Makale serilerinden
Muhammed
Hayatı Mekke'deki hayatı Medine'ye Hicret Medine'deki hayatı Veda Haccı (Veda Hutbesi) Zaman çizelgesi Evlilikleri
Kariyeri İlk vahiy Askerî kariyeri Diplomatik kariyeri Yazdığı mektuplar Hadis
Mucizeleri Kur'an İsra ve Miraç Ay'ın ikiye bölünmesi
Görüşleri Yahudiler Hristiyanlar
Sonrası Veda Hutbesi Kırtas Vak‘ası Gadîr-i Hum Sakife Ehl-i beyt Sahabe Tarihçe
Övgü Salavat Naat Mevlid
Bakış açıları İslam Kitâb-ı Mukaddes Yahudilik Orta Çağ Hristiyanları Tarihsellik Eleştiriler
İlgili Mescid-i Nebevî Sakal-ı Şerif Eşyaları Taif ziyareti Medine İslam Devleti İsimleri Mührü
g t d

Muhammed'in tasvir edilmesi İslam'da tartışmalı bir konudur. Muhammed'in sözlü ve yazılı betimlemeleri bütün İslam gelenekleri tarafından kolayca kabul edilirken görsel betimlemelerde anlaşmazlıklar mevcuttur.^[1][2] Kur'an, Muhammed'in görüntülerini açıkça yasaklamaz fakat Müslümanların Muhammed'in görsel tasvirini oluşturmalarını açıkça yasaklayan birkaç hadis vardır.^[3] Tümü Muhammed'in görünümüyle ilgili otantik görsel bir gelenek olmadığı konusunda hemfikirdir ancak ilk menkıbeler Muhammed'in portresini işlemiştir ve orijinalliği çoğunlukla kabul edilen yazılı fiziksel açıklamalar mevcuttur.

İslam sanatındaki imgelerin, Muhammed'i tasvir edenler de dahil olmak üzere dini sanat olarak kabul edilip edilemeyeceği sorusu, akademisyenler arasında bir tartışma konusu olmaya devam etmektedir.^[4] Bunlar dini konularda olanlar da dahil olmak üzere tarih veya şiir eserleri olan resimli kitaplarda yer almaktadır. Kur'an asla resmedilmemiştir: "İslami resim sanatını anlamak için bağlam ve niyet önemlidir. Muhammed’in resimlerini yaratan Müslüman sanatçılar ve bunları gören halk, imgelerin ibadet nesnesi olmadığını anlamıştır. Bu şekilde dekore edilmiş nesneler de dini ibadetin bir parçası olarak kullanılmamıştır."^[5]

Bununla birlikte alimler bu tür görüntülerin "manevi bir unsur" olduğunu kabul eder ve bu görüntüler Miraç gününü kutlayan gayriresmî dini ibadetlerde de kullanılır.^[6] Pek çok görsel tasvir, Muhammed'i sadece yüzü örtülü ya da sembolik bir şekilde onu bir alev olarak betimlemekteyken özellikle yaklaşık 1500'lerden önceki yıllara ait çalışmalarda yüzü gösterilmektedir.^[7][8][9] Günümüz İran'ında dikkate değer istisnalar hariç^[10]  Muhammed tasvirleri oldukça nadirdir ve İslam tarihi boyunca hiçbir toplulukta veya çağda sayısı artmamıştır^[11][12] ve neredeyse sadece kişisel Farsça ile diğer minyatür resim kitaplarında yer almıştır.^[13][14] İslam'da genel din sanatının kilit aracı geçmişte de günümüzde de kaligrafidir.^[12][13] Osmanlı İmparatorluğu'nda hilye, Muhammed hakkında metinlerin süslü bir görsel düzenlemesi olarak gelişmiştir.

İslam dışı Batı'daki Muhammed'in görsel imgeleri seyrektir. Orta Çağ'da çoğunlukla kötü/düşmanca resmedilmiş ve en çok Dante'nin şiirinin illüstrasyonlarında görünmüştür. Rönesans ve Erken Modern dönemlerinde, Muhammed bazen daha tarafsız ya da kahramanca bir ışık altında tasvir edilmiştir. Müslümanlar bu tasvirleri protesto etmiş ve internet çağında, Avrupa basınında basılan bir avuç karikatür tasviri küresel protestolara ve tartışmalara neden olmuş ve şiddet ile ilişkilendirilmiştir.

