Muhammed Hüseyin Fadlallah

Seyyid Muhammed Hüseyin Fadlallah
Dini Makamı: Ayetullah el-Uzma
Mezhebi: İmamiye Şiası
Doğum Tarihi: 16 Kasım 1935
Doğum Yeri: Necef/Irak
Ayetullah olduğu yıl: 1989
Ölüm Tarihi: 4 Temmuz 2010 (74 yaşında)
Ağ sayfası: www.bayynat.org.lb29 Nisan 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Arapça, Fransızca, İngilizce) www.bayynat.ir5 Nisan 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. {{\|url=https://web.archive.org/web/20080405133403/http://bayynat.ir/ \|tarih=5 Nisan 2008 }} (Farsça, Urduca)

Ayetullah el-Uzma Muhammed Hüseyin Fazlullah (Arapça:محمد حسين فضل الله veya Seyyid Muhammad Hussein Fadl-Allāh) (d. 16 Kasım 1935, Lübnan - ö. 4 Temmuz 2010, Lübnan) ünlü bir Şii ve Müslüman din adamıydı. Lübnan'daki İslamcı örgüt olan Hizbullah ile bağlantısı olduğu ileri sürülmekteydi. Kimi araştırma kuruluşları kendisini Lübnan'daki Hizbullah örgütünün ruhani lideri olarak kabul etmekteydi.^[1] Şeyh Fadlallah'ın kendisi Hizbullah'la ilişki içinde olduğu iddialarını yalanlamıştır.^[2]

Lübnanlı bir ailenin oğlu olarak Irak'ın Necef kentinde doğdu. 1952 yılında Lübnan'a göç etmeden önce Necef'te İslami İlimleri okudu. Takip eden yıllarda yüksekokullarda ders verip kendini yoğun bir şekilde dini ilimlere vermiş, onlarca kitap yazmış, çok sayıda Medrese'nin yanı sıra 'Mabaret Cemiyeti'ni kurmuştur. Bu cemiyetin çatısı altında ayrıca bir kütüphane, bir kadın kültür merkezi ve bir polikliniğin kurulmasını sağlamıştır.

İran İslam Devrimi hedeflerini savunmuş ve aynı ideolojiyi paylaşan Lübnan'daki islami hareketleri savunmuştur. Vaazlarında İsrail'in Lübnan topraklarını, Batı Şeria ve Gazze Şeridi işgaline karşı silahlı direnişe çağırmış, Siyonizm'e karşı bir tutum göstermiştir. Kadınların İslam'daki rolü hakkında nispeten liberal görüşlere sahipti.

Fazlullah birkaç kez canına kast eden saldırılara maruz kalmıştır. Bunlardan biri CIA'nin sponsorluğu ve Suudi Arabistan tarafından finanse edilen, 80 kişinin ölümüne neden olan 8 Mart 1985 tarihinde Beyrut'ta düzenlenen bombalı araçlı saldırıydı.^[3]^[4]

Hayatı[değiştir | kaynağı değiştir]

Gençliği[değiştir | kaynağı değiştir]

Fadlallah Irak'ın Şii inancına göre kutsal sayılan Türbeler kenti Necef'te 16 Kasım 1935 tarihinde Abdulrauf Fadlallah ve El-Hacce Raufe Hassan Bazzi'nin oğlu olarak dünyaya gelmiştir.^[5] Ailesi daha önce 1928 yılında dini eğitim almak için Güney Lübnan'daki Aynata köyünden Necef'e göç etmişti. Fadlallah doğduğunda, babası henüz tanınan bir İslam alimi olmuştu.^[6]

Eğitimi[değiştir | kaynağı değiştir]

Fadlallah ilk olarak Kur'an ilmi ile temel okuma yazma yetenekleri edinmek için Kuttab denen geleneksel okullardan birinde okumaya başladı. Bu okullar genellikle bölgedeki muhafazakâr şeyhler tarafından işletilmektedir. Fadlallah'ın bu okuldan kısa süre içinde ayrılıp yayıncı Cemiyet Muntada El-Naşer tarafından işletilen modern bir okula geçmesi, olasılıkla şeyhlerin bıraktığı olumsuz izlenimlere bağlıdır. Fadlallah bu okulda iki yıl kalarak ilkokulun 3. ve 4. sınıflarını bitirmiştir.

Bundan da Fadlallah'ın dini eğitimine çok genç yaşta başladığı anlaşılır. Henüz dokuz yaşındayken bir nahiv ders kitabı olan Ecrumiye'yi okuyup, daha sonra İbn-i Hişam'ın Katru'n-Neda kitabını bitirmiştir.

Talebenin bir kitabı okuyup hocanın okunanlarla ilgili açıklamalarını dinlemesi şeklinde uygulanan Sutuh (ictihad) derslerini tamamladı. Ayrıca Arap dilini, mantