Muhammed eleştirisi

Muhammed'e yönelik eleştiriler 7. yüzyıldan beri yapılagelmiştir. İlk eleştiriler çağdaşı olan Arap putperestler tarafından "tektanrıcılığı milleti içinde tebliğ" etmesiyle başlamış ve Arabistan'daki Yahudi kabileleri tarafından, İbrani Kutsal Kitabı'ndaki anlatıların ve kişilerin haksız yere kullanması ve Yahudi inancının kötülenmesiyle devam etmiştir. Bu nedenlerden dolayı, ortaçağ Yahudi yazarları ondan genellikle aşağılayıcı bir takma isim olan ha-Meshuggah (İbranice: מְשֻׁגָּע‬, deli) olarak bahsediyorlardı.^[1] Modern zamanlarda eleştiriler genellikle onun peygamberlik iddiasındaki samimiyeti, politik tutumu, evlilikleri ve sahip olduğu köleleri üzerine yapılmaktadır.

*Muhammed ve Rahip Sergius* (Bahira), 1508, Hollandalı sanatçı Lucas van Leyden'in eseri. Erken Hristiyan eleştirisinde Bahira'nın hatalı görüşleriyle Kur'an'a ilham veren sapkın bir keşiş olduğu iddia edildi.^[2]

Genel değerlendirme[değiştir | kaynağı değiştir]

Muhammed'in hayatıyla ilgili mistik-destansı unsurlarla süslenen ayrıntılı hikâyeler Ahmediyye, Muhammediyye gibi siyer ve megâzî kitaplarında yer alır. Bilimsel araştırma sınıfında olanlar bir kenara bırakılacak olursa, her eğilimin kendi Muhammed figürünü yarattığı bu hikâyelere toplumun ve din mesleğinde çalışanların ilgisinin gerçeklik ve nesnellik yerine, "hikâyelerin gücü" üzerinden devam ettiği, bu ve benzeri hikâyelerin tarih boyunca dinlenmeye devam edildiği söylenebilir.^[3] (bakınız: Revizyonist İslam Araştırmaları Okulu)

Tarihçe[değiştir | kaynağı değiştir]

Onu tanıyanların eleştirileri[değiştir | kaynağı değiştir]

Muhammed'e yönelik eleştiriler İslam'ın ilk dönemlerine kadar uzanır. Enes bin Malik bunlardan birisini şöyle anlatır: "Bir adam vardı. Neccaroğullarından, Hristiyan'dı, Müslüman olmuştu. Bakara ve Ali İmran surelerini okumuştu. Peygambere de vahiy yazıyordu. Sonra, yeniden Hristiyan oldu ve kaçıp Hristiyanlara katıldı. Ben ne öğretip kendisi için yazdımsa, Muhammed yalnızca onu bilir, başka bir şey bilmez." demeye başladı."^[4]

Tek tanrılı dinlere mensup Müslüman olmayan Arapların Muhammed'e karşı eleştirileri 7. yüzyıla dayanmaktadır.

Orta Çağ'da yaşamış eski Müslümanlardan eleştiriler[değiştir | kaynağı değiştir]

İbnü'r Râvendî, Ebu'l lâ el-Maarrî ve Ebu İsa el-Varrak, Muhammed'in ahlakını eleştiren ünlü ilk dini şüphecilerdi.^[5]

Yahudilerden eleştiriler[değiştir | kaynağı değiştir]

Orta Çağ döneminde, Yahudi yazarlar Muhammed’i ha-meshuggah (Çılgın Adam) olarak isimlendiriyorlardı. Bu terim genellikle Kitâb-ı Mukaddes'te kendilerinin peygamber olduğuna inanan insanlar için kullanılırdı.^[6]

Hristiyanlardan eleştiriler[değiştir | kaynağı değiştir]

