Oğuz Kağan Destanı

Oğuz Kağan Destanı Türk destanlarından, Hun-Oğuz destanları grubundandır.^{[kaynak belirtilmeli]} Oğuz Kağan Destanı'nın dört ayrı yazması vardır. Çağatayca, Farsça ve Uygurca yazmalardaki Oğuz Kağan Destanı; Oğuz boyları, Türk dili, edebiyatı, folkloru, târihi ve kültürü hakkında bilgi verir. Destan Türklerin atası olduğu varsayılan Oğuz Kağan'ın hayatını anlatır.

Paris Elyazması[değiştir | kaynağı değiştir]

Oğuz Kağan Destanının Uygur yazması, Paris Millî Kütüphanesi’nde bulunmaktadır. Uygur Oğuz Kağan Destanı M.Ö. 201 - 126 yılları arasında büyük bir göçebe devleti kuran Hiung-nu’larla ilgilidir. Oğuz Kağan'ın bu devleti kuran Mete olduğu ileri sürülmektedir. Zeki Velidi Togan’a göre ise, Oğuz Kağan Destanı’nın kökeni daha eski çağlara, M. Ö. VII. yüzyılda merkezi Orta-Asya’da bulunan Sakalar ile birkaç asır sonraki İskitlerdir.^[1]^[2]

Paris elyazmasının transkripsiyonu 1891 yılında W. Radloff tarafından Kutadgu Bilig basımının içinde yayınlandı.

Rıza Nur'un Oğuznâme'si[değiştir | kaynağı değiştir]

Rıza Nur, Oğuz Kağan Destanı'nı başka destanlardan parçalarla zenginleştirerek Oğuznâme adlı yaklaşık 6100 mısralık bir manzum eser meydana getirdi. Rıza Nur'un Oğuznâme'si 1928 yılında Kahire'de yayımlandı. "Oğuz Kağan'ın Duası" olarak bilinen metin başta olmak üzere daha sonraları Oğuz Kağan Destanı'nın bir parçası olarak tanınmaya başlanan kimi metinler, Rıza Nur'un kaleme aldığı ve 1928 tarihli Oğuzname'de yayınlanan metinleridir.

Bang-Arat Basımı[değiştir | kaynağı değiştir]

Paris'te muhafaza edilen Uygurca metnin yeni bir transkripsiyonu Willi Bang Kauf ve Reşit Rahmeti (Arat) tarafından hazırlanmış ve 1932 yılında Almanya'da yayımlanmıştır. Metin daha sonra Reşid Rahmeti Arat tarafından günümüz Türkçesine çevrilerek, 1936'da İstanbul'da yayımlanmıştır. 1970 yılında Türkiye Cumhuriyeti Millî Eğitim Bakanlığı'nın 100 Temel Eser dizisine Muharrem Ergin'in açıklayıcı önsözü ile, Uygurca metin de eklenerek tekrar yayınlanmıştır. Ergin,metni hazırlarken W. Bang ve Reşid Rahmeti Arat'ın Oğuz Kağan Destanı'nı esas almıştır.

Zeki Velidi Togan Versiyonu[değiştir | kaynağı değiştir]

Zeki Velidi Togan, Raşit al-Din Hamadani'nin Cami’üt-Tevarih adlı kitabının ikinci cildinde yer alan Tarih-i Oğuzân ve Türkân başlıklı bölüme dayanarak 1972 yılında yeni bir "Oğuz Kağan Destanı" yayımlanmıştır.

Togan, Residettin’in "Camiü’t-tevarih" adlı eserinde bulunan yazılı ve sözlü kaynaklardan alınan söylentilerin tarihi gerçeklere uygunluğunu destanda bulunan yaşayış biçimi ve hayata bakış biçimine göre değerlendirir.^{[kaynak belirtilmeli]}

Tarih-i Oğuzân ve Türkân’da göçebe ve akıncı Oğuz’un belli bir yere bağlanması ve şehir kurması çok dikkate değerdir.^{[kaynak belirtilmeli]}
Tarih-i Oğuzân ve Türkân’da Oğuz Han ve babası arasında dinî bir anlaşmazlıktan söz edilir.
Tarih-i Oğuzân ve Türkân’da Uygurca Oğuz Kağan ve Dede Korkut Kitabı’ndaki gibi kahramanın şahsiyet kazanmak için vahşi veya azgın hayvanı öldürme güdüsüne rastlanılmaz.
Tarih-i Oğuzân ve Türkân’da kendisinden uzunca bahsedilen Tuman Han hayvanların konuşmalarından anlar. Onunla Kol Erki Han arasındaki söylentiler tarihî olmaktan daha çok bir masal karakteri taşır.
Tarih-i Oğuzân ve Türkân’da hanlardan çoğu dünyayı fethe koşacak yerde, iktidara geçmek için birbirleriyle uğraşırlar.