İslam dininde Kur'an açıkça resimleri yasaklamamasına rağmen bazı tamamlayıcı hadisler, canlı bir varlığın resimlerinin çizilmesini açıkça yasaklarken diğer hadisler resimleri hoş görür fakat resmedilmeyi asla teşvik etmemektedir. Bu nedenle çoğu Müslüman Muhammed veya Musa veya İbrahim gibi başka bir peygamberin görsel tasvirlerinden kaçınır.^[1][15][16]

Çoğu Sünni Müslüman, İslam peygamberlerinin görsel tasvirlerinin yasaklanması gerektiğine inanıyor^[17] ve özellikle Muhammed'in görsel temsillerine karşı hassaslar. En önemli endişe ise görüntülerin kullanımının putperestliği teşvik edebileceğidir.^[18][19] Bununla birlikte, Şiilikte, Şii alimleri tarihsel olarak bu tür tasvirlere karşı olsalar bile bugünlerde Muhammed görüntüleri oldukça yaygındır.^[18][20] Yine de hadisleri daha katı bir şekilde ele alan birçok Müslüman, bazen gayrimüslimler tarafından yaratılan ve yayımlananlar da dahil olmak üzere Muhammed'in herhangi bir tasvirine karşı çıkmaktadır.^[21]

Bazı büyük dinler, dini şahsiyetlerin imgesinin yasak olduğu dönemleri yaşadı. Yahudilikte, On Emir'den biri "oyma resim"i yasaklar. 8. yüzyılda ikonoklazm döneminde Bizans Hristiyanlığında ve yine 9. yüzyılda kutsal figürlerin görsel temsilleri yasaklandı ve kiliselerde yalnızca haç tasvir edildi. İsa'nın ve diğer dini figürlerin görsel temsili, Protestan Hristiyanlığın bazı kesimlerinde endişe kaynağı olmaya devam etmektedir..^[22]

İslamiyet döneminin ilk dönemlerinde bir takım hadisler ve diğer yazılar, Muhammed'in portresinin tasvir edildiği hikâyeleri içerir. Ebu Hanife Dineverî, İbn'ül-Fakîh, İbn Vahşiyye ile Ebu Nuaym el-İsfahanî Bizans İmparatoru Herakleios'un iki Mekkeli tarafından ziyaret edildiği bir hikâyenin versiyonlarını anlatmaktadırlar. Herakleios, İskender'den miras kalan ve Adem için Tanrı tarafından yaratılan ve çekmecelerinin her birinde bir peygamberin bir portresi olduğu bir dolap gösterir. Son çekmecesinde Muhammed'in portresini görünce Mekkeliler şaşırır. Sadiddin el-Kazaruni ise Mekkelilerin Çin kralını ziyaret ettiklerinde yaşadıkları benzer bir hikâye anlatmaktadır. Kisâi, Tanrı'nın gerçekten peygamberlerin portrelerini Adem'e verdiğini söyler.^[23]

İbn Vahşiyye ile Ebu Nuaym el-İsfahanî, bir Mekkeli tüccarın Suriye'yi ziyaret ederken peygamber ve azizlerin resimleriyle heykellerinin olduğu bir Hristiyan manastırına davet edildiğine dair ikinci bir hikâye anlatır. Orada Hristiyanlarca henüz tanımlanmayan Muhammed ve Ebu Bekir'in görüntülerini görür.^[24] 11. yüzyıldan kalma bir hikâyede Muhammed'in Sasani İmparatorluğu kralı II. Kavad tarafından tutulan bir ressam tarafından otururken portresi çizildiğini anlatır. Kral portreyi o kadar çok sever ki başucuna koyar.^[23]

Daha sonra Makrîzî, Mısır'ın hükümdarı olan Mukavkıs Muhammed elçisi ile bir araya geldiği bir hikâye anlatır. Elçiden Muhammed'i tanımlamasını ister ve yapılan tanımlamayı elindeki bir parça kumaş üzerindeki bilinmeyen bir peygamberin portresine göre kontrol eder. Açıklama portre ile eşleşir.^[23]

17. yüzyıl Çin hikâyesinde, Çin kralı Muhammed'i görmek ister fakat Muhammed bunun yerine portresini gönderir. Kral portreden çok etkilenir ve İslam'a inanır ve bu noktadan sonra portre görevini görmüş ve ortadan kaybolmuştur.^[25]