Martin Luther Muhammed’i "şeytan veya şeytanın ilk doğan çocuğu" olarak tanımlamıştır.^[7] Goethe'nin ise İslam hayranı olduğu, Mahomet adlı bir tiyatro hazırlığına giriştiği ve Mahomets Gesang adlı bir şiir yazdığı belirtilmektedir.^[8]

20. yüzyıl[değiştir | kaynağı değiştir]

20. yüzyılın ilk yıllarında Batı öğretisinde Muhammed görüşü değişti. Bu görüş eleştirel ağırlıklıydı. 1911'de yazılan Katolik Ansiklopedisi'nde Gabriel Oussani'ye göre Muhammed'e Yahudilik ve Hristiyanlığın "kusurlu anlayışı" vahyedilmişti.^{[kaynak belirtilmeli]}

William Montgomery Watt ve Richard Bell gibi bazı modern yazarlar Muhammed'in takipçilerini kasten aldattığı fikrini reddederler ve Muhammed'in "kesinlikle samimi olduğunu ve tamamen iyi niyetle hareket ettiğini" söyleyip Muhammed'in davası için zorluklara göğüs germeye hazır olmasının bunun göstergesi olduğunu iddia ederler.^[9] Watt ve Bernard Lewis, Muhammed'i sadece kendi çıkarları peşinde koşan bir sahtekar olarak görmenin İslam'ın gelişimini anlamayı imkansız hale getirdiğini öne sürerler.^[10]^[11] Alford T. Welch, Muhammed'in yaptığı işe olan sağlam inancı nedeniyle bu kadar etkili ve başarılı olmuş olabileceğini savunur.^[12]

Günümüzdeki eski Müslümanlardan eleştiriler[değiştir | kaynağı değiştir]

Arif Tekin: Muhammed'in Tanrı tanımında kullandığı isim, sıfat ve zamirlerle, kadınlara ait tutum ve ifadelerinde, içinde yetiştiği "erkek egemen" toplum yapısının yansımalarının bulunması ve Muhammed'in Kur'an'da Mekke döneminde fikir ve inanç özgürlüğünü çağrıştıran mütevazı ifadelere yer verirken, güçlü ve savaşmak için imkanlara sahip olduğu Medine döneminde muhaliflerine karşı savaş ve tehdit içeren ifadelere yer vermesidir. Kendisinin keskin ifadeler içeren bir diğer eleştirisi ise Muhammed'in gerçekten Tanrı'ya inanıp-inanmadığı sorunudur. Tekin, bu çıkarımı Ahzab Suresi örneğinde olduğu gibi Muhammed'in özel hayatını kollayan Kur'an ayetlerini referans vererek yapar.^[13]

Eleştiri başlıkları[değiştir | kaynağı değiştir]

Bir Hristiyan web sitesinde Muhammed’in hayatıyla ilgili eleştiriler: Kitâb-ı Mukaddes’te Muhammed’in haber verilmesi konusu, Muhammed’in yanlış öngörüleri, kişisel yeterlilik, Muhammed’in tanrılaştırılması, insan olarak davranışları, acımasızlığı, İslam'da kadın-erkek eşitsizliği, evlilikleri, Muhammed ile İsa’nın karşılaştırılması gibi başlıklar altında yapılmıştır.^[14]

Diğer bir eleştiri başlığı daha çok Müslüman kökenli yazarlar tarafından öne çıkarılan Kur'an, şeriat ve İslami kavramların kaynaklarına yapılan eleştirilerdir.^[13]

Politik tutumu[değiştir | kaynağı değiştir]

Şiddet: Muhammed'in Müslümanlar hakkında alaycı şiirler yazan bazı Yahudi şairlerin (Ebu Afâk, Asma bint Mervan, Ka’b İbni El-Eşref) ve tüccarların (İbni Sunayna ve Ebu Rafi) öldürülmesi emrini vermesi^[15]^[16]^[17]^[18] eleştiri konusudur. Muhammed'in bazı Yahudi kabilelerine savaş açıp onları Medine'den sürdüğü, Kurayza kabilesine 700-1000 civarında erkeği öldürttüğü, mallarına el koyduğu, kadınları ve çocukları köle olarak sattığı bilgisi bulunmakla birlikte bu uygulamaların tarihî gerçekliği tartışmalı bir konudur.^[19]

