Kriminoloji ve penoloji
Teoriler
Suçun nedenleri
Anomi
Diferansiyel ilişkilendirme teorisi
Sapma
Etiketleme teorisi
Psikopati
Rasyonel seçim teorisi
Sosyal kontrol teorisi
Sosyal disorganizasyon teorisi
Sosyal öğrenme kuramı
Gerilme teorisi
Altkültür teorisi
Kırık camlar teorisi
Sembolik etkileşimcilik · Mağdur bilimi
Suç türleri
Mavi yakalı suç · Kurumsal suç
Çocuk suçluluğu
Organize suç
Siyasi suç · Kamu düzenine aykırılık
Devlet suçu · Devlet-kurumsal suç
Beyaz yakalı suç · Kurbansız suç
Penoloji
Caydırıcılık · Cezaevi
Cezaevi reformu
Mahkûmlara yönelik kötü muamele
Mahkûm hakları · Rehabilitasyon
Yeniden suç işleme eğilimi
Cezalandırıcı adalet · Faydacılık
Bu kutu: görüntüle tartış değiştir

Psikopati (Psikopatlık); çekici, manipülatif, duygusal yönden acımasız ve suç işleme potansiyeline sahip kişilik yapıları için kullanılır.^[1] Bazen sosyopati ile eş anlamlı olarak kabul edilen psikopati, kalıcı antisosyal davranış, bozulmuş empati ve pişmanlık ve cesur, sınırsız ve bencil özellikler ile karakterize edilir.^[2][3][4] Tarih boyunca sadece kısmen örtüşen ve bazen çelişkili olabilen farklı psikopati kavramları kullanılmıştır.^[5]

Amerikalı bir psikiyatrist olan Hervey M. Cleckley, Amerikalı psikolog George E. Partridge'in yaptığı gibi, Zihinsel Bozuklukların Tanısal ve Sayımsal El Kitabında (DSM) antisosyal kişilik tepkisi/rahatsızlığı için ilk tanı kriterlerini etkilemiştir. DSM ve Uluslararası Hastalık Sınıflandırması (ICD) daha sonra sırasıyla antisosyal kişilik bozukluğu (ASPD) ve dissosyal kişilik bozukluğu (DPD) tanılarını ortaya koydu ve bu tanıların psikopati veya sosyopati olarak adlandırıldığını (veya ne dendiğini içerdiğini) belirtti. ASPD ve DPD'nin yaratılması, psikopatinin klasik özelliklerinin birçoğunun nesnel olarak ölçülmesinin imkansız olduğu gerçeğinden kaynaklandı.

Kanadalı psikolog Robert D. Hare daha sonra Psikopati Kontrol Listesi ile kriminolojide psikopati yapısını yeniden popüler hale getirdi. Hiçbir psikiyatrik veya psikolojik kuruluş "psikopati" başlıklı bir tanıyı onaylamamış olsa da, psikopatik özelliklerin değerlendirilmesi bazı ülkelerde ceza adaleti ortamlarında yaygın olarak kullanılmaktadır ve bireyler için önemli sonuçları olabilir. Psikopati çalışması aktif bir araştırma alanıdır. Terim aynı zamanda genel halk, popüler basın ve kurgusal tasvirlerde de kullanılmaktadır. Terim genellikle "deli", "çılgın" ve "akıl hastası" ile birlikte ortak kullanımda kullanılsa da, psikoz ve psikopati arasında kategorik bir fark vardır.^{[6][7][8][9][10][11][12]}

Psikopati sözcüğü, Yunanca psych yani "zihin, ruh" ve pathos yani "dert, acı çekmek, hastalık"tan türemiştir.

Eskiden her türlü akıl hastalığı formunu kapsayan bir terim olarak kullanılırdı. Bugün ise, psikopati psikiyatride empati ve vicdan eksikliği ile karakterize olan bir kişilik bozukluğu olarak tanımlanmakta, bu kişilik bozukluğunu ifade etmek için kullanılmaktadır. Her ne kadar bir psikiyatri terimi olarak yaygınca kullanılsa da, DSM-IV-TR veya ICD-10'da gerçek bir dengi yoktur. Planlanan DSM V'in bu anomaliyi de göstermeye başlayacağı umulmaktadır.