En eski kaynaklardan birinde İbn Sa'd Kitâbü’t-Tabakâtü’l-Kebir eserinde çok sayıda sözlü Muhammed tasvirleri mevcuttur. Ali  kaynaklı bir açıklama şöyledir

"Allah'ın Elçisi, Allah onu korusun, ne çok kısa ne de çok uzundur. Saçı ne kıvırcık ne de düz, ikisinin karışımıdır. Siyah saçlıdır ve büyük bir başı vardır. Teninde az miktarda kırmızılık vardır. Omuz kemikleri geniş, avuç içi ve ayakları topludur. Boynundan göbeğine doğru inen uzun tüyler vardır. Kirpikleri uzun, kaşları yakın, alnı pürüzsüz ve parlak, omuzları geniştir. Yürürken yüksek bir yerden iniyormuş gibi eğimli bir şekilde yürür (...) Ondan önce veya sonra onun gibi bir adam görmedim."^[26]

Osmanlı İmparatorluğu döneminden itibaren bu metinler, kaligrafik hilye paneller üzerinde sunulmuştur. Kaligrafi geleneğinin ayrıntılı biçimi, 17. yüzyılda Osmanlı kaligrafı Hâfız Osman tarafından ortaya çıkarıldı. Muhammed'in görünüşünün somut ve sanatsal açıdan çekici bir tarifini içerirken görünüşünü izleyicinin hayal gücüne bırakarak Muhammed'in figürsel tasvirlerine karşı çıkan eleştirilere uymuşlardır. Karmaşık tasarımın birkaç bölümüne baştan aşağıya doğru vücudun bazı bölümlerine adı verilmiştir ve hilyelerin açık bir niyetinin mecazi bir tasvir yerine geçmesi gerektiğini belirtmiştir.^[27][28]

Osmanlı hilye formatı geleneksel olarak üstte yer alan bir besmele ile başlar ve ortasında Kur'an 21:107 yer almaktadır: "Biz seni âlemlere ancak rahmet olarak gönderdik."^[28] Ortanın dört çarpraz köşesinde genellikle "Radıyallahu anh" ("Allah ondan razı olsun") ve sonrasında Dört Halife, Ebû Bekir, Ömer, Osman ile Ali'nin adı yer almaktadır.

Muhammed'in İslam sanatında, özellikle Arapça konuşulan alanlarda en yaygın görsel temsili, adının kaligrafik bir temsilidir; kabaca dairesel biçimde, genellikle süslü bir çerçeveye sahip bir tür monogramdır. Bu tür yazıtlar normal olarak Arapçadır ve formları yeniden düzenlenebilir veya tekrarlanabilir ya da saygı ifadesi ya da "peygamber" gibi kelimeler üzerinde yer alabilir. Muhammed'in adının sunulma yöntemleri oldukça çeşitlidir ve bunlara ambigram da dahildir ve sık sık bir gül olarak tasvir edilmektedir.

İslam tarihi boyunca, Muhammed'in İslam sanatındaki tasvirleri nadirdir.^[11] Buna rağmen, İslam dünyasının çeşitli bölgelerinde, on üçüncü yüzyıldan modern zamanlara kadar, çoğunlukla el yazması illüstrasyonlar şeklinde üretilen, Muhammed'in resimlerinin kayda değer bir külliyatı mevcuttur.^[29] Muhammed tasvirleri kitaplardaki çizimler şeklinde Fars minyatür geleneğinin başlangıcına dayanmaktadır. Fars dünyasından resimli kitap (Varka ile Gülşah, Topkapı Sarayı, Kütüphane H. 841), Muhammed'in bilinen en eski iki İslam tasvirini içermektedir.^[30]

Bu kitap, 1240'lı yıllarda Moğolların Anadolu'yu istila etmesinin öncesine ya da hemen yakınına ve kütüphanelerde çok sayıda kitabın tahrip edildiği 1250'lerdeki Pers ve Irak'a yönelik seferlerinden öncesine kadar uzanmaktadır. Son zamanlarda akademisyenler günümüze kadar gelmiş örneklerin az olduğuna ve İslam topraklarında (edebiyat, bilim ve tarihte olduğu gibi) genellikle figürsel insan sanatının devam eden bir gelenek olduğuna değinmiştir: 8. yüzyılın başlarında, bu tür sanat Abbasi Halifeliği döneminde gelişmiştir (c. 749 - 1258, İspanya, Kuzey Afrika, Mısır, Suriye, Türkiye, Mezopotamya ve İran).^[31]

