Orhaneli
İlçe
Türkiye'de bulunduğu yer
İlçe sınırları haritası
Ülke	Türkiye
İl	Bursa
Coğrafi bölge	Marmara Bölgesi
İdare
• Kaymakam	Mehmet Nail Akgün[1]
• Belediye başkanı	Ali Aykurt (AK Parti)
Yüzölçümü
• Toplam	764 km²
Rakım	487 m
Nüfus  (2018)
• Toplam	19.492
• Kır	-
• Şehir	19.055
Zaman dilimi	UTC+03.00 (TSİ)
Posta kodu	16980
İl alan kodu	0224
İl plaka kodu	16
Resmî site http://www.orhaneli.bel.tr/

Orhaneli, eski ismi Adranos,^[3] Bursa iline bağlı bir ilçedir.

Orhaneli, Bursa'nın güneyindeki engebeli düzlüklerde yer almaktadır. İlçenin dağlık kesimleri kayın, kızılçam, karaçam, meşe, ardıç ormanları ile kaplıdır. Adırnaz (Orhaneli, Kocasu, Rhyndacos Ρυνδακος, Rhyndacus) çayı ilçeden geçer. İlçe, ılıman Akdeniz iklimi ile Ege ve Marmara'nın kara iklimini taşımaktadır.

Ekonomisi tarım ve hayvancılığa dayalı olan ilçede çilek, vişne yetiştirilmekte ve bu ürünler ihraç edilmektedir. Koyunun da yetiştirildiği ilçede hayvancılık büyük gelir sağlamaktadır. Krom, linyit, manyezit, asbest, dolomit, mermer, talk, kalsit, feldspat, siyenit, kireç taşı, olivin, demir içeren maden yatakları bulunmaktadır.

İlçenin merkezi olan kasabanın eski adı olan Beyce, 1934'e dek kullanılmıştır. Doğu Roma (Bizans) döneminde piskoposluk merkezi olan Orhaneli, 1325'te Orhan Bey'in emri ile Turgud Alp (Turvud, Turud >>> Durgut, Durud) tarafından Osmanlı Beyliği'ne katılmıştır. İlçe merkezindeki Durdu Bey Camisi'nin adı buradan gelir; mescidin kaybolmuş orijinal vakfiyesine sözlü aktarımla yeniden yazılan vakfiyelerde Turgud adının yanlış okunması yüzünden Durdu diye bilinmektedir.

Ertuğrul Bey 1188-1281 ile oğlu Osman Bey 1258-1325 (sonradan Hüdâvendigâr takma adlı 1. Murat ile oğlu Yıldırım takma adlı I. Bâyezîd بایزید, Türkmenler'in takma adla Ede-Balı ya da Edeb-âlî diye andığı Adana doğumlu Suriye'den göçmüş, Hicazlı Kureyşli bir aileden gelen Arap olan büyük dedesi Şeyh'in soyundan gelmeyi şeref saydığından, dedeleri Ataman'ın adını fermanlarına Osmân (عثمان)diye yazdırdılar. Ünlü gezgin İbn-i Battuta Arapça seyahatnamesinde Bursa'ya gidip Orhan Bey ile tanışmasını anlatırken, babasının adını "Atman آطمان" diye yazar, İbn-i Battuta "Osman عثمان" adını ya da Arap yazısını bilmiyor olmadığına göre Orhan'ın babasının adı Osman olamaz. Öte yandan Orhan Bey zamanında 1340 yılında Arap seyyah İbn Fazlullâh el-Ömerî, Mesâlikü'l Ebsâr adlı kitabında Orhan'ın babasının adını "Tuman طمان" diye yazar. Osman ve Orhan ile çağdaş bütün Bizans ve Venedik tarihçileri ise "Ottoman" diye yazarlar.)

Ertuğrul/Erduñrıl Bey, 1279'dan başlayarak Anadolu Selçuklu Devleti'ne tabi "Uçbeyi" idi, 1299'da Ataman, gene Anadolu Selçuklu Devleti'ne bağlı "Büyük Uçbeyi" oldu, oğlu Orhan Bey de "Büyük Uçbeyi" idi, 1318'de artık Anadolu Selçuklu Devleti, İlhanlı Devleti'ne katıldığından Orhan Bey, İlhanlılar'a tabi olarak, İlhanlı Meliki Ebu'l Gazi Bahadır Han ölünceye dek durdu, Ebu'l Gazi Bahadır Han'ın 1335'te ölümünden sonra da istiklalini ilan etti, böylece "sultan" unvanını kullanmaya başladı. 1320'den beri ordunun başında bulunan Orhan Bey, devlet kurumlarını kurdu, daha önce devlet kurumları yoktu, bunları Adranos mıntıkasında yaptı, bu yüzden de asıl devlet kuruluşunun yapıldığı yere daha sonra 12 Kasım 1913 tarihli, irâde-i seniyye (Padişah fermanı) ile Orhan İli dendi.