Hastalık sonucu tahmini[değiştir | kaynağı değiştir]

Adli ve klinik ortamlarda psikopatinin hastalık sonucu tahmini (prognoz) oldukça kötüdür, bazı araştırmalar tedavinin psikopatinin antisosyal yönlerini tekrar suç işleme oranlarıyla ölçüldüğünde kötüleştirebileceğini bildirmektedir, ancak sık alıntılanan çalışmalardan birinin tedaviden sonra suç tekrarını arttırdığını bulması belirtilmektedir. 1960'larda bir tedavi programının 2011 retrospektif çalışması, birkaç ciddi metodolojik soruna sahipti ve muhtemelen bugün onaylanmayacaktı. Bununla birlikte, daha modern tedavi yöntemlerini kullanan nispeten titiz yarı deneysel çalışmalar, hiçbiri randomize kontrollü çalışmalar olmamasına rağmen, PCL-R puanlarından bağımsız olarak gelecekteki şiddet ve diğer suç davranışlarını azaltma konusunda iyileştirmeler buldu. Diğer çeşitli araştırmalar, madde bağımlılığı gibi suç için risk faktörlerinde iyileşmeler bulmuştur. Psikopatinin temel karakter bozukluklarını oluşturan kişilik özelliklerinin bu tür tedavilerle değiştirilip değiştirilemeyeceği henüz hiçbir araştırma yapılmamıştır.^[13][14]

Nedenleri[değiştir | kaynağı değiştir]

1- Çevre: Farrington tarafından 8 ve 48 yaşları arasında izlenen Londra erkeklerinden oluşan bir örneklem üzerinde yapılan bir araştırma, 48 yaşında PCL:SV'de hangi faktörlerin 10 veya daha fazla puan aldığını incelemeyi içeriyordu. Erkek çocuklu baba, düşük aile geliri ve parçalanmış bir aileden geliyor. Diğer önemli faktörler arasında zayıf denetim, katı disiplin, geniş aile büyüklüğü, suçlu kardeş, genç anne, depresif anne, düşük sosyal sınıf ve yetersiz barınma yer almaktadır.^[15][16]

2-Genetik: Psikopatili bireylerin tipik kişilik özelliklerine ilişkin genetik olarak bilgilendirilmiş araştırmalar, orta düzeyde genetik (genetik olmayan) etkiler bulmuştur. ÜFE'de, korkusuz baskınlık ve dürtüsel antisosyallik, benzer şekilde genetik faktörlerden etkilenmiş ve birbiriyle ilişkisiz bulunmuştur. Genetik faktörler genellikle psikopatinin gelişimini etkileyebilirken, çevresel faktörler baskın olan özelliklerin spesifik ifadesini etkiler. Büyük bir çocuk grubu üzerinde yapılan bir araştırma, "duygusuz-duygusuz özellikler" için %60'tan fazla kalıtsallık buldu ve bu özelliklere sahip çocuklar arasındaki davranış sorunlarının, bu özelliklere sahip olmayan çocuklara göre daha yüksek bir kalıtsallığa sahip olduğu bulundu.^[17][18][19]

3-Beyin hasarı: Araştırmacılar kafa yaralanmalarını psikopati ve şiddetle ilişkilendirdi. 1980'lerden bu yana, bilim adamları orbitofrontal korteks de dahil olmak üzere prefrontal kortekste hasar gibi travmatik beyin hasarını psikopatik davranış ve ahlaki ve sosyal olarak kabul edilebilir kararlar vermede yetersizlik ile ilişkilendirdiler, bu durum "edinilmiş sosyopati" olarak adlandırıldı, veya "psödopsikopati".^[20]

