Orta Asya Ermenileri Özbekistan, Kazakistan, Kırgızistan, Tacikistan ve Türkmenistan'a çeşitli nedenlerle genelde Sovyet döneminde göçmüş bir topluluktur.

Tarihçe[değiştir | kaynağı değiştir]

Eski tarihi kayıtlara göre, Ermeni savaşçılar ve tüccarlar bir zamanlar Orta Asya'nın birçok yerinde serbestçe hareket ediyor, ticaret imtiyazları karşılığında yerel savaş ağalarıyla birlikte savaşıyorlardı.^[1]

Sayılar[değiştir | kaynağı değiştir]

Aşağıdaki tablo, Sovyet nüfus sayımlarına göre 1926'dan 1989'a kadar her Orta Asya ülkesindeki Ermeni sayısını ve Sovyetler Birliği'nin dağılmasından sonra yapılan sayımları göstermektedir.

Ülkeler[değiştir | kaynağı değiştir]

Türkmenistan[değiştir | kaynağı değiştir]

Türkmenistan'daki Ermenilerin sayısı 30.000'den 34.000'e kadardır. Sovyet 1989 nüfus sayımına göre Türkmenistan'da 31.829 Ermeni vardı.^[2] Onların geçmişi Sovyet günlerine, özellikle de II.Dünya Savaşı'ndan sonra, Ermenistan SSC'ne yerleşmeye teşvik edilen diaspora Ermenilerinin hükûmet tarafından Sovyetler Birliği genelinde dağıtıldığı zamana kadar uzanmaktadır. Bugün üç ana grubu vardır. Türkmen vatandaşı olan etnik Ermeniler, Azerbaycan'dan göç eden Ermeniler ve Ermenistan'dan gelen Ermeni vatandaşları. Birçok Ermeni vatandaşı ve mülteci artık yasal olarak ikamet etmiyor ve 1999'da uygulanan bir vize rejimi nedeniyle yasa dışı kabul ediliyor. Yaklaşık 7.000 Türkmen Ermenisi yasadışı kabul ediliyor. Norveç hükûmeti ve diğer kuruluşların yardımıyla, bu Ermenilerin birkaç yüz tanesi Ermenistan'a geri gönderildi. Çoğu Rusya'da yaşamaya devam etti.^[3]

Kazakistan[değiştir | kaynağı değiştir]

Kazakistan'daki Ermeniler, Kazakistan'da yaşayan etnik Ermenilerdir. Bugün ülke içinde tahminen 25.000 Ermeni yaşıyor.

İlk Ermeniler, 1860'larda, Kuzey Kafkasya'daki Ermeni nüfuslu bölgeleri zaten kontrol eden Rus İmparatorluğu'nun Kazak Bozkırını fethetmek için harekete geçmesiyle 1860'larda Kazakistan'a geldi. İmparatorluğun dört bir yanından gelen göçmenler sınıra taşındı, Ermeniler ilkler arasındaydı ve Ruslar için tercümanlık yapıyordu (çoğu zaten Türk dilini konuşuyordu), yeni ortaya çıkan petrol endüstrisi için konsoloslar ve iş adamları olarak görev yapıyorlardı.^[4]

Ermenilerin ülkeye ilk kitlesel hareketi ise 1937'de Azerbaycan SSC'nden Kazakistan SSC'ne yaklaşık 1.121 Ermeni ve Kürt ailenin nakledildiği zaman meydana geldi.^[4] Zoraki göçün siyasi bir araç olarak yaygın olarak kullanıldığı ve vasal ulusları kontrol altında tutmak ve etnik çatışmalardan kaçınmak için yaygın olarak kullanıldığı Josef Stalin döneminde, Ermeniler ve daha birçok grup uygun görüldüğünde Kazakistan'a gönderildi. 1948'de, Karadeniz bölgesinden yaklaşık 5800 Ermeni ve Pontus Rumu, Sovyet karşıtı bir siyasi parti olan Ermeni Devrimci Federasyonu'nun sempatizanı olduklarından şüphelenildikleri için güney Kazakistan'a sürüldü. Daha önce, 1944'te, Ermeni kökenli bir dizi Hemşinliler, diğer grupların yanı sıra Gürcistan'ın bazı bölgelerinden ve diğer Orta Asya cumhuriyetlerinden Kazakistan'a sürüldü. Daha sonra Mihail Gorbaçov yönetimindeki Sovyet Hükûmeti'ne onları Ermenistan SSC'ne taşımak için dilekçe vereceklerdi, ancak Hristiyan akrabalarıyla çatışmalara yol açacaklarından korktukları için geri çevrildiler.