Kölelik kurumu: Muhammed'e yönelik diğer eleştiri başlıklarından birisi de onun köle ve cariyelere sahip olması ve kölelik karşısındaki tutumudur. (bkn. İslam'da kölelik)

Evlilik ve ilişkileri[değiştir | kaynağı değiştir]

Bazı kaynaklara göre Muhammed kendi zamanında muhtemelen olağan karşılanan ancak günümüz değer yargılarıyla şiddetle eleştirilere uğrayan, kesin sayısı bilinmeyen, çok sayıda evlilik, cariye edinme, sözlenme, ayrılma gibi ilişkiler yaşadı.^[20] En çok eleştirilen evlilikleri Zeyneb bint Cahş,^[21] Aişe bint Ebubekir, Cüveyriye bint Haris ve Safiyye bint Huyey ile yaptığı evliliklerdir.^[20] Bu evlilikler çocuk evliliği, evlatlığının karısı ile evlilik ve savaş esiri kadınlardan cinsel olarak faydalanma^[22] sebebiyle eleştirilir.

Çocuk evlilikleri: Turan Dursun çocuk yaştaki kızların yaşlanmış olan Muhammed ve diğer ilk Müslüman erkekler ile evlendirilmelerini eleştiri konusu yapar. Bir diğer eleştiri konusu Osman bin Affan örneğinde, nikâhın Osman'ın Müslüman olması karşılığında yapılmasıdır.^[23]

Okuryazarlığı ve kaynakları[değiştir | kaynağı değiştir]

Muhammed’le ilgili tartışılan konulardan birisi de okuryazar olup olmadığıdır. Geleneksel görüş Muhammed’in okuryazar olmadığı şeklinde ise de^[24] uzun yıllar zengin bir kadın olan Hatice’nin ticari faaliyetlerini yürütmesi gibi sebeplerle okuryazar olduğunu düşünenler de vardır.^[25]^[26]

Vahiy öncesi dönemde Araplarda eski dini birikimlerin şairler, kıssa anlatıcıları, hanifler ve Yahudi-Hristiyan din bilginlerinden oluşan ve muhtemelen zengin bir mitolojik kültür birikiminin geniş toplum kesimlerince bilindiği, Muhammed’in de içinde yaşadığı bu toplumun yazılı veya sözlü anlatımlarından oluşan birikime sahip olduğu düşünülmektedir.^[27]^{[daha iyi kaynak gerekli]} Mesela vahiy öncesi dönemde Muhammed’in, eşi Hatice’nin amcasının oğlu olması hasebiyle görüşme ihtimali olan kişilerden biri olan Rahip Varaka, Tevrat, Zebur ve İncil’i kapsayan Kitâb-ı Mukaddes’e hâkimdi. Varaka’nın dinler tarihi konusundaki birikimlerini Muhammed’e aktardığı ve bu bilgilerin Kur'an’daki Yahudi, Hristiyan kültürüyle ilgili dini anlatımlara kaynak teşkil ettiği ileri sürülmektedir.^[28]

Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]

Kur'an'a eleştiriler
Hadis (eleştiriler bölümü)
Siyer
Şeriat (eleştiriler bölümü)
İslam (eleştiriler bölümü)