4- Diğer teoriler (Evrimsel açıklama): Psikopati; şiddet, kazalar, cinayetler ve intiharlar gibi faktörler nedeniyle artan sakatlık ve ölüm riskinin yanı sıra çeşitli olumsuz yaşam sonuçlarıyla ilişkilidir. Bu, genetik etkilere ilişkin kanıtlarla birlikte evrimsel olarak kafa karıştırıcıdır ve telafi edici evrimsel avantajlar olduğunu düşündürebilir ve evrimsel psikoloji içindeki araştırmacılar, birkaç evrimsel açıklama önerdiler. Bir hipoteze göre, psikopatiyle ilişkili bazı özellikler sosyal olarak uyumlu olabilir ve psikopati, toplumun nüfusuna göre özgeci ve güvenen bireylerden oluşan geniş bir popülasyon olduğu sürece işe yarayabilecek frekansa bağlı, sosyal olarak asalak bir strateji olabilir. Ayrıca erken yaşta, rastgele cinsel ilişkide bulunma, zina yapma ve zorlayıcı cinsellik gibi psikopatiyle ilişkili bazı özelliklerin üreme başarısını artırabileceği ileri sürülmektedir. Robert Hare, birçok psikopatik erkeğin, kadınlarla çiftleşme ve kadınları hızla terk etme modeline sahip olduğunu ve bu nedenle yüksek doğurganlık oranına sahip olduğunu ve bunun da çocukların psikopatiye yatkınlık miras alabilecekleri ile sonuçlandığını belirtmiştir.^{[21][22][23][24][25]}

Kişilik özellikleri^[1][değiştir | kaynağı değiştir]

1. İnsanları cezbeden bir özgüven yayarlar. Sabit bir işleri vardır, nispeten başarılı da olabilirler. İlişkileri, eşleri, çocukları olabilir. Örnek vatandaş rolü oynamayı severler.
2. Gerçekte olduklarından daha zeki, daha güçlü olduklarına inanırlar. Başarılı ve güçlü insanlara yakın davranırlar.
3. Varoluş biçimlerinde hiçbir yanlışlık görmez, verdikleri kararlar ya da bu kararların sonuçlarından ötürü sorumluluk duymazlar ve reddederler.
4. Benmerkezcidirler, kendi duygusal durumlarına göre akıllarına estiği gibi davranırlar.
5. Psikopatlar otoriteden nefret eder ve kendilerini genelde kuralların üstünde görürler.
6. Gençliklerinde sorunlu olup, çoğunlukla başkalarına karşı agresif davranışlar sergilerler. Ayrıca, sıkıntılara ve cezalara tepki vermeyebilirler.
7. Genelde ahlak pusulası olmaz. İlerlemek için ne gerekirse yaparlar ve bu sırada kime zarar verdikleri hiç umurlarında değildir.
8. Sığ duygusal tepkiler verir; ölüm, yaralanma ve başkalarında büyük olumsuz tepkilere neden olan olaylara kayıtsız kalabilirler.
9. Genellikle suçluluk duygusu ya da pişmanlık hissetmezler, duyarsızlardır. Kötü davranışlarına kızılmasın diye kişiyi manipüle edebilir, suçluluk duygusu hissediyormuş gibi davranabilirler.
10. Haksız olduklarını ya da hatalı yargıda bulunduklarını asla kabul etmez, üstlerine gidildiğinde hata yaptıklarını kabullenebilirler ama hatalarının sonuçlarından kaçmak için başkalarını manipüle ederler.
11. Kendilerini kurban olarak göstermek için duyguları ya da güvensizliklerini manipüle etmekte ustadırlar.
12. Karmaşa ve drama yaratarak ilginçlik yapmak onlar için önemlidir. Önce kışkırtıp tartışma yaratabilir, sonra kurban rolüne bürünebilirler. İnsanların hayatını alt üst edip hiçbir şey olmamış gibi olan biteni izleyebilirler.
13. İstediğini alma hedefinde kurnaz olmalarıyla bilinirler. İnsanları suçluluk psikolojisine sokabilir ve kurbanlarına dilediklerini yaptırmak için başka yöntemler kullanabilirler.
14. Zaman içinde karşılarındaki kişiyi değersizleştirir, daha yeni ve daha ilginç birine yönelirler. Partnerleriyle gerçek bir bağ kurmayıp evliliği ya da ilişkiyi kolayca sonlandırabilirler.
15. Küçük yalanlar ve yanlış yönlendirmek için büyük hikâyeler uydurmaya kadar her türlü yola başvurabilirler. Yalan, utanmaya yol açmaz ve yalanlarıyla gurur duyarlar. Yalanları ortaya çıktığında gerçekleri saptırarak üste çıkarlar.
16. Köşeye sıkıştıklarında yapmacık pişmanlık gösterebilir ancak duygularını ifade etmeyi beceremediğinden inandırıcı bir dille özür dilemezler.

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

Hastalık ile ilgili bu madde taslak seviyesindedir. Madde içeriğini genişleterek Vikipedi'ye katkı sağlayabilirsiniz.