Başdeftardar, 14. yüzyıl ile 19. yüzyıl arasinda Osmanlı Devleti'nin en yüksek maliye görevlisi idi. Fatih'in kanunnamesine göre bașdefterdar padișahın malının vekili ve veziri-azam da nazırı idi. Devlet hazinesinin açılıp kapanması başdefterdar bulunmasıyla yapılırdı. "Başdefterdar" Divan-ı Hümayun üyesi idi. Başdefterdar 14. yüzyıl ile 19. yüzyıl dönemi protokolüne göre vezir ve kazasker rütbelerinden daha aşağıda ama Yeniçeri Ağası'nın üzerinde bulunmaktaydı.

Ne zaman kurulduğu bilinmemektedir. Bazı kaynaklara gore ilk "başdefterdar" I. Murat saltanat doneminde 1359-1360 döneminde görevlendirilen Mihaliç Kadısı "Çelebi bin Mehmet" idi.^[1] I. Beyazid döneminde (1389-1402) ise şair Zahiri "başdefterdar" olarak belgelere geçmiştir.^[1]

14. yüzyılda başdefterdarlar ulema sınıfından kadılar ve müderrisler arasından seçilirdi. Sonları defterdarlık kendi iç eğitim sistemini de geliştirerek burada defterdar yetiştirmeye başladı. Bu eğitim sisteminin binası Topkapı Sarayındadır. Böylece defterdarlık bir hiyerarşik devlet görevi oldu ve defterdarlar hiyerarşisi içinde en üst defterdar seviyesi "başdefterdarlık" idi.

Eyaletlerde de defterdarlar bulunup bunlar mukataa adı verilen vergi birimleri ile maden ve tuzla türü işletmelerin elde ettiği gelirleri merkeze transfer etmek ve bunun muhasebesini yapmakla görevliydiler. Osmanlı devletinde 14. yüzyılda itibaren devlet merkezinde tek bir defterdar bulunmakta iken devlet arazisi büyüdükce merkezî defterdar adedi 3'e kadar defterdar çıkmıştı. Ama yine tek bir "basdefterdar" bulunmuştur. Özellikle 17. yüzyıldan itibaren "Rumeli Deferdarı" veya "şıkk-ı evvel defterdarı" başdefterdar olarak en üst seviyeye geçmiştir. 1783'ten itibaren Hazine-i Amire ile birlikte birkaç daha "hazine" kuruldu ve bunlar için de ayrı merkezî deftedar tayin edilmeye başlandı. Fakat tek Hazine-i Amire'nin tek "defter" tutucusu olarak tek bir merkezi devlet başdeftardari bulunduğu kabul edilmiş idi.^[2]

II. Mahmut döneminde devlet memurları reformları yapılmakta iken devletin en yuksek maliye gorevlisi olarak "Başdefterdar" unvanı ortadan kaldırıldı. 28 Şubat 1838 tarihli bir ferman ile Hazîne-i mire ve Mansûre Hazînesi birleştirilip Maliye Nazırlığı kuruldu ve bu nazırlıkta en yüksek maliye görevlisi "Maliye Nazırı" olarak isimlendirildi.

Hükümdarlar itibarıyla başdefterdarlar listesi[değiştir | kaynağı değiştir]

Sultan II. Mehmed[değiştir | kaynağı değiştir]

1. Titrek Sinan Çelebi (1452-1459)
2. Hekim Yakup Pasa (1459)
3. Osman Çelebi (1461)
4. Fenarizade Ahmed Çelebi (1474-1479)
5. Nureddin Hamza ibni Ali Efendi (Leys Çelebi) (1479-1482) (1.kez)

Sultan II. Bayezid[değiştir | kaynağı değiştir]

1. Feylezofzade Ahmed Çelebi (1482-1485)
2. Isa Fakih (1485-1486)
3. Nureddin Hamza Ibn-i Ali Efendi (Leys Çelebi) (1486-1492), (2. kez)
4. Cenderecizade/Çandarlı Şemseddin (1492-1495)
5. Nureddin Hamza Ibn-i Ali Efendi (Leys Çelebi) (1495-1499), (3.kez)
6. Ahmed Çelebi (1499-1501)
7. Hüseyin Çelebi (1501-1502)
8. Taci Bey (1502)
9. Nureddin Hamza Ibn-i Ali Efendi (Leys Çelebi) (1502-1504), (4. kez)
10. Cezerizade Koca Kasım Safı Çelebi (1504)
11. Hüsameddin Çelebi (1511)
12. Piri Mehmed Çelebi (1511)

I. Selim[değiştir | kaynağı değiştir]

1. Piri Mehmed Çelebi (1512-1520), Önceki sultan saltanatından devam
2. Şemsi Bey/Paşa (1514-1516)
3. İskender Çelebi (1516-1517)
4. Çömlekçizade Kemalettin Çelebi (1517-1518)
5. Hocazade Mehmed Çelebi (1518-1519)
6. Abdülkerimzade Abdülvahhab Hayali Çelebi (1519)
7. Cezerizade Koca Kasım Safı Çelebi/Paşa (1519), 2.kez
8. Ahmed Çelebi (1519-1520), 2. kez

Kanuni Sultan Süleyman[değiştir | kaynağı değiştir]

1. Ahmed Çelebi (1520-1521), Önceki sultan saltanatından devam
2. Mehmed Çelebi (1521-1525)
3. Abdülselam Çelebi (1525)
4. İskender Çelebi (1525-Mart 1535 [4])
5. Mustafa Çelebi (1534-1536)
6. Ramazanzade Yeşilce Mehmed Çelebi (1536-1537)
7. Nazlı Mahmud Çelebi (1537-1542)
8. İbrahim Çelebi/Paşa (1542-1544)
9. Nazlı Mahmud Çelebi (1544-1546), (2.kez)
10. Sinan Çelebi Paşa (1546-1548)
11. Çivizade Abdullah/Abdi Çelebi (1548-1553)
12. Lütfi Bey/Çelebi (1553-1556)
13. Hasan Çelebi (1556-1557)
14. Muytab-zade Ahmed Çelebi (1557)
15. Eğri Abdizade Mehmed Bey/Çelebi (1557-1561)
16. Baba Nakkaşzade Derviş Çelebi (1561-1562)
17. Murad Çelebi (1562-1566)

II. Selim[değiştir | kaynağı değiştir]

1. Murad Çelebi (1566), Önceki sultan saltanatından devam
2. Ebu'l-fazl Mehmed Çelebi (1566-1569)
3. Baba Nakkaş-zade Derviş Çelebi (1569-1573), (2. kez)
4. Lalei izar/Lalezarzade/Lalelizade Mehmed Çelebi (1573-1574)

III. Murad[değiştir | kaynağı değiştir]

1. Kara Üveys Paşa (1574-1578)
2. Lale-i izar/Lalezar-zade/Laleli-zade Mehmed Çelebi (1578-1581), (2. kez)
3. Kara Üveys Paşa (1581-1582), (2. kez)
4. Okçu-zade Mehmed Paşa (1582)
5. Hacı İbrahim Efendi/Paşa (1582-1583)
6. Mahmud Efendi/Çelebi (1583-1585)
7. Hüsrev Bey (1585)
8. Burhaneddin Efendi/Paşa (1585-1586)
9. Kara Üveys Paşa (1586-1587), (3. kez)
10. Ramazan Efendi/Paşa (1587)
11. Hacı İbrahim Efendi/Paşa (1587-1588)
12. Ramazan Efendi/Paşa (1588), (2. kez)
13. Mahmud Efendi/Çelebi (1588-1589), (2. kez)
14. Şerif/Seyyid/Emir Mehmed Efendi/Paşa (1589-1593)
15. Hacı İbrahim Efendi/Paşa (1593-1594)
16. Nuh Paşa (1594-1595)

III. Mehmed[değiştir | kaynağı değiştir]

1. Baş-Hasan Efendi/Paşa (1595)
2. Şerif/Seyyid/Emir Mehmed Efendi/Paşa (1595), (2. kez)
3. Mezbeleturpu Mahmud Efendi/Paşa (1595-1596)
4. Hacı Ibrahim Pasha (1596)
5. Ali Çavuş/Efendi (1596-1597)
6. Tophaneli Mahmud Efendi/Paşa (1597)
7. Ali Çavuş/Efendi (1597)
8. Tophaneli Mahmud Efendi/Paşa (1597-1598), (2. kez)
9. Tezkirecizade Mahmud Paşa (1598-1599)
10. Burhaneddin Paşa (1599-1600)
11. Tophaneli Mahmud Efendi/Pasha (1600-1603), (3. kez)

I. Ahmed[değiştir | kaynağı değiştir]

1. Tophaneli Mahmud Efendi/Paşa (1603), Önceki sultan saltanatından devam
2. Musa Çelebi-zade Mehmed Paşa (1603-1604)
3. Hafız Mahmud Efendi (1604-1605)
4. Tophaneli Mahmud Efendi/Paşa (1605-1606), (4. kez)
5. Etmekçi/Ekmekçi-zade Ahmed Paşa (1606-1613)
6. Lanka-zade Mustafa Efendi (1614-1615)
7. Abdülbaki/Baki Efendi/Paşa (1614-1615)
8. Lanka-zade Mustafa Efendi (1615-1616), (2. kez)
9. Rizeli Hasan Paşa (1617)

I. Mustafa 1. kez[değiştir | kaynağı değiştir]

1. Rizeli Hasan Paşa (1618), Önceki sultan saltanatından devam
2. Yahnikapan Abdulkerim Efendi/Paşa (1618)

II. Osman[değiştir | kaynağı değiştir]

1. Yahnikapan Abdulkerim Efendi/Paşa (1619), Önceki sultan saltanatından devam
2. Rizeli Hasan Paşa (1620-1621), (2. kez)
3. Abdulbaki/Baki Paşa (1621-1622), (2. kez)

I. Mustafa 2. kez[değiştir | kaynağı değiştir]

1. Rizeli Hasan Paşa (1622-1624), (3. kez)

IV. Murad[değiştir | kaynağı değiştir]

1. Abdulbaki/Baki Paşa (1624-1625), (3. kez)
2. Yahnikapan Abdulkerim Paşa (1625), (2. kez)
3. Ebubekir Efendi/Pasha (1625)
4. Ömer Paşa (1625-1626)
5. Ebubekir Paşa (1626-1629), (2. kez)
6. Softa Mustafa Paşa (1629-1632)
7. Hüseyin Efendi (1632)
8. Prevezeli Mustafa Paşa (1632-1633)
9. Mostarlı İbrahim Paşa (1633-1636)
10. Sofu Mehmed Paşa (1636-1639)
11. Defterdarzade İbrahim Paşa (1639)

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]

• Osmanlı Maliye Nazırları listesi

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]