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

^ Stillman, Norman A. (1979). The Jews of Arab Lands (İngilizce). Jewish Publication Society. ISBN 978-0-8276-1155-9. 27 Ekim 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Ekim 2023.
^ From Writings, by St John of Damascus, The Fathers of the Church, vol. 37 (Washington, DC: Catholic University of America Press, 1958), pp. 153–60. Posted 26 March 2006 to The Orthodox Christian Information Center – St. John of Damascus’s Critique of Islam 10 Ocak 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
^ "Arşivlenmiş kopya". 3 Şubat 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Mayıs 2013.
^ Buhari, e's-Sahih, Kitabu'l Menakıb/25, c. 4 ,s. 181-182; Tecrid, hadis no: 1477
^ The Clash of Fundamentalisms: Crusades, Jihads and Modernity; Ali, T., Verso, 2003, Pages 55-56
^ Norman A. Stillman (1979). The Jews of Arab lands: a history and source book. Jewish Publication Society. s. 236. ISBN 978-0-8276-0198-7. 7 Ocak 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Aralık 2011.
^ "Mohammed and Mohammedanism". 5 Nisan 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Mayıs 2013.
^ KAHRAMAN, lim. "Goethe'nin "Mahomets Gesang" Şiiri : Türkçeye Çevirileri Üzerine." İlmî Araştırmalar : Dil, Edebiyat, Tarih İncelemeleri, 9 (2000): 105-117
^ Watt, W. Montgomery (1961). Muhammad : prophet and statesman. Londra. ISBN 0-19-881078-4. OCLC 6796252.
^ Watt, The Cambridge History of Islam, sf. 37
^ Lewis, Bernard (1993). The Arabs in history. Sixth edition. Oxford. s. 45. ISBN 1-4237-5741-6. OCLC 64584093. 1 Haziran 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Ağustos 2021.
^ Buhl, F.; Welch, A. T. (1993). "Muḥammad". Encyclopaedia of Islam. 7 (2nd bas.). Brill Academic Publishers. ss. 360-376. ISBN 90-04-09419-9.
^ ^a ^b [1] Arif Tekin, Sümerlerden İslam’a Kutsal Kitaplar ve Dinler
^ "Arşivlenmiş kopya". 20 Mayıs 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Mayıs 2013.
^ "Arşivlenmiş kopya". 16 Şubat 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Mayıs 2013.
^ "Arşivlenmiş kopya". 14 Temmuz 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Mayıs 2013.
^ Süleyman Ateş, Kuran’a göre Hz. Muhammed’in Hayatı, s. 565
^ "Muhammed'in diğer dinlere ve mensuplarına karşı tutumu, eleştirel". 26 Kasım 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Mayıs 2013.
^ (Muhammed ve Yahudiler17 Ocak 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.)
^ ^a ^b "Arşivlenmiş kopya". 15 Mayıs 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Mayıs 2013.
^ "Arşivlenmiş kopya". 21 Mayıs 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Mayıs 2013.
^ Ahzab 36-37: “Allah ve Peygamber'i bir şeye hükmettiği zaman, inanan erkek ve kadına artık işlerinde başka yolu seçmek yaraşmaz. Allah'a ve Peygamber'e baş kaldıran şüphesiz apaçık bir şekilde sapmış olur. Allah'ın nimet verdiği ve senin de nimetlendirdiğin kimseye: 'Eşini bırakma, Allah'tan sakın' diyor, Allah'ın açığa vuracağı şeyi içinde saklıyordun. İnsanlardan çekiniyordun; oysa Allah'tan çekinmen daha uygundu. Sonunda Zeyd eşiyle ilgisini kestiğinde onu seninle evlendirdik, ki evlatlıkları eşleriyle ilgilerini kestiklerinde onlarla evlenmek konusunda müminlere bir sorumluluk olmadığı bilinsin. Allah'ın buyruğu yerine gelecektir.”
Ahzab 50: “Ey Peygamber! Mehirlerini verdiğin hanımlarını, Allah'ın sana ganimet olarak verdiği ve elinin altında bulunan cariyeleri, amcanın, halanın, dayının ve teyzenin seninle beraber göç eden kızlarını sana helal kıldık. Bir de Peygamber kendisiyle evlenmek istediği takdirde, kendisini peygambere hibe eden mümin kadını, diğer müminlere değil, sırf sana mahsus olmak üzere (helal kıldık). Kuşkusuz biz, hanımları ve ellerinin altında bulunan cariyeleri hakkında müminlere neyi farz kıldığımızı biliriz. (Bu hususta ne yapmaları lazım geldiğini onlara açıkladık) ki, sana bir zorluk olmasın. Allah bağışlayandır, merhamet edendir.”
Mu’minun 5-6: “Onlar ki, ırzlarını korurlar. Ancak eşleri ve ellerinin altında bulunan cariyeleri bunun dışındadır. Onlarla ilişkilerinden dolayı kınanmazlar.”
^ NZcJ4J:http://www.turandursun.com/index.php%3Foption%3Dcom_content%26view%3Darticle%26id%3D881:sah-hz-muhammedn-kac-kizi-vardi-net-br-skandal%26catid%3D49:arif-tekin%26Itemid%3D106%2Bh.z+muhammed%27in+kar%C4%B1lar%C4%B1+-forum+-s%C3%B6zl%C3%BCk&hl=tr&gbv=2&ct=clnk
^ "Arşivlenmiş kopya". 1 Mart 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Ekim 2020.
^ "Arşivlenmiş kopya". 24 Ağustos 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Mayıs 2013.
^ "Arşivlenmiş kopya". 27 Ocak 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Mayıs 2013.
^ Din bilimleri dergisi İslam öncesi Arap toplumunda hikaye kültürünün bilinebilirlik durumu
^ "Arşivlenmiş kopya". 4 Şubat 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Mayıs 2013.