Tarih-i Oğuzân ve Türkân'daki şekliyle Oğuz Kağan Destanı ile ilgili makale yazanlardan biri Abdülkadir İnan’dır. İnan, "Oğuz Destanı'ndaki Irkıl Ata" adlı makalesinde Oğuznâme’nin Reşidettin tarafından Farsça yazılan parçasında geçen Bilge Irkıl Hoca’yı inceler. Burada Irkıl Hoca Türk töre ve ayinlerini ilk koyan bilge kişidir. Ebugazi Bahadır Han’ın gerek "Secere-i Türk" ve gerekse "Secere-i Terâkime" adlı eserlerinde Irkıl Ata Türk bilgesi olarak geçer. Yakut Türkleri’nde ve Buryat’larda Irkıl kültü bugüne değin yaşamaktadır. Yakut inanışlarına göre ilk kamın adı An Argıl’dır.^[3]

İnsanlık tarihini iki ayrı evrede veren destanın ilk kısmı dem'den Nuh'a kadar olan kısmı genellikle Tevrat kaynak alınarak ve peygamberler tarihi biçiminde anlatılmaktadır.^[4] İkinci kısım ise Nuh ve Ön Türklerin neslinden türediği belirtilen Nuh'un oğlu Yafes ekseninde başlamaktadır. İlk kısımda Orta Doğu halkları dışında herhangi bir topluluktan bahsedilmezken ikinci kısımda Nuh Tufanı ve insan neslinin yeniden türemesi ekseninde farklı coğrafya ve halklardan bahsedilmektedir.^[4] Anlatıya göre Nuh dünyayı oğulları arasında paylaştırmış, Yafes'e Türkistan düşmüştür.^[5] Türklerin ve Moğolların atası olarak anılan Yafes bu halkların yaşam tarzına uygun biçimde göçebe olarak tasvir edilmektedir.^[5]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

Özel

^ "Turkish Studies. International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic. Volume 3/4 Summer 2008. Mehmet Emin BARS: OĞUZ KAĞAN DESTANI ÜZERİNE YAPILAN ÇALIŞMALAR. s.228-231." (PDF). 8 Ekim 2013 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Ağustos 2014.
^ "Dr. İbrahim ONAY, Gazi Üniversitesi. Türk kültür tarihi bakımından OĞUZ KAĞAN DESTANI ve önemi. s.36-39." (PDF). 20 Ağustos 2014 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Ağustos 2014.
^ İnan, Abdülkadir, Makaleler ve İncelemeler I, 1998, Ankara, sayfa 196-197; Sakaoğlu, Saim-Ali Duymaz; Oğuz Destanında Irkıl Ata, İslamiyet Öncesi Türk Destanları,2002, İstanbul, sayfa 113-114.
^ ^a ^b Gündüz 2017, s. 11.
^ ^a ^b Gündüz 2017, s. 12.

Genel

Gündüz, Tufan (2017), Oğuz Kağan Destanı (4. bas.), İstanbul: Yeditepe Yayınevi, ISBN 9786059787567

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

Oğuz Kağan Destanı, Texas Tech University Destan Bölümü9 Haziran 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
Oğuz Kağan Destanı Kültür ve Turizm Bakanlığı

Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]

[1] "Turkish Studies. International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic. Volume 3/4 Summer 2008. Mehmet Emin BARS: OĞUZ KAĞAN DESTANI ÜZERİNE YAPILAN ÇALIŞMALAR. s.228-231." (PDF). 8 Ekim 2013 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Ağustos 2014.

[2] "Dr. İbrahim ONAY, Gazi Üniversitesi. Türk kültür tarihi bakımından OĞUZ KAĞAN DESTANI ve önemi. s.36-39." (PDF). 20 Ağustos 2014 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Ağustos 2014.

[3] İnan, Abdülkadir, Makaleler ve İncelemeler I, 1998, Ankara, sayfa 196-197; Sakaoğlu, Saim-Ali Duymaz; Oğuz Destanında Irkıl Ata, İslamiyet Öncesi Türk Destanları,2002, İstanbul, sayfa 113-114.

[FOOTNOTEGündüz201711-4] Gündüz 2017, s. 11.

[FOOTNOTEGündüz201712-5] Gündüz 2017, s. 12.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

g t d Türk Destanları
İslamiyetten Önce Türk Destanları	Alp Er Tunga Destanı Atilla Destanı Bozkurt Destanı Ergenekon Destanı Göç Destanı İlce Han Destanı Oğuz Kağan Destanı Mani Dininin Kabulü Destanı Siyenpi Destanı Şu Destanı Türeyiş Destanı
İslamiyetten sonra Türk Destanları	Cengizname Çanakkale Destanı Danişmendname Dede Korkut Destanı Genç Osman Destanı Edigey Destanı Köroğlu Destanı Kuva-i Milliye Destanı Saltuknâme Satuk Buğra Han Destanı Seyid Battal Gazi Destanı Üç Şehitler Destanı Timur Destanı
Diğer Türk Toplulukları Destanları	Adil Sultan Destanı Ah Çibek Arığ Kaçak Yusuf Destanı Gan Kişi Destanı Manas Destanı Üçügey Üdügüyen ve Kusagan Hocugur Destanı Yaratılış Destanı

Oğuz Kağan Destanı nedir?, Oğuz Kağan Destanı anlamı nedir?, Oğuz Kağan Destanı ne demektir?