triphoroidea J.E. Gray, 1847
  - Alt takım Discopoda P. Fischer, 1884
    - Üst familya Campaniloidea Douvillé, 1904
    - Üst familya Cerithioidea Férussac, 1822
  - Alt takım Hypsogastropoda Ponder & Lindberg, 1997
  - Alt takım Murchisoniina Cox & Knight, 1960
    - Üst familya Loxonematoidea Koken, 1889
Üst takım Heterobranchia J.E. Gray, 1840
- Takım Heterostropha P. Fischer, 1885
  - Üst familya Architectonicoidea J.E. Gray, 1840
  - Üst familya Omalogyroidea G.O. Sars, 1878
  - Üst familya Pyramidelloidea J.E. Gray, 1840
  - Üst familya Rissoelloidea J.E. Gray, 1850
  - Üst familya Valvatoidea J.E. Gray, 1840
- Takım Opisthobranchia Milne-Edwards, 1848
  - İnfra takım Anthobranchia Férussac, 1819
    - Üst familya Doridoidea Rafinesque, 1815
    - Üst familya Doridoxoidea Bergh, 1900
    - Üst familya Onchidoridoidea Alder & Hancock, 1845
    - Üst familya Polyceroidea Alder & Hancock, 1845
  - İnfra takım Cladobranchia Willan & Morton, 1984
    - Üst familya Aeolidioidea J.E. Gray, 1827
    - Üst familya Arminoidea Rafinesque, 1814
    - Üst familya Dendronotoidea Allman, 1845
    - Üst familya Metarminoidea Odhner in Franc, 1968
  - Alt takım Anaspidea P. Fischer, 1883
    - Üst familya Akeroidea Pilsbry, 1893
    - Üst familya Aplysioidea Lamarck, 1809
  - Alt takımr Cephalaspidea P. Fischer, 1883
    - Üst familya Acteonoidea D'Orbigny, 1835
    - Üst familya Bulloidea Lamarck, 1801
    - Üst familya Cylindrobulloidea Thiele, 1931
    - Üst familya Diaphanoidea Odhner, 1914
    - Üst familya Haminoeoidea Pilsbry, 1895
    - Üst familya Philinoidea J.E. Gray, 1850
    - Üst familya Ringiculoidea Philippi, 1853
  - Alt takım Gymnosomata Blainville, 1824
  - Alt takım Notaspidea P. Fischer, 1883
    - Üst familya Pleurobranchoidea Férussac, 1822
    - Üst familya Tylodinoidea J.E. Gray, 1847
  - Alt takım Sacoglossa Von Ihering, 1876
    - Üst familya Oxynooidea H. & A. Adams, 1854
  - Alt takım Thecosomata Blainville, 1824
    - İnfra takım Euthecosomata
      - Üst familya Limacinoidea
      - Üst familya Cavolinioidea
    - İnfra takım Pseudothecosomata
      - Üst familya Peraclidoidea
      - Üst familya Cymbulioidea
  - Alt takım Nudibranchia Blainville, 1814
- Takım Pulmonata Cuvier in Blainville, 1814
  - Alt infra takım Orthurethra
    - Üst familya Achatinelloidea Gulick, 1873
    - Üst familya Cochlicopoidea Pilsbry, 1900
    - Üst familya Partuloidea Pilsbry, 1900
    - Üst familya Pupilloidea Turton, 1831
  - Alt infra takım Sigmurethra
    - Üst familya Acavoidea Pilsbry, 1895
    - Üst familya Achatinoidea Swainson, 1840
    - Üst familya Aillyoidea Baker, 1960
    - Üst familya Arionoidea J.E. Gray in Turnton, 1840
    - Üst familya Buliminoidea Clessin, 1879
    - Üst familya Camaenoidea Pilsbry, 1895
    - Üst familya Clausilioidea Mörch, 1864
    - Üst familya Dyakioidea Gude & Woodward, 1921
    - Üst familya Gastrodontoidea Tryon, 1866
    - Üst familya Helicoidea Rafinesque, 1815
    - Üst familya Helixarionoidea Bourguignat, 1877
    - Üst familya Limacoidea Rafinesque, 1815
    - Üst familya Oleacinoidea H. & A. Adams, 1855
    - Üst familya Orthalicoidea Albers-Martens, 1860
    - Üst familya Plectopylidoidea Moellendorf, 1900
    - Üst familya Polygyroidea Pilsbry, 1894
    - Üst familya Punctoidea Morse, 1864
    - Üst familya Rhytidoidea Pilsbry, 1893
    - Üst familya Sagdidoidera Pilsbry, 1895
    - Üst familya Staffordioidea Thiele, 1931
    - Üst familya Streptaxoidea J.E. Gray, 1806
    - Üst familya Strophocheiloidea Thiele, 1926
    - Üst familya Trigonochlamydoidea Hese, 1882
    - Üst familya Zonitoidea Mörch, 1864
  - İnfra takım Acteophila Dall, 1885
    - Üst familya Melampoidea Stimpson, 1851
  - İnfra takım Trimusculiformes Minichev & Starobogatov, 1975
    - Üst familya Trimusculoidea Zilch, 1959
  - İnfra takım Stylommatophora A. Schmidt, 1856
  - Alt takım Basommatophora Keferstein in Bronn, 1864
    - Üst familya Acroloxoidea Thiele, 1931
    - Üst familya Amphiboloidea J.E. Gray, 1840
    - Üst familya Chilinoidea H. & A. Adams, 1855
    - Üst familya Glacidorboidea Ponder, 1986
    - Üst familya Lymnaeoidea Rafinesque, 1815
    - Üst familya Planorboidea Rafinesque, 1815
    - Üst familya Siphonarioidea J.E. Gray, 1840
  - Alt takım Eupulmonata Haszprunar & Huber, 1990
  - Alt takım Systellommatophora Pilsbry, 1948
    - Üst familya Onchidioidea Rafinesque, 1815
    - Üst familya Otinoidea H. & A. Adams, 1855
    - Üst familya Rathouisioidea Sarasin, 1889

