JAS 39 Gripen
Türü	Çok Maksatlı
Ulusal köken	İsveç
Üretici	Saab
İlk uçuş	9 Aralık 1988
Hizmete giriş	1 Kasım 1997
Durumu	Etkin hizmette
Ana kullanıcı	İsveç Hava Kuvvetleri
Diğer kullanıcılar	Güney Afrika Hava Kuvvetleri Çek Cumhuriyeti Hava Kuvvetleri Macaristan Hava Kuvvetleri Brezilya Hava Kuvvetleri
Üretim sayısı	235
Birim maliyeti	US$ 40-60 milyon

Saab JAS 39 "Gripen" İsveç uzay ve havacılık şirketi Saab tarafından üretilen hafif tek motorlu çok maksatlı savaş uçağıdır. İsveç hava kuvvetlerindeki Saab 35 Draken ve 37 Viggen uçaklarının yerini alması için tasarlanmıştır. Uçak şu anda İsveç, Çek Cumhuriyeti, Macaristan, Güney Afrika ve Brezilya hava kuvvetlerinin hizmetindedir.

Dizaynında performans, etkinlik ve hava muhaberelerinde hayatta kalma özellikleri öne çıkmıştır. JAS'ın açılımı şöyledir. Jakt (hava-hava), Attack (hava-yer) ve Spaning (gözetleme). İsveç'in F-16 veya F/A-18 alımı yerine üretmeyi tercih ettiği bir uçaktır.

Eurofighter ve Rafale uçakları bu uçağın aerodinamiği temel alarak geliştirilmiştir. Programlanabilir aviyonikleri ve Elektronik savaş kitleri uçağın standard ekipmanlarındandır. Çok kısa pistlerden kalkabilir. Hatta ilginç olarak sivil karayollarına bile iniş yapabilir. Yerdeyken yakıt aktarımı ve silah yenileme prosedürü 10 dakikada 5 kişilik ekiple tamamlanabilir. Uçağın önemli bir özelliği ise 45 milyon dolarlık fiyatıdır ve Eurofighter ve Rafale gibi uçaklarla kıyaslandığında bu rakam oldukça ekonomiktir.

Tarih[değiştir | kaynağı değiştir]

Saab 39 Gripen, 1988 yılında ilk uçuşunu gerçekleştirdi ve 1996 yılında İsveç Hava Kuvvetlerinde JAS 39 adı ile aktif hizmete girdi. Gripen, isveç hava kuvvetlerinin çok rollü savaş uçağı olarak tasarlanmış ilk uçaktır. JAS, kısaltmasını bu özelliğinden almaktadır. JAS, jakt, attack ve spaning kelimelerin kısaltmasıdır. Bu sözcükler İsveççede avcı, saldırı ve keşif demektir. Avcı, bombardıman ve keşif rollerini temsil eder.

Gripen'in geliştirilmesinde, uçağın her üç rolde de ödün vermeden mükemmel şekilde çalışması İsveç makamlarının bir isteğiydi. Sadece bir uçak modeli kullanmak ve aynı zamanda önceki savaş uçağı türlerine göre daha düşük satın alma ve bakım maliyetleriyle birinci sınıf bir uçak almak istediler. Aslında, nesilden nesile daha önce büyüyen maliyet eğrisi kırıldı.

Geliştirme[değiştir | kaynağı değiştir]

Gripen uçağı 800 metre gibi oldukça kısa pistlere iniş yapabilir ve bu uzunluktaki pistlerden havalanabilir. Bu pistler özel gereksinimler içermez. Bu yüzden yeterli uzunluktaki karayolları ve bombalanan havalimanları iniş kalkış işleri için uygundur. Bu özellik tesadüfi değildir. İsveç Hava Kuvvetleri tarafından yapılan tavsiyeler üzerine uçak tasarlanırken dikkat edilen en önemli unsurlardan biridir.

Gripen'in ilk modelleri JAS 39 A/B olarak adlandırılır. Tek koltuklu versiyon için A ve 2 koltuklu versiyon için B kullanılır. Daha sonra Gripen C/D adı verilen versiyonlar geliştirildi. Bu versiyonlar NATO standartlarına uygun hale getirilmiştir ve diğer özelliklerin yanı sıra yakıt ikmali yapılabilirler.

Gripen NG[değiştir | kaynağı değiştir]

Gripen Next Generation projesi, eski modellerin kötü yanlarını kapatıp yeni modeller geliştirmek için 2000'li yıllarda başlatıldı. Yapılan çalışmaların ardından 2016 yılında SAAB tarafından JAS 39 modelinin güncellenmiş yeni sürümü Gripen E duyuruldu.^[1] Gripen E versiyonunun 2018 yılında uçuşa hazır olacağı ve birçok yenilik sunacağı da aynı sunumda açıklandı. Bu yenilikler arasında, AESA radarı, daha güçlü motor, önemli ölçüde daha uzun menzil gibi biçok özellik bulunmaktaydı.

