Oyun Sonu
Dostlar Tiyatrosu'nda Oyun Sonu
Yazar	Samuel Beckett
Karakterler	Hamm, hizmetçisi Clov, anne ve babası Nagg ile Nell
İlk gösterim	1957, Studio des Champs Elysées, Paris, Roger Blin yönetiminde
Orijinal dil	Fransızca
Tür	Absürt
Zaman ve mekân	Belirsiz bir zaman (muhtemelen bir felaket sonrası), nerede olduğu belirsiz bir ev

Oyun Sonu (Fransızca: Fin de partie, İngilizce: Endgame), Samuel Beckett tarafından 1954-1956 yılları arasında yazılmış tek perdelik tiyatro oyunudur.

Beckett oyunu Fin de Partie adıyla Fransızca olarak yazmış, daha sonra İngilizceye kendisi çevirmiştir. 1957'de yayınlanmış olan oyun, Godot'yu Beklerken ile birlikte Beckett'ın en önemli tiyatro eseri sayılmaktadır.

Özet[değiştir | kaynağı değiştir]

Oyunda baş kişiler, kör ve kötürüm olan yaşlı efendi Hamm ile dizlerindeki sakatlık sebebiyle oturamayan hizmetçisi Clov'dur. Deniz kenarında küçük bir evde yaşarlar. Ancak konuşmalarından anlaşıldığı üzere dışarıda hiçbir şey yoktur. Ne deniz, ne güneş, ne de bulutlar kalmıştır.

İki karakter, birbirlerine bağımlı olsalar bile, yıllardır didişmektedirler ve oyun boyunca da bunu sürdürürler. Clov sürekli gitmek ister ancak bunu başaramaz.

Oyunda yan karakterler ise Hamm'in, bacakları olmayan anne ve babası Nagg ile Nell'dir. Bunlar sahnenin kenarındaki çöp varillerinde yaşarlar ve varilden dışarı yemek istemek ya da birbirleriyle budalaca kavga etmek için çıkarlar.

Oyunun yorumu[değiştir | kaynağı değiştir]

Oyunun İngilizce başlığı olan "Endgame" kelimesi; satranç oyununun, geriye pek fazla hamlenin kalmadığı son bölümüne verilen isimdir. Fransızca başlık olan "Fin de Partie" ise satranç dışında bazı başka oyunlarla da ilişkilendirilebilir. Bu başlığın tam anlamıyla İngilizce çevirisinin bulunmadığını Beckett de belirtmiştir.

Oyunda, Hamm'in artık sonun gelmiş olduğuna bir türlü inanmaması, amatör satranç oyuncularının kaçınılmaz yenilgi karşısında oyunu sürdürmeye çalışmalarıyla karşılaştırılabilir. Daha deneyimli oyuncular ise, oyunun aleyhlerine sonuçlanacağını hissettiklerinde oyundan çekilmeyi tercih ederler.

Edebiyat eleştirmeni Harold Bloom, Hamm karakterinde Hamlet'e bir gönderme olduğunu ve Hamm'in aşağıdaki cümlesinin, metaforik bir tersten söyleyiş olarak değerlendirilmesi gerektiğini düşünmektedir:

'...artık bitme vakti geldi, gene de karar veremiyorum... bitirmeye.'^[1]

Bloom bu repliğin, Hamlet'in ünlü "Olmak ya da olmamak.." tiradına bir gönderme olduğunu öne sürer. Hamlet bu sözleri, duyduğu şüphe sebebiyle harekete geçemediği için söylemektedir. Oyun Sonu da, Beckett'in absürt tarzının tipik örneği olarak hareketten yoksun bir oyundur.

Hamm karakterinin, İngilizcede "ham actor" ifadesiyle tanımlanan "aktör bozuntularını" ya da Nuh'un oğlu olan Ham'i çağrıştırdığı öne sürülmüştür. Öte yandan Clov isminin, palyaço (clown) sözcüğünün kısaltılmış hali, şeytanla ilişkilendirilen keçi toynağı (cloven hoof) veya eldivenli bir elin yankısı (glove) olduğuna ilişkin yorumlar vardır. Nagg ismi İngilizce "nagging" (dırdır etmek) ve Almanca "nagen" (kemirmek) kelimelerini hatırlatır. Nell ismi ise Charles Dickens'ın Antikacı Dükkanı romanındaki Küçük Nell karakterini çağrıştırır.^[2]

Ayrıca Hamm'in İngilizce "hammer" (çekiç) kelimesinden, Clov'un ise yine İngilizce "clove" sözcüğünün Latince kökeni olan^[3] çivi anlamındaki "clāvus" kelimesinden geldiği söylenebilir. Böylece iki karakterin ilişkisi çekiç ve çivi kavramlarıyla açıklanmış olur. Bu durumda Nagg ve Nell isimleri bir arada düşünüldüğünde, akla Almanca "Nagel" (çivi) kelimesi gelmektedir.