Salyangozun insanlarla ilişkileri[değiştir | kaynağı değiştir]

Kara salyangozları tarım ve bahçe zararlısı olarak bilinir ancak bazı türler yenilebilir lezzettedir ve bazen ev petleridir. Ayrıca mukusları cilt bakım ürünleri için de kullanılabilir.

Tarımda[değiştir | kaynağı değiştir]

Bahçıvanların ve çiftçilerin değerli bitkilere verilen zararı azaltmak için kullandıkları çeşitli salyangoz kontrol önlemleri vardır. Konsantre sarımsak veya pelin otu solüsyonları gibi daha az toksik kontrol seçenekleri gibi geleneksel pestisitler hala kullanılır. Bakır metal de salyangoz kovucudur ve bu nedenle ağaç gövdesinin etrafındaki bakır bant salyangozların yukarı tırmanmasını ve yapraklara ve meyvelere ulaşmasını engeller. diyatomlu toprak gibi kuru, ince öğütülmüş ve cızırtılı bir madde tabakası da salyangozları caydırabilir.^[2]

Dekolte salyangozu (Rumina decollata) bahçe salyangozlarını yakalar ve yer ve bu nedenle bazen biyolojik haşere kontrolü ajanı olarak kullanılır. Ancak dekolte salyangoz, bölgenin doğal faunasının değerli bölümünü temsil edebilecek diğer karındanbacaklılara saldırma ve onları yeme olasılığı olduğundan bu seçenek sorunsuz değildir.

Gıda olarak[değiştir | kaynağı değiştir]

Fransız mutfağı'nda örneğin Escargot à la Bourguignonne de yenilebilir salyangozlar servis edilir. Yemek için salyangoz yetiştirme helisikültür olarak bilinir. Yetiştirme amacıyla salyangozlar, kuru saman veya kuru odun ile telli bir kafeste karanlık bir yerde tutulur. Coppiced şarap-üzüm asmaları genellikle bu amaç için kullanılır. Yağmurlu dönem boyunca, salyangozlar kış uykusundan çıkar ve mukuslarının çoğunu kuru odun/saman üzerine bırakır. Salyangozlar daha sonra yemek pişirmek için hazırlanır. Pişirildiğinde dokuları hafif çiğnenir ve yumuşaktır.

Gurme gıdası olarak yemesi zevkli olmasının yanı sıra, çeşitli kara salyangoz türleri dünyanın dört bir yanında yoksul insanlarca kolayca toplanabilen protein kaynağıdır. Birçok kara salyangozu değerlidir çünkü muz tarlalarında dökülen yapraklar gibi çok çeşitli tarımsal atıklarla beslenebilirler. Bazı ülkelerde dev Afrika kara salyangozu ticari gıda olarak üretilir.

Kara salyangozları, tatlı su salyangozları ve deniz salyangozları birçok ülkede yenir. Dünyanın belirli yerlerinde salyangozlar örneğin Endonezya'da satay olarak kızartılan sate kakul meşhur bir yemektir. Bazı salyangoz türlerinin yumurtaları havyar yenildiği gibi yenir.

Bulgaristan'da salyangozlar geleneksel olarak fırında pilavla pişirilir veya tavada bitkisel yağ ve toz kırmızı biberle kızartılır. Ancak bu yemekler için kullanılmadan önce salyangozlar sıcak suda iyice kaynatılır (90 dakikaya kadar) ve elle kabuklarından çıkarılır. Ülkede yemek için en yaygın kullanılan iki tür Helix lucorum ve Helix pomatia'dır.

Kıtlık yemeği[değiştir | kaynağı değiştir]

Normalde belirli bölgelerde yenmeyen salyangoz ve sümüklü böcek türleri, tarihsel zamanlarda zaman zaman kıtlık gıdası olarak kullanılmıştır. 1800'lerde yazılan bir İskoçya tarihi salyangoz çeşitlerini ve veba zamanlarında gıda maddesi olarak yenilmelerini anlatır.^[3]