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

Eleştiri kitapları[değiştir | kaynağı değiştir]

Çöl Korsanı, Muhammed: Bir Sahtekârın Samimi Portresi (2. Baskı), Yakup Deniz, 2020

[1] Stillman, Norman A. (1979). The Jews of Arab Lands (İngilizce). Jewish Publication Society. ISBN 978-0-8276-1155-9. 27 Ekim 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Ekim 2023.

[2] From Writings, by St John of Damascus, The Fathers of the Church, vol. 37 (Washington, DC: Catholic University of America Press, 1958), pp. 153–60. Posted 26 March 2006 to The Orthodox Christian Information Center – St. John of Damascus’s Critique of Islam 10 Ocak 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.

[3] "Arşivlenmiş kopya". 3 Şubat 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Mayıs 2013.

[4] Buhari, e's-Sahih, Kitabu'l Menakıb/25, c. 4 ,s. 181-182; Tecrid, hadis no: 1477

[5] The Clash of Fundamentalisms: Crusades, Jihads and Modernity; Ali, T., Verso, 2003, Pages 55-56

[6] Norman A. Stillman (1979). The Jews of Arab lands: a history and source book. Jewish Publication Society. s. 236. ISBN 978-0-8276-0198-7. 7 Ocak 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Aralık 2011.

[Mohammed_and_Mohammedanism-7] "Mohammed and Mohammedanism". 5 Nisan 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Mayıs 2013.

[8] KAHRAMAN, lim. "Goethe'nin "Mahomets Gesang" Şiiri : Türkçeye Çevirileri Üzerine." İlmî Araştırmalar : Dil, Edebiyat, Tarih İncelemeleri, 9 (2000): 105-117

[:0-9] Watt, W. Montgomery (1961). Muhammad : prophet and statesman. Londra. ISBN 0-19-881078-4. OCLC 6796252.

[10] Watt, The Cambridge History of Islam, sf. 37

[11] Lewis, Bernard (1993). The Arabs in history. Sixth edition. Oxford. s. 45. ISBN 1-4237-5741-6. OCLC 64584093. 1 Haziran 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Ağustos 2021.

[12] Buhl, F.; Welch, A. T. (1993). "Muḥammad". Encyclopaedia of Islam. 7 (2nd bas.). Brill Academic Publishers. ss. 360-376. ISBN 90-04-09419-9.

[archive.is-13] [1] Arif Tekin, Sümerlerden İslam’a Kutsal Kitaplar ve Dinler

[14] "Arşivlenmiş kopya". 20 Mayıs 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Mayıs 2013.