Kazanın tapu kayıtlarında şimdi bile Orhan Bey'in mülkü olan köyler vardır, İlbese (Süleymanbey, Baş, Orta, Koçu) ve Danişmend-i Atik (Eski Danişment) gibi. Orhan Bey'den mülk olarak aldığı Cebel (Dağ) mıntıkasını vakıf yapan 1. Murad'ın vakfına yerli halk hâlâ vakıf kelimesinden bozma "makıf" der. Bu arazi, şimdiki Keles (Kleos, Keles-i Cedid, Kilise-i Cedid, Cebel-i Cedid) ilcesi, şimdiki Osmangazi'ye bağlı Soğukpınar beldesi ile Orhaneli Çayının kuzeyinde kalan bütün arazidir ya da başka ifadeyle Adranos Çayı ile Uludağ arasındaki bölgedir, buraya eskiden Cebel nahiyesi denirdi. Bu vakıf arazisi köylerin Tanzimat'tan sonra kurulmuş tapu idaresi kayıtları ilk defterlerinde "Hüdâvendigâr Gâzî vakfıdur,evkâf-ı Hümâyûn'a mazbûtdur" yazar. 1835 yılından bir arşiv belgesine göre; Sultân Murâd Hüdâvendigâr vakıflarına üstte yazılanlardan başka aşağıdakiler de vardır ancak bu liste, muhtemelen zamanın Adranos Voyvodası Yazıcızâde Alî Bey'in vergi topladığı yerlerdir, Alî Bey'in vergi kayıt defterlerine göre İstanbul'dan gelen görevlinin bunları eklediği bellidir. Beyce, Mekri/Meyri (daha sonra Muhâcirîn Komisyonu'nca adı Şükriye yapıldı), Çerçiler (şimdi Serçeler deniyor), Delibalılar, Çöreler, Köpek Çayırı da içinde olmak üzere Akçabük, Girencik, Burmu (şimdiki Gümüşpınar), Çivili, Sağırlar (şimdiki Altıntaş), İkizoluk, Yeşiller, Sadağ, Kusumlar, Çakıryenice, Turhasan, Armudcuk, Orhanlar (Orhan-ı Kebîr, şimdiki Büyükorhan) ve Ortacılar, Yenice, Hacılar, Kuşlar, Karaçukur, Ericek, Karalar, Güney (şimdiki Dursunbey'deki Bayıryüzügüney), Osmanlar, Teymürler(Demirler), Veledler, Akçesaz, Tekerler, Çavuş ile birlikte Karaağız, Kınık, Çeribaşı, Bıñarı (şimdiki Pınarköy), Perçin, Gedikler, Kayapa, Balaban, Gürleği, Danişmend (şimdiki Eskidanişment), Söğüd, Küçük Orhanlar, Teymürci (Demirci), Mahaller (öteki adıyla Küçük Hacı(veya Has) Beğler), Emir, Balıoğlu (Teymürci Balı), Semerci (Semerci Balı), Geyiklü (şimdiki adıyla Hacı Ahmedler), Celepler, Dere, Argın, Kadı (öteki eski adıylaBüyük Has Beğler), Karaoğlanlar, Danacılar, Sarnıç, Karaoğlanlar yakınındaki piyade toprağı, Kabaklar.