Ruby Cohn'un "Back to Beckett" isimli kitabına göre Beckett'in oyunda en sevdiği replik, Clov'un Nagg'in ağladığını belirtmesi üzerine Hamm'in söylediği "Öyleyse yaşıyor."^[1] cümlesidir. Ancak Beckett, Berlin'de oyunu sahneye koyarken en çok Nell'in söylediği "Hiçbir şey mutsuzluktan daha gülünç değildir."^[1] cümlesine önem vermiş ve oyunu 'mutsuzluğun zevkini' gösterecek şekilde sahnelemiştir.

Oyun, karakterlerin değişmeyen durağan bir vaziyette yaşadıklarını vurgular. Her gün bir önceki günün eylemleri ve tepkileri tekrarlanır. Böylece her olay neredeyse bir törene dönüşür. Metin boyunca karakterlerin birer geçmişe sahip oldukları açıkça belirtilmiştir. (Örneğin Nagg ve Nell Ardennes'teki bisiklet gezintilerini hatırlar.) Ancak bir gelecekleri olduğuna ilişkin herhangi bir belirti yoktur. Oyunun sonuna doğru Nell'in ölmesi bile hayretle karşılanmaz. Tecrit edilmiş ortam ve artık mevcut olmayan bir uygarlığa yapılan göndermeler, çoğu kişiyi oyunun nükleer-ardı bir dünyada geçtiğini düşünmeye yönlendirmiştir. Ancak Beckett bu düşünceyi her zaman reddetmiştir.

Oyuna ilişkin bir başka teori de, Hamm'in ölüm yatağındaki gerçek bir kişi olduğu ve üzerindeki ölüm baskısının etkisiyle bu kasvetli gerçekliğe ilişkin rüyalar gördüğüdür. Makul bir teori olmakla birlikte yazarın ya da yakınlarının bunu destekleyecek herhangi bir açıklaması yoktur. Ancak oyunun yazar tarafından açıkça belirlenmiş dekoru, bu teoriyi destekler şekilde yorumlanmıştır.^[4] Buna göre, yüksek duvarları beyin gibi gri renkte olan boş mekan, Hamm'in kafasının içini oluşturmaktadır. İki taraftaki yüksek küçük pencereler ise gözleridir. Oyun boyunca anlatılanlar ve Clov'un pencereden gördükleri, Hamm'in hayalgücünden ibarettir.

Beckett tiyatrosundaki yeri[değiştir | kaynağı değiştir]

Beckett'ın tiyatro oyunları gittikçe hareketten ve sözden arınmaya, görüntüden ve hatta seslerden ibaret olmaya başlar. Oyun Sonu'nda, Godot'yu Beklerken'in aksine, karakterlerin üçü sabittir. Hareketli olan Clov ise çok kısıtlı hareketler yapar. Sahne üzerindeki gidiş gelişleri, satrançtaki atın hareketleri gibi "L" şeklindedir. Bu oyunda karakterlerin konuşmaları da tam cümlelerden değil, zaman zaman sayıklamaya yaklaşan yarım kalmış cümlelerden oluşur.

Oyun Sonu, Beckett'in oyun yazarlığındaki dönüşümün başladığı oyundur. Beckett daha sonra, televizyon için sözsüz, radyo için ise genelde çevre seslerinden oluşan hareketsiz oyunlar yazacaktır. Bu minimalist tutum, karakterin sahnede çok az konuştuğu ve neredeyse hiç hareket etmediği, sürekli daha önce kaydedilmiş bantları dinlediği Krapp'ın Son Bandı oyununda doruk noktasına ulaşacaktır.