[15] "Arşivlenmiş kopya". 16 Şubat 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Mayıs 2013.

[16] "Arşivlenmiş kopya". 14 Temmuz 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Mayıs 2013.

[17] Süleyman Ateş, Kuran’a göre Hz. Muhammed’in Hayatı, s. 565

[18] "Muhammed'in diğer dinlere ve mensuplarına karşı tutumu, eleştirel". 26 Kasım 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Mayıs 2013.

[19] (Muhammed ve Yahudiler17 Ocak 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.)

[muslimhope.com-20] "Arşivlenmiş kopya". 15 Mayıs 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Mayıs 2013.

[21] "Arşivlenmiş kopya". 21 Mayıs 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Mayıs 2013.

[22] Ahzab 36-37: “Allah ve Peygamber'i bir şeye hükmettiği zaman, inanan erkek ve kadına artık işlerinde başka yolu seçmek yaraşmaz. Allah'a ve Peygamber'e baş kaldıran şüphesiz apaçık bir şekilde sapmış olur. Allah'ın nimet verdiği ve senin de nimetlendirdiğin kimseye: 'Eşini bırakma, Allah'tan sakın' diyor, Allah'ın açığa vuracağı şeyi içinde saklıyordun. İnsanlardan çekiniyordun; oysa Allah'tan çekinmen daha uygundu. Sonunda Zeyd eşiyle ilgisini kestiğinde onu seninle evlendirdik, ki evlatlıkları eşleriyle ilgilerini kestiklerinde onlarla evlenmek konusunda müminlere bir sorumluluk olmadığı bilinsin. Allah'ın buyruğu yerine gelecektir.”
Ahzab 50: “Ey Peygamber! Mehirlerini verdiğin hanımlarını, Allah'ın sana ganimet olarak verdiği ve elinin altında bulunan cariyeleri, amcanın, halanın, dayının ve teyzenin seninle beraber göç eden kızlarını sana helal kıldık. Bir de Peygamber kendisiyle evlenmek istediği takdirde, kendisini peygambere hibe eden mümin kadını, diğer müminlere değil, sırf sana mahsus olmak üzere (helal kıldık). Kuşkusuz biz, hanımları ve ellerinin altında bulunan cariyeleri hakkında müminlere neyi farz kıldığımızı biliriz. (Bu hususta ne yapmaları lazım geldiğini onlara açıkladık) ki, sana bir zorluk olmasın. Allah bağışlayandır, merhamet edendir.”
Mu’minun 5-6: “Onlar ki, ırzlarını korurlar. Ancak eşleri ve ellerinin altında bulunan cariyeleri bunun dışındadır. Onlarla ilişkilerinden dolayı kınanmazlar.”

[23] NZcJ4J:http://www.turandursun.com/index.php%3Foption%3Dcom_content%26view%3Darticle%26id%3D881:sah-hz-muhammedn-kac-kizi-vardi-net-br-skandal%26catid%3D49:arif-tekin%26Itemid%3D106%2Bh.z+muhammed%27in+kar%C4%B1lar%C4%B1+-forum+-s%C3%B6zl%C3%BCk&hl=tr&gbv=2&ct=clnk

[24] "Arşivlenmiş kopya". 1 Mart 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Ekim 2020.

[25] "Arşivlenmiş kopya". 24 Ağustos 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Mayıs 2013.

[26] "Arşivlenmiş kopya". 27 Ocak 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Mayıs 2013.

[27] Din bilimleri dergisi İslam öncesi Arap toplumunda hikaye kültürünün bilinebilirlik durumu

[28] "Arşivlenmiş kopya". 4 Şubat 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Mayıs 2013.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]

[22]

[23]

[24]

[25]

[26]

[27]

[28]

Muhammed eleştirisi nedir?, Muhammed eleştirisi anlamı nedir?, Muhammed eleştirisi ne demektir?