Daha önce Hadrianoi, Hadrianea, Hadrianus ad Olympum, Hadrianea ad Olympum, (öteki Adrianos'lardan ayırt etmek için Olympos (Ολυμποσ)/Keşiş Dağı/Uludağ'daki Adrianos denmiştir. Benzeri olarak Olympos'un Roma İmp.luğu'ndaki öteki Olympos adlı yerler ile karıştırmamak için Olympus ad Mysia (Misya'daki Olimpos denmiştir.) Hadrianoi (Rumca Adrianoi αδρίανοί), Hadrianea ve yerli Rum ağzında bozularak "Adranos" ve Türkmen ağzı ile "Adırnaz" adlarıyla bilinen ilçenin merkezi Beyce kasabasıdır. Eski Yunan'ın meşhur hatibi Aristides, buralıdır. 1325'ten 1911'de Hüdavendigar Eyalet Meclisi adını Orhan İli (اورخان ايلي) olarak değiştirinceye değin ilçenin (kaza) adı "Adranos" (yanlış imla yüzünden yanlış okunarak Atranos, ادرنوس ya da yanlış imla ile اطرنوس) idi. 1934 yılında İl Genel Meclisi kararı ile Beyce (بكجه) kasabasının adı da Orhaneli yapılmıştır.

1325 yılında, Orhan Gazi zamanında, onun buyruğuyla soylulardan Turgud Alp (Turgud Bey; ya da yanlış imla ile Turvud, Turud, ayrıca bu yanlış imla yüzünden yerli halk "Turdı", "Turdu", "Durdu" Bey sanmıştır.) kumandasındaki ordu tarafından alındı. İbn-i Kemal'in yazdığına göre Adranos Kalesi'ne gelindiğinde kale boştu, Tekfur ile halk dağlara kaçmışlardı, ordu onları takiple bulmuş, halk teslim olmuş ama tekfur kendini Alita Dağı'ndan aşağıya ırmağa doğru kayalıklara atarak intihar etmiştir. Daha sonra Orhan Bey'in buyruğu ulaşımı zor olan bir yer olduğu, yeniden buraya sığınan düşmanın başa bela olacağı sebebi ile kale ile çevresindeki surlar yıkılmıştır.

1869 ile 1881 arasında Adranos Kazası Cebel (Keles) nahiyesi ile birlikte, Brusa (بروسا ya da yanlış imla ile بروسه) Sancağı merkez kazaya bağlı nahiye yapıldı, Harmancık Nahiyesi 1869-1870'te 1 yıl için kaza yapıldı ama Adranos nahiyesi Bursa'ya bağlandı, 1871-1881 arasında Harmancık ve Gökçedağ nahiyeleri Kite (Karacabey) Kazası'na bağlı kaldı, 1882'de yeniden eski idari sisteme dönülüp, Adranos yeniden kaza yapıldı; Cebel (Keles), Harmancık, Gökçedağ nahiyeleri Adranos Kazası'na bağlandı. Daha sonra 9 Ağustos 1934 tarihli ve 2773 sayılı Resmî Gazete'de yayınlanan karar ile Gökçedağ nahiyesi, Dursunbey'e bağlanarak, Orhaneli'nden ayrıldı, bu arada Gökçedağ nahiyesine bağlı birkaç köy Dursunbey merkeze bağlandı. 1943'te Artıranlar, Nusretler, Elmaağacı, Köseler, Burhan, Eşen, Soğucak, Kızılçukur, Bucan, Karamanlar, Dümrek, Hüseyin Paşa, Madanlar, Aliova (şimdi Uluçam) köyleri Tavşanlı'ya bağlanarak ayrıldı. 3 Mart 1953 tarihli 8349 sayılı Resmî Gazete'de yayınlanan 27 Şubat 1953 Tarihli 6068 sayılı yasayla Keles nahiyesi, kaza yapıldı. 1987'de Harmancık ve Büyükorhan beldeleri, ilçe oldu. 8 Temmuz 1920'de Yunan işgaline uğramış ve 9 Eylül 1922'de işgalden kurtulmuştur.

Orhaneli ilçesi; doğusunda Keles, batısında Mustafakemalpaşa, kuzeyinde Bursa (Osmangazi ve Nilüfer ilçeleri) ve güneyinde Büyükorhan ve Harmancık ilçeleriyle çevrilidir.

Linyit, mermer, krom, sıcak su, maden suyu ve orman gibi yeraltı ve yerüstü kaynakları bakımından oldukça zengin olan ilçenin denizden yüksekliği 487 metre olup, yüzölçümü 764 km²'dir.

İlçenin nüfusu 2020 nüfus sayımına göre 19.055 kişidir.

Not: Büyükşehir yasası nedeniyle köyler mahalle statüsüne geçtiğinden 2013'ten itibaren kır nüfusu tabloda yer almamıştır.

• Orhaneli kaymakamlığı 8 Ağustos 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.