Shakespeare'e göndermeler[değiştir | kaynağı değiştir]

Yukarıda sözü edilen Hamlet göndermesi dışında oyunda, Shakespeare oyunlarına yapılan iki gönderme daha vardır.^[5]

• III. Richard'da Richard'ın söylediği "Bir ata krallığım!" cümlesi, Hamm tarafından "Bir çöpçüye krallığım!"^[1] şeklinde söylenir.
• Fırtına'da Prospero'nun son deyiş olarak söylediği "Acılarımız artık sona erdi." cümlesi, Hamm tarafından aynen tekrarlanır.

Türkçe çeviriler[değiştir | kaynağı değiştir]

• Bütün Oyunları 1: Godot'yu Beklerken, Tüm Düşenler, Oyun Sonu - Mitos Boyut Yayınları - 1993 - Çev. Uğur Ün
• Oyun Sonu - Oyun Sonu - Mitos Boyut Yayınları - 2007 - Çev. Genco Erkal
• Godotyu Beklerken Samuel Beckett - Oyun Sonu: Altın Kitaplar Yayınevi, 1969 Berent Enç.

Sahnelenme bilgisi[değiştir | kaynağı değiştir]

Prömiyer[değiştir | kaynağı değiştir]

• Oyun ilk olarak 1957'de Paris'teki Studio des Champs-Elysées'de Roger Blin yönetiminde sahnelendi.^[6]
• Oyun aynı yıl Londra'da, Royal Court Theatre'da yine Roger Blin yönetiminde sahnelendi.^[5]

Dostlar Tiyatrosu[değiştir | kaynağı değiştir]

Dostlar Tiyatrosu ile "Paris-Beckett 2006 Festivali" ortak yapımı^[7] olan oyun 15. Uluslararası İstanbul Tiyatro Festivali kapsamında 28-29-30 Mayıs 2006 tarihlerinde AKM Oda Tiyatrosu'nda sergilendi. 2006-2007 sezonunda oyunun sergilenmesine devam edildi.

Pierre Chabert yönetiminde sahnelenen oyunda Genco Erkal Hamm rolünü, Bülent Emin Yarar Clov rolünü, Meral Çetinkaya ise Nell rolünü üstlendi. Oyunun ilk kadrosunda Nagg rolünde oynayacağı açıklanan Mehmet Akan hastalığı sebebiyle festival gösterimlerinde yerini Erdem Akakçe'ye bıraktı. Akan'ın vefatı sonrasında Nagg rolünü Hikmet Karagöz oynamaya başladı.

Oyun 19-20 Kasım 2006'da, Beckett'in 100. doğum yıldönümü için hazırlanan Paris-Beckett 2006 Festivali kapsamında, Peter Brook'un tiyatrosu olan Bouffes du Nord'da sahnelendi.^[7]

Pierre Chabert oyunun rejisini şu kelimelerle özetledi: "Sadelik, enerji, ritm, güldürü, müzikalite ve Beckett'in metnine mutlak sadakat"^[8]

Yöneten: Pierre Chabert, Sahne Tasarımı: Avigdor Arikha, Giysi Tasarımı: Barbara Hutt, Oyuncular: Genco Erkal, Bülent Emin Yarar, Meral Çetinkaya, Hikmet Karagöz

EKİP Tiyatrosu[değiştir | kaynağı değiştir]

EKİP Tiyatrosu'nun ilk yapımı olan oyun, öncelikle bir öğrenci projesi olarak 2 Nisan 2010 tarihinde, Haliç Üniversitesi Konservatuvarı Tiyatro Bölümü'nde ilk gösterimini gerçekleştirdi. Sonrasında, 30 Aralık 2010 tarihinde, kumbaracı50 sahnesindeki gösterimle profesyonel platformda devam etti.

Oyun metni Genco Erkal çevirisi esas alınarak Uğur Ün, Abet Limnn ve Berent Enç - Herman Sarıyan çevirileri ile Samuel Beckett’in orijinal İngilizce metninden yararlanılarak oluşturulmuştu. Cem Uslu'nun yönettiği oyunun dramaturgluğunu Ayça Seymen Şimşek üstlenmişti. Oyuncu kadrosu Simel Aksünger (CLOV), Murat Engiz (NAGG), Ayşegül Uraz (NELL) ve Cem Uslu'dan (HAMM) oluşuyordu.

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

• Oyunun İngilizce Metni
• Oyunun satranç kurallarına göre yorumu
• Dostlar Tiyatrosu'nda Oyun Sonu15 Ocak 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Pierre Chabert ile söyleşi (Radikal Gazetesi)10 Ekim 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]