Muhammed'in tasvirleri, sonraki Timur ve Safevî hanedanlarında Farsça el yazılarında ve 14. ve 17. yüzyıllarda ve ötesindeki Türk Osmanlı sanatında da yer almıştır. Muhtemelen, Muhammed'in hayatının en ayrıntılı örnek çizimleri 1595'te tamamlanan kopyadır. 14. yüzyıla ait Siyer-i Nebi, Osmanlı padişahı III. Murad (1574–1595) tarafından oğlu için illutrasyon olacak olan bir çalışma için emir verir. Meşhur elyazmacısı Lütfi Abdullah saray atölyesinde bu iş için görevlendirilir. Bu çalışmayı Murad'dan sonra gelen hükümdar olan III. Mehmed idaresi altında iken 16 Ocak 1595 tarihinde tamamlar. Tamamlanan eser 814 minyatür içermekte olup altı cilttir.^[32]

Muhtemelen temsil edilen en yaygın anlatı sahnesi Miraç'tır. Christiane Gruber'a göre "Pers ve Türk romanslarının başlangıcında yer alan miracın sayısız tek sayfalık tabloları ve 15. yüzyılın başlarından 20. yüzyıla kadar üretilen epik hikâyeler var"dır.^[33]

En eski tasvirlerde Muhammed hâleyle ya da hâlesiz olarak tasvir edilmektedir. Muhammed'in yalnız başının etrafında bir hâle ya da alev yer alması gerekirken genellikle tüm vücudunu kaplamaktadır. Bazı resimlerde hâle ya da alev, vücudu kaplamaz.

Muhammed tasvirlerinin yasağına rağmen, Muhammed'in imgeleri İran'da nadir değildir. İran Şiiliği bu noktada Sünni inancına göre daha hoşgörülü davranmaktadır.^[35] İran'da, resimlemeler günümüzde büyük ölçüde kabul görmüştür ve posterin ve kartpostalın modern biçimlerinde bulunabilir.^[10][36]

1990'ların sonlarından bu yana, İslami ikonografi uzmanları İran'da kağıda basılmış ve Muhammed'i türban takan bir genç olarak gösteren resimleri keşfetti.^[35] Bir yazıt tarafından tanımlanan, hepsi aynı çocuk yüzünü gösteren birkaç varyasyonu mevcuttur. Bu afişlerin bazı İran'a ait sürümlerindeki orijinal tasviri Suriye'deki genç Muhammed ile tanışan bir Hristiyan keşiş olan Bahira'ya bağladı.^[35]

Muhammed hakkında çok az film çekilmiştir. Allah'ın Elçisi Muhammed olarak da bilinen 1976 filmi Çağrı, başkalarına odaklandı ve hiçbir zaman doğrudan Muhammed veya ailesinin üyeleri gösterilmedi. 2004'te Hz. Muhammed: Son Peygamber adlı bir animasyon film yayımlandı.^[37] Mecid Mecidi'nin yönettiği Muhammed: Allah'ın Elçisi adlı bir film 2015'te gösterime girdi.

Muhammed'in Batılı tasvirleri oldukça nadirdi ve matbaanın icadıyla görüntülerin sayısı çoğaldı. Bu ilk resimler, Dante'nin İlahi Komedya'sındaki kısa sözünden sık sık etkilenmiş birkaç Orta Çağ imgesinde, normal olarak kötüleyici bir şekilde gösterilmiştir. Muhammed, bazen dünya tarihindeki etkili insan gruplarının Batı betimlemelerinde de yer alır. Bu tasvirler bilinçli olarak olumlu veya tarafsız olma eğilimindedir. Buna bir örnek olarak Washington, DC'deki Amerika Birleşik Devletleri Yüksek Mahkemesi Binası'nda bulunabilir. 1935 yılında oluşturulan friz, başlıca tarihi kanun yapıcıları içerir ve Muhammed'i Hammurabi, Musa, Konfüçyüs ve diğerlerinin yanında tutar.^[38]

21. yüzyılın başlangıcında Muhammed'in yalnızca karikatür, çizgi roman gibi alanlarda tasviriyle ilgili değil bir de onu tasvir eden tarihi sanat eserlerinin sergilenmesiyle ilgili tartışmalar ortaya çıkmıştır.

