Bu madde veya sayfa başka bir dilden kötü bir biçimde tercüme edilmiştir. Sayfa makine çevirisi veya dilde yetkinliği bulunmayan bir çevirmen tarafından oluşturulmuş olabilir. Lütfen çeviriyi geliştirmek için yardım edin. (Şubat 2022)

Bu maddedeki bilgilerin doğrulanabilmesi için ek kaynaklar gerekli. Lütfen güvenilir kaynaklar ekleyerek maddenin geliştirilmesine yardımcı olun. Kaynaksız içerik itiraz konusu olabilir ve kaldırılabilir. Kaynak ara: "Plot twist" – haber · gazete · kitap · akademik · JSTOR (Şubat 2022) (Bu şablonun nasıl ve ne zaman kaldırılması gerektiğini öğrenin)

Plot twist, bir kurgu eserde planda yapılan radikal bir değişiklik içeren edebi tekniktir.^[1] Hikâyenin sonuna yakın olduğunda sürpriz son olarak bilinir.^[2] İzleyicinin önceki olaylara ilişkin algısını değiştirebilir veya onu farklı bir bağlama yerleştiren yeni bir çatışma ortaya çıkarabilir. İzleyiciyi belli bir duruma hazırlamak amacıyla olay örgüsünün habercisi olarak kulllanılabilir. İzleyiciden bilgi saklama veya belirsiz veya yanlış bilgilerle onu yanıltma gibi olay örgüsünü değiştirmek için kullanılan çeşitli yöntemler vardır.

Bir olay örgüsündeki plot twisti okuyuculara veya izleyicilere önceden açıklamak, genellikle "spoiler" olarak kabul edilir, çünkü bir olay örgüsünün etkisi genellikle seyircinin bunu beklememesine bağlıdır. Bir eserin plot twist içerdiği gerçeğini – özellikle de sonunda – söylemek bile, izleyicinin beklentilerini değiştirdiği için tartışmalı olabilir. Ancak, en az bir çalışma, bunun kurgudan alınan zevki etkilemediğini öne sürer.^[3]

Erken örnekler[değiştir | kaynağı değiştir]

Plot twistin romantizm türünde ilk örneği^[4][5] Binbir Gece Masalları’ndaki "Üç Elma" idi. Hikaye bir balıkçının kilitli bir sandığı keşfetmesiyle başlar. İlk twist, sandık açıldığında ve içinde bir ceset bulunduğunda meydana gelir. Katil için yapılan ilk arama başarısız olur ve ayrı ayrı katil olduğunu iddia eden iki adam ortaya çıktığında bir twist daha meydana gelir. Karmaşık bir olaylar zinciri sonunda katilin araştırmacının kendi kölesi olduğu ortaya çıkar.

Türleri[değiştir | kaynağı değiştir]

Edebi analistler, nasıl uygulandıklarına bağlı olarak, birkaç yaygın olay örgüsü kategorisi belirlediler.

Anagnorisis[değiştir | kaynağı değiştir]

Anagnorisis veya keşif, kahramanın kendisinin veya başka bir karakterin gerçek kimliğini veya doğasını aniden keşfetmesidir.^[6] Bu teknik sayesinde daha önce öngörülemeyen karakter bilgileri ortaya çıkar. Anagnorisis'in kayda değer bir örneği Oedipus Rex'te görülür: Oidipus babasını öldürür ve annesiyle bilmeden evlenir, gerçeği ise ancak oyunun doruk noktasına doğru öğrenir.^[7] Bu tekniğin bir twist olarak ilk kullanımı, bir ortaçağ Binbir Gece Masalı olan "Üç Elma"daydı; Baş kahraman Ja'far ibn Yahya, hikâyenin sonuna doğru ortaya çıkan önemli bir öğeyi tesadüfen keşfetti. Cinayetin arkasındaki suçlu baştan beri kendi kölesiydi.^[8][9]

1977'deki Yıldız Savaşları: Bölüm IV’ün devamı olan 1980 yapımı The Empire Strikes Back filminde, hikâyenin doruk noktası, kötü adam Darth Vader'ın kahraman Luke Skywalker'ın babası olduğunun ortaya çıkmasıdır. M. Night Shyamalan'ın 1999 yapımı Altıncı His filminde baş karakter, filmin başlarında bir hasta tarafından vurulan ve ardından hayaletlerle iletişim kurduğuna inanan bir çocuğu tedavi etmeye çalışan, ancak hayatta olmadığını keşfeden bir danışmandır. Kendisi vurulma olayından aslında kurtulamamıştır ve hayaletlerden biridir. 2001 yapımı Diğerleri filminde, bir anne evinin perili olduğuna ikna olmuştur; filmin sonunda ise kendisinin ve çocuklarının hayalet olduğunu öğrenir. Dövüş Kulübü'nde Edward Norton'ın karakteri, Brad Pitt'in canlandırdığı karakterin kendi alternatif kişiliği olduğunun farkına varır. Korku filmi Koğuş’da bir akıl hastası, konuştuğu üç kişinin aslında kendisi olduğunu ortaya çıkarır. 2011 yapımı Shutter Island filminde, akıl hastanesindeki bir cinayeti araştıran bir dedektif olan ana karakter, aslında kendisinin bir hasta olduğunu keşfeder. Bazen seyirciler, Layer Cake veya V for Vendetta ve The Day of the Jackal'daki isimsiz suikastçılar gibi bir karakterin gerçek kimliğinin aslında bilinmediğini keşfedebilir.