Gripen E, 15 Haziran 2017'de Saab'ın Linköping, İsveç'teki tesislerinde ilk uçuşunu gerçekleştirdi.^[2] Saab tarafından 30 Ağustos 2022 tarihinde yapılan açıklamada, firmanın geliştirdiği Gripen E modeli ile Meteor görüş ötesi havadan havaya füzesi (Beyond Visual Range Air-to Air Missile - BVRAAM) demesinin başarı ile gerçekleştirildiği duyuruldu.^[3]

Kullanıcılar[değiştir | kaynağı değiştir]

• 

   İsveç
  • İsveç Hava Kuvvetleri (98)
•  Çek Cumhuriyeti
  • Çek Hava Kuvvetleri (14 adet)

• 

   Macaristan
  • Macaristan Hava Kuvvetleri (14 adet)
•  Güney Afrika Cumhuriyeti
  • Güney Afrika Hava Kuvvetleri (26)
•  Tayland
  • Tayland Kraliyet Hava Kuvvetleri (12)
•  Birleşik Krallık
  • Kraliyet Hava Kuvvetleri (?)
•  Brezilya
  • Brezilya Hava Kuvvetleri (8)

Teknik özellikler (JAS 39E/F)[değiştir | kaynağı değiştir]

Veri kaynağı Saab Gripen,^[4][5] Saab,^[6][7][8] and Aviation Week.^[9]

Genel özellikler

• Mürettebat: 1 JAS 39E / 2 JAS 39F
• Uzunluk: 15,2 m (49 ft 10 in) JAS 39E

159 m (522 ft) JAS 39F

• Kanat açıklığı: 8,6 m (28 ft 3 in)
• Yükseklik: 4,5 m (14 ft 9 in)
• Kanat alanı: 30 m² (320 ft²)
• Boş ağırlık: 8.000 kg (17.637 lb)
• Maksimum kalkış ağırlığı: 16.500 kg (36.376 lb)
• Yakıt kapasitesi: 3.400 kg (7.500 lb) (dahili); 4535 L (3537 kg) Üç harici tank ile (2x1700L + 1x1135L)
  
• Yük: 7.200 kg (15.900 lb)^[10]
• Güç kaynağı: 1 × General Electric RM16 (F414-GE-39E) artyakıcı turbofan motor, 61,83^[11] kN (13.900 lbf) itme dry, 98 kN (22.000 lbf) with afterburner

Performans

• Maksimum sürat: 2.460 km/sa (1.530 mph, 1.330 kn) +
• Maksimum sürat: Mach 2
• Muharebe menzili: 1.500 km (930 mi, 810 nmi) +
• Yüksüz menzil: 4.000 km (2.500 mi, 2.200 nmi) +
• Azami irtifa: 16.000 m (52.000 ft)
• g sınırları: +9 -3
• Kanat yükü: 283 kg/m² (58 lb/ft²)
• İtme/ağırlık: 1,04
• Kalkış mesafesi: 500 m (1.640 ft)
• İniş mesafesi: 600 m (1.969 ft)

Mühimmat

• Silahlar: 1 × 27 mm Mauser BK-27 revolver top, 120 mermi ile (yalnızca tek kişilik modellerde)
• Hardpoint: 10 (gövde altında üç hardpoint, her kanadın altında iki, her kanat ucunda bir) 7.200 kg (15.900 lb) kapasitesiyle, aşağıdakilerin kombinasyonlarını taşıyabilir:
  • Füzeler:
    
    • 9^{[kaynak belirtilmeli]} × IRIS-T (Rb.98), AIM-9 Sidewinder (Rb.74) veya A-Darter
    • 7 × MBDA Meteor (Rb.101)
    • 2 × KEPD.350
    • 6 × Rbs.15F gemisavar füzesi
  • Bombalar:
    
    • 7 × GBU-12 Paveway II lazer güdümlü bomba
    • 8 × Mark 82 bomba
    • 16 × GBU-39 SDB
    • 12 × Alternatif küçük çaplı kanatlı bomba
  • Diğer:
    
    • 1 × ALQ-TLS elektronik karşı önlem (ECM) pod
    • 1 × Digital Joint Reconnaissance Pod
    • 1 × Rafael Reccelite Reconnaissance Pod
    • 1 × Litening III Targeting pod

Aviyonik

• Selex ES-05 Raven AESA radarı^[12][13][14]
• Skyward-G IRST sistemi^[15][16][17]
• Havadan havaya ve havadan yüzeye taktik veri bağlantı sistemi^{[kaynak belirtilmeli]}
• Geniş Alan Ekranı (WAD) (tek görüntü ekranı)^[18]
• Targo kaska takılı ekran sistemi (HMD)^{[kaynak belirtilmeli]}
• ANVIS gelişmiş gece görüş sistemi/baş üstü gösterge (HUD)^{[kaynak belirtilmeli]}

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]