Aralık 1999'da Alman haber dergisi Der Spiegel'deki milenyumun sonunda ahlâk üzerine bir hikâyede "ahlâki havariler" Muhammed, İsa, Konfüçyüs ve Immanuel Kant'ın resimlerini aynı sayfada yayımladı. Sonraki haftalarda, dergi, Muhammed'in resmini yayınladığı için protestolar, dilekçeler ve tehditler aldı. Türk TV kanalı Show TV, daha sonra bir editörün telefon numarasını yayımlar.^[39]

Almanya'daki Müslümanlar Merkez Konseyi lideri Nadeem Elyas, Müslümanların duygularını kasıtlı olarak incitmemek için resmin tekrar basılmaması gerektiğini söyledi. Elyas, bunun yerine Muhammed'in yüzünü beyazlatmayı önerdi.^[40]

Haziran 2001'de Spiegel, İslami yasaları dikkate alarak başlık sayfasında beyazlatılmış bir yüzle Muhammed'in bir fotoğrafını yayımladı.^[41] Hosemann'ın çizdiği aynı resim daha önce 1998'de aynı derginin özel İslam sayısında yayımlanmış fakat herhangi bir protestoya maruz kalmamıştı.^[42]

2002'de İtalyan polisi Bologna'da, Muhammed'in görüntüsünü gösteren 15. yüzyıldan kalma bir fresk içeren bir kiliseyi imha etmeyi amaçlayan terörist bir harekâtı engellediklerini bildirdi.^[43][44]

2005 yılında, Danimarka'daki Jyllands-Posten gazetesi, çoğu Muhammed'i betimleyen bir dizi siyasi karikatür yayımladı. 2005'in sonlarında ve 2006'nın başlarında, Danimarka'daki Müslüman örgütleri, karikatürün yayımlandığı bilgisini yayarak halk protestolarıyla tartışmayı alevlendirdi.^[22] Chicago Üniversitesi'nde İslam tarihi profesörü olan John Woods'a göre bu, basit bir Muhammed tasviri değil saldırgan bir karikatürdü ve Muhammed'in bir şekilde terörizmin destekçisi olduğu iddiası içeriyordu.^[16] İsveç'te, Jyllands-Posten'in desteğiyle çevrimiçi bir karikatür yarışması ilan edildi fakat Dışişleri Bakanı Laila Freivalds ve İsveç Güvenlik Servisi internet servis sağlayıcısına sayfayı kapatması için baskı yaptı. 2006'da Laila Freivalds'ın yaptıkları kamuoyu tarafından öğrenilince istifa etmek zorunda kaldı.

2006'da tartışmalı Amerikan animasyon televizyon komedi programı South Park, Danimarkalı gazete olayını hicvetmeye girişti. Dizi daha önce 4 Temmuz 2001'deki "Super Best Friends" bölümünde Muhammed'i süper kahraman olarak göstermiş^[45] ve bu bölümden itibaren Muhammed'i açılış sekansına eklemişti.^[46] "Cartoon Wars Part II" adlı bölümde Muhammed'i Fox animasyon dizisi Family Guy'ın bir karakteri olan Peter Griffin'e somon rengi bir başlık verirken göstermeyi amaçladılar. Ancak diziyi yayımlayan Comedy Central sahneyi reddederek sahnenin İslam dünyasında çeşitli şiddet gösterilerine neden olacağını belirttiler. Dizinin yaratıcıları kanalın çifte standartını hicvetmek için "Cartoon Wars Part II" bölümünün bir kısmında Amerikan devlet başkanı George W. Bush ve İsa'yı Birleşik Devletler bayrağına dışkılarkan çizdiler.

Temmuz 2007'de İsveçli sanatçı Lars Vilks'in Muhammed'i dolambaçlı bir köpek olarak gösteren bir dizi çizimiyle tartışmalar başladı. İsveç'teki bazı sanat galerileri çizimleri göstermeyi reddetti ve güvenlik endişelerini ve şiddetten korktuklarını belirttiler.^[47]

Eylül 2007'de, Bangladeşli karikatürist Arifur Rahman'ın Muhammed'e saygısızlık gösterdiği şüphesiyle gözaltına alındığı bir başka tartışma yaşandı. Karikatür, yaşlı bir adamla sohbet eden ve bir kedi tutan bir çocuktan oluşuyordu. Adam çocuğa ismini sorar ve "Babu" diye cevaplar. Çocuk isminden önce Muhammed adını söylemediği için yaşlı adam ona kızar.

