pH belirteci

pH belirteçleri (İndikatörler), çözeltinin pH'ına bağlı olarak renk değiştiren, karmaşık yapıdaki organik bileşiklerdir. Bu tür bileşikler, asit ya da baz titrasyonunun bitiş noktasını saptamak amacıyla kullanılır. pH belirteçlerini asit, baz, redoks ve çöktürme belirteçleri olarak sınıflamak mümkündür.

Yapı ve Çalışma Mekanizması[değiştir | kaynağı değiştir]

Asit baz belirteçleri zayıf asit veya zayıf bazdırlar. İndikatörler genelde HIn veya InOH sembolleri ile gösterilirler. Bu indikatörlerin ayrışma tepkimeleri ise şu şekilde gerçekleşir;

\ HIn\rightleftharpoons In^{-}+H^{+}

^[1]

Belirteçler, bu ayrışma ya da birleşme tepkimeleriyle renk değiştirirler. Örneğin metil kırmızısı HIn formundayken kırmızı, ayrıştıktan sonra In^- formuna girer; ki bu da sarı renktedir.

Bir çözeltinin içerisine asit bırakıldığı zaman, sudaki hidrojen (H⁺) iyonu miktarını artar. Bu da çözeltideki hidrojen derişimini artırır. Le Chatelier ilkesine göre yukarıdaki reaksiyonda hidrojen iyonu derişimi arttığından dolayı denge, girenler yönüne yani HIn yönüne kayar. Bu da HIn derişimini arttırır. Metil kırmızısı örneğini verecek olursak, bu indikatörün HIn formundaki renginin kırmızı olmasın-dan dolayı rengi kırmızıya dönüşür. Aynı şekilde çözeltiye baz eklenirse çözeltideki hidrojen iyonu derişimi azalır. Denge ürünler yönüne kayar, hidrojen iyonu ve In^- derişimi artar. Yine metil kırmızısı örneğini verecek olursak, metil kırmızısının In^- formundaki renginin sarı olmasından dolayı çözelti sarıya dönüşür.

Uygulama[değiştir | kaynağı değiştir]

pH belirteçleri titrasyon adı verilen deneylerde kullanılır. Bu deneylerde bir asidin veya bazın pH değeri ölçülür. Her indikatörün kendine has hazırlanma şekilleri vardır. Örneğin metil kırmızısı %95 etanol çözeltisinde iyi çözünürken, metil turuncusu saf su ile daha iyi çözünür. Daha iyi sonuç almak içinse karışık indikatörler hazırlanabilir. Bu şekilde daha dar bir pH aralığında kesin renk değişimi elde edilir.^[2]

Çeşitleri[değiştir | kaynağı değiştir]

pH belirteci	Daha düşük pH'daki renk	Geçiş aralığı pH sınırları (yaklaşık)	Daha yüksek pH'daki renk

Metil menekşesi (metil viyole)	sarı	0,0 - 1,6	mavi-menekşe
Malahit yeşili (ilk geçiş)	sarı	0,2 - 1,8	mavi-yeşil
Timol mavisi (asit - ilk geçiş)	kırmızı	1,2 - 2,8	sarı
Metil sarısı (etanolde)	kırmızı	2,9 - 4,0	sarı
Bromfenol mavisi	sarı	3,0 - 4,6	menekşe
Kongo kırmızısı	mavi	3,0 - 5,2	kırmızı
Metil turuncusu	turuncu	3,1 - 4,4	sarı
Metil turuncusu (ksilen siyanol çözeltisinde)	mor	3,2 - 4,2	yeşil
Brom krezol yeşili	sarı	3,8 - 5,4	mavi
Metil kırmızısı	kırmızı	4,2 - 6,3	sarı
Litmus (Azolitmin)	kırmızı	4,5 - 8,3	mavi
Brom krezol moru	sarı	5,2 - 6,8	menekşe
Bromtimol mavisi	sarı	6,0 - 7,6	mavi
Fenol kırmızısı	sarı	6,6 - 8,0	kırmızı
Nötral kırmızı	kırmızı	6,8 - 8,0	sarı
Krezol kırmızısı	sarı	7,2 - 8,8	kırmızımsı-mor
Naftoftalein	renksiz-kırmızımsı	7,3 - 8,7	mavi-yeşil
Timol mavisi (baz - ikinci geçiş)	sarı	8,0 - 9,6	mavi
Fenolftalein	renksiz	8,2 - 10,0	mor-menekşe
Timolftalein	renksiz	9,4 - 10,6	mavi
Alizarin sarısı R	sarı	10,1 - 12,0	portakal-kırmızı
İndigo karmin	mavi	11,4 - 13,0	sarı
Malahit yeşili (ikinci geçiş)	yeşil	11,6 - 14,0	renksiz