Geçmişe dönüş[değiştir | kaynağı değiştir]

Flashback veya analepsis, geçmiş bir olaya dönüşü ifade eder.^[10] Bu şekilde daha önce bilinmeyen bir bilgi ile bir gizemi çözülebilir, bir karaktere farklı bir ışık tutulabilir veya daha önce açıklanamayan bir eylemin nedenini ortaya çıkarılabilir. Alfred Hitchcock filmi Hırsız Kız bu tür bir sürpriz son kullanır. Bazen bu, yukarıdaki kategoriyle birleştirilir, çünkü geçmişe dönüş, karakterlerden birinin gerçek kimliğini veya kahramanın kötü adamın geçmişteki kurbanlarından biriyle ilgili olduğunu ortaya çıkarabilir. Batıda Kan Var filminde Sergio Leone'nin Charles Bronson'ın karakteriyle yaptığı buna örnektir.

Cliffhanger[değiştir | kaynağı değiştir]

Bir cliffhanger kurgudaki bir ana karakterin tehlikeli ya da zor bir ikilemde yer aldığı ya da kurgunun sonunda şok edici bir şekilde gerçekle karşı karşıya kaldığı bir olay örgüsüdür. Cliffhanger ile seyirciyi karakterlerin ikilemi nasıl çözdüğünü görmek için geri dönmeye teşvik etmesi umulmaktadır.

Güvenilmez anlatıcı[değiştir | kaynağı değiştir]

Güvenilmez bir anlatıcı, neredeyse her zaman anlatının sonunda, anlatıcının önceki hikâyeyi manipüle ettiğini veya uydurduğunu ortaya koyarak sonu çarpıtır, böylece okuyucuyu metinle ilgili önceki varsayımlarını sorgulamaya zorlar.^[11] Bu motif genellikle kara filmlerde ve filmlerde, özellikle de Olağan Şüpheliler filminde kullanılır. Agatha Christie’nin Roger Ackroyd'un Cinayeti isimli romanı güvenilmez bir anlatıcı motifi kullanır ve eleştirmenler tarafından okuyucuyu bu kadar manipülatif bir şekilde kandırmanın adaletsiz olduğu iddiası nedeniyle eleştirilir^[12] Güvenilmez anlatımın bir başka örneği de deli olduğu ortaya çıkan ve bu nedenle izleyicinin önceki anlatıyı sorgulamasına neden olan bir karakterdir; Bunun dikkate değer örnekleri Terry Gilliam'ın Brezilya filmi, Chuck Palahniuk'un Dövüş Kulübü (ve David Fincher'ın film uyarlaması), Sıradışı, 1920 yapımı Alman sessiz korku filmi Dr. Caligari'nin Muayenehanesi ve Zindan Adası‘dır.

Peripeteia[değiştir | kaynağı değiştir]

Peripeteia, kahramanın kaderinin, iyi ya da kötü, karakterin koşulları nedeniyle doğal olarak ortaya çıkan bir durumla ani bir şekilde tersine çevrilmesidir.^[13] Deus ex machina aygıtından farklı olarak, peripeteia hikaye çerçevesinde mantıklı olmalıdır. Aeschylus'un Oresteia'sında Agamemnon'un karısı Clytemnestra tarafından aniden öldürülmesi veya Kate Hudson'ın karakterinin The Skeleton Key'in sonunda kendini içinde bulduğu kaçınılmaz durum, planın tersine çevrilmesine bir örnek olabilir.

Deus ex machina[değiştir | kaynağı değiştir]

Deus ex machina, "makineden gelen tanrı" anlamına gelen Latince bir terimdir. Bir sorunu çözmek veya bir olay örgüsünü açıklamak için bir kurgu eserinde aniden ortaya çıkan beklenmedik, yapay veya olası olmayan bir karakter, cihaz veya olaya atıfta bulunur.^[14] Antik Yunan tiyatrosunda, "deus ex machina" ('ἀπὸ μηχανῆς θεός'), kelimenin tam anlamıyla bir vinç (μηχανῆς - mechanes) aracılığıyla sahneye getirilen bir Yunan tanrısı karakteriydi, ardından çözülemez görünen bir problem tatmin edici bir şekilde Tanrı'nın iradesiyle çözülürdü. Terim şimdi, bir yazarın bir oyun ya da romandaki olay örgüsünün karmaşıklıklarını çözdüğü ve önceki eylemde ikna edici bir şekilde hazırlanmamış olan her türlü olanaksız ya da beklenmedik düzenek için aşağılayıcı bir biçimde kullanılmaktadır; Kayıp bir vasiyetin keşfi, Viktorya dönemi romancılarının gözdesiydi.^[15]

Kırmızı ringa[değiştir | kaynağı değiştir]

Kırmızı bir ringa, araştırmacıları yanlış bir çözüme yönlendirmeyi amaçlayan yanlış bir ipucudur.^[16] Bu araç genellikle dedektif romanlarında ve gizem kurgularında görülür. Kırmızı ringa balığı bir tür yanlış yönlendirmedir.

Başkahramanın dikkatini dağıtmayı amaçlayan bir araçtır ve dolaylı olarak okuyucuyu da doğru cevaptan veya ilgili ipuçlarından veya eylem alanından uzaklaştırır. Hint cinayet gizem filmi Gupt: The Hidden Truth, önceki Hint filmlerinde genellikle kötü roller oynayan birçok usta oyuncuyu bu filmde kırmızı ringa balığı olarak kullandı ve izleyiciyi onlardan şüphelenmesi için kandırdı. Çok satan roman Da Vinci Şifresi'nde, "Bishop Aringarosa" adlı kilit bir karakterin kötülükleri, dikkatleri gerçek usta kötü adamdan uzaklaştırır ("Aringarosa", kelimenin tam anlamıyla "pembe ringa balığı" olarak tercüme edilir). William Diehl romanı Primal Fear'da (filme de uyarlanmıştır), Aaron Stampler adlı bir sanık, Chicago Başpiskoposunu vahşice öldürmekle suçlanır. Onun çoklu kişilik bozukluğu olduğu ortaya çıkar ve delilik iddiasıyla idam edilmez. Sonlara doğru, Aaron'un avukatı, ölüm cezasından kaçınmak için deli numarası yaptığını keşfeder. Agatha Christie klasiği olan On Kişiydiler başka bir ünlü örnektir. Kurbanların içlerinden birinin bir ihanet eylemiyle öldürüleceğini tahmin etmeleri amacıyla yapılan bir cinayet planında da içerir. Kırmızı bir ringa balığı aynı zamanda bir yanlış haber verme biçimi olarak da kullanılabilir.

Sahte kahraman[değiştir | kaynağı değiştir]

Sahte bir kahraman, hikâyenin başında ana karakter olarak sunulan, ancak daha sonra elden çıkarılan, genellikle geri dönmeyeceklerini vurgulamak için öldürülen bir karakterdir. Bir örnek, aksiyon yıldızı Steven Seagal tarafından oynanan özel kuvvetler ekip liderinin görev başladıktan kısa bir süre sonra öldürüldüğü Executive Decision filmidir. Başka örneğidir Psycho’da Marion Crane (Janet Leigh tarafından canlandırıldı) karakteridir. Literatürdeki bir diğer örnek, A Game of Thrones'taki Ned Stark'tır, Odakta olmasına rağmen ilk kitap bitmeden önce öldürülür.

Doğrusal olmayan anlatı[değiştir | kaynağı değiştir]

Doğrusal olmayan bir anlatı, olay örgüsünü ve karakteri kronolojik olmayan bir sırayla ortaya koyarak yapılır.^[17] Bu teknik, okuyucunun hikayeyi tam olarak anlamak için zaman çizelgesini bir araya getirmeye çalışmasını gerektirir. Doruğa kadar tutulan ve karakterleri veya olayları farklı bir perspektife yerleştiren bilgilerin bir sonucu olarak bir twist ile bitebilir. Doğrusal olmayan hikaye anlatımının bilinen en eski kullanımlarından bazıları, büyük ölçüde anlatıcı Odysseus aracılığıyla geri dönüşlerde anlatılan The Odyssey'de gerçekleşir. Bir başka epik şiir olan Aeneid de benzer bir yaklaşım kullanır; Ana kahraman Aeneas'ın Truva Savaşı'nın sonu ve Kartaca kraliçesi Dido'ya yolculuğunun ilk yarısı hakkında hikayeler anlatması ile başlar. Mulholland Drive, Sin City, Premonition, Arrival, Pulp Fiction, Memento, Babel gibi filmlerde, Lost, How To Get Away with Murder, How I Met Your Mother gibi dizilerde doğrusal olmayan yaklaşım kullanılmıştır.^[18][19]

Ters kronoloji[değiştir | kaynağı değiştir]

Ters kronoloji, olay örgüsünü ters sırada, yani son olaydan ilk olaya kadar ortaya çıkararak yapılır.^[20] Nihai bir sonuca ulaşmadan önce sebepler arasında ilerleyen kronolojik hikayelerin aksine, ters kronolojik hikayeler, ona yol açan sebeplerin izini sürmeden önce nihai sonucu ortaya çıkarır; bu nedenle, ilk neden bir "twist finali" temsil eder. Bu tekniği kullanan örnekler arasında Irréversible, Memento, Happy End ve 5x2 filmleri, Harold Pinter'ın Betrayal oyunu ve Martin Amis'in Time's Arrow'u sayılabilir. Stephen Sondheim ve George Furth'un Merrily We Roll Boy'u ve ona ilham veren 1934 Kaufman ve Hart oyunu, ana karakterlerin hikâyesini ters sırada anlatır.

Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]

• Dönüm (anlatı)
• MacGuffin

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]