Daha sonra kediyi gösterir ve adını sorar. Çocuk da "Muhammed kedi" diye cevaplar. Çizim Bangladeş'te bir olaya neden oldu ve militan İslamcılar Rahman'ın idam edilmesini istediler. Bir grup insan gazetenin kopyalarını yaktı ve bazı İslami grupların protesto gösterileri düzenledi. Makalenin editörü ve karikatürcüsü için "ibret verici bir ceza" talep ettiler. Fakat Bangladeş'te dine küfretme cezası yoktur.

Fransızca yayın yapan haftalık hiciv dergisi Charlie Hebdo'nun "siyasi karikatür" şeklinde Muhammed ile ilgili özel bir sayı yayımlaması ve Muhammed'in bir karikatürü içeren sayfası, sosyal medyada yayınlanması ardından 2 Kasım 2010'da Paris'teki Charlie Hebdo ofisine bir yangın bombası atıldı ve web sayfası hacklendi.

Eylül 2012'de dergi bir dizi eleştirel Muhammed karikatürü yayımladı ve bunlardan birkaçında Muhammed çıplak olarak karikatürize edilmişti. Ocak 2013'te Charlie Hebdo, Muhammed'in hayatı hakkında bir çizgi roman yapacaklarını açıkladı.^[48] Mart 2013'te El-Kaide'nin Yemen'deki kolu olan Arap Yarımadası el-Kaidesi (AQAP), İngilizce yayım yapan Inspire'ın bir sayısında bir ölüm listesi yayımladı. Listede Stéphane Charbonnier, Lars Vilks, Muhammed karikatürü krizinde yer alan üç Jyllands-Posten çalışanı, Everybody Draw Mohammed Day'den Molly Norris ve AQAP'ın İslam'a hakaret etmekle suçladığı diğer kişiler yer aldı.^[49][50]

7 Ocak 2015'te dergi, Stéphane Charbonnier de dahil olmak üzere 12 kişinin öldüğü bir saldırıya uğradı.

Everybody Draw Mohammed Day, Muhammed'i tasvir ederek çizenleri tehdit edenlere karşı oluşturulmuş bir protestodur. Amerikan televizyon şovu South Park'ın "201" adlı bölümünün dağıtımcısı Comedy Central tarafından sansürlenmesine karşı başladı. Günün geleneği, 20 Nisan 2010 tarihinde internette yayımlanan bir çizim ile başladı ve metinde, ifade özgürlüğünü sınırlamaya karşı bir protesto olarak 20 Mayıs 2010 tarihinde herkesin, Muhammed'in tasvirlerini içeren çizimler oluşturması önerildi. Seattle, Washington'dan Amerikalı karikatürist Molly Norris, South Park'ın bir bölümünde Muhammed'i tasvir etmelerinden ötürü karikatüristler Trey Parker ve Matt Stone'un internette ölüm tehditleri almalarına tepki olarak çizim yaptı. Norris, milyonlarca insanın Muhammed'in resimlerini çizmesi durumunda, İslamcı teröristlerin hepsini öldüremeyeceğini ve tehdit edemeyeceğini belirtti. Bir hafta içinde, Norris'in fikri Facebook'ta popüler oldu, çok sayıda blogcu tarafından desteklendi ve ABD'nin önde gelen gazetelerin sitelerindeki bloglarda yer aldı. Facebook'ta yaklaşık 100,000 kullanıcının katıldığı "Bir Everybody Draw Mohammed Day" sayfası açıldı. Facebook'ta bu girişime karşı olarak aynı sayıda destekleyenin yer aldığı "Against ‘Everybody Draw Mohammed Day'" sayfası kuruldu. Ardından, 45 milyon Pakistanlı Facebook kullanıcısını etkileyen Facebook sitesine geçici olarak erişim engellendi. Yasak, Facebook'un sayfayı, Hindistanlı ve Pakistanlı kullanıcılar için bloke etmesinden sonra kaldırıldı.

• Şeytan Ayetleri
• Muhammed eleştirisi
• Wikimedia Commons'ta Depictions of Muhammad ile ilgili çoklu ortam belgeleri bulunur