Kırgızistan[değiştir | kaynağı değiştir]

Kırgızistan'daki Ermeniler, ülkenin daha küçük azınlık gruplarından birini oluşturmaktadır. İlk Ermeni, Şaverdov Mirkur, 1918'de bugün Kırgızistan'ı kapsayan Türkistan Özerk Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti bölgesine geldi; otelcilikle uğraşıyordu.^[5] Kırgızistan'daki bir diğer erken Ermeni çifti, yeğeni Emmanuel Simoyants'ın Kırgızistan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti'nin ilk meşrubat fabrikasını işleten Nikita ve Sergei Bedrosov kardeşlerdi. 1996 yılında Eduard Sogomonyants, cemaatin çocuklarına Ermeni dili ve kültürünü öğreten bir Pazar okulunu işleten Caravan derneğini kurdu.^[6]

Kırgızistan'daki Ermeni nüfusu, 1989 nüfus sayımında 3,975 ve 1999 nüfus sayımında 1.364 iken 2009 nüfus sayımına göre 890'a düştü.^[7] Sayıları son yıllarda Türkmenistan'daki Ermeni cemaatinden yeni göçmenler tarafından artırıldı. Yaklaşık yarısı Ermeni kökenli Müslümanlar olan Hemşinlilerdir. ^[8]

Tacikistan[değiştir | kaynağı değiştir]

Tacikistan'da küçük bir Ermeni topluluğu var. 1989 nüfus sayımı Tacikistan'da 5.630 Ermeni buldu; ancak birçok kişi, Sovyetler Birliği'nin çöküşünün ve ardından Tacikistan'daki iç savaşın yol açtığı zorluklar nedeniyle sonraki yıllarda ülkeyi terk etti. Göç etmenin bir başka nedeni de, 1990 Duşanbe isyanlarında görüldüğü gibi, çok sayıda Ermeni mültecinin oraya yeniden yerleştirileceği ve barınma sıkıntısı olduğu bir dönemde ücretsiz konut alacağı şeklindeki asılsız söylentinin ateşlediği Ermeni karşıtı önyargı korkusuydu.^[9] 2000 nüfus sayımı sırasında, başta Duşanbe, Hucend, Çıkalovsk ve Kurgantepe'de olmak üzere, kendilerini Ermeni olarak tanımlayan sadece 995 kişi kalmıştı. %57.6'sı Ermenice, %100'ü Rusça ve %14.8'i Tacikçe konuşabiliyordu. Topluluk üyeleriyle yapılan görüşmelere göre, ilk Ermenilerin 1930'larda Tacikistan'a geldiğine inanılıyor. Tacikistan Bilimler Akademisi'nin eski başkanı Dr. Arutyunov gibi birkaçı daha sonra toplumda öne çıkan pozisyonlara yükseldi.^[10]

Özbekistan[değiştir | kaynağı değiştir]

Özbekistan'da Ermenilerin sayıları 40.000 civarındadır. Özbekistan Ermeni cemaati, Orta Asya'daki en büyük topluluktur ve çoğu Taşkent'te yaşamaktadır. Günümüz toplumu, Ermeni Kırımı sırasında birçok Ermeninin Rus imparatorluğunda güvenlik için Azerbaycan üzerinden Özbekistan'a kaçması ve ardından Semerkant, Taşkent, Andican, Fergana ve diğer birçok şehirde topluluklar kurmasıyla oluşmuştur. Sovyetler Birliği kurulduktan sonra, Ermeniler Özbekistan ekonomisine ve tarımına büyük katkı sağladılar ve birçoğu hükûmette ve vasıflı işgücünde yüksek pozisyonlara sahipti.^[11] Ancak Sovyetler Birliği'nin dağılmasından sonra pek çok Ermeni esas olarak Rusya'ya, ama aynı zamanda Ermenistan ve ABD'ye göç etti. Yine de Özbekistan'da yaşayan birçok Ermeni var. Ana dilleri Rusça, ancak bazıları hala evde Ermenice konuşuyor. Özbek-Ermenice soyadlarının sonunda tipik "ian" veya "yan" kelimesini görmek yerine, çoğu, soyadı "ov" veya "ts" ile biten Ermenilerle karşılaşacaktır. Bu, Rusya'nın Özbekistan'daki Ermeniler üzerindeki ağır miktardaki etkisine dair büyük bir fikir veriyor. Ermeniler geleneklerini müzikleri, dinleri ve yemekleriyle yaşatmaya devam ediyor. Ayrıca Taşkent ve Semerkant'ta birçok Ermeni kafe ve restoranı bulunmaktadır. Hatta Özbekistan'da biri Semerkant'ta diğeri Taşkent'te olmak üzere iki Ermeni kilisesi var. Semerkand'daki Ermeni kilisesi ilk olarak 1905'te açıldı, ancak Sovyetler Birliği döneminde kapatıldı ve 1995'te Semerkandlı Ermeni kökenli bir iş insanı - Artur Martirosyan, kiliseyi yeniden inşa etmek ve yeniden açmak için bağış yaptı.

Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]

• Hemşinliler

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

• Армяне в Кыргызстане/Armenians in Kyrgyzstan, Bishkek: Литературный Кыргызстан, 1999, ISBN 978-5-86254-033-8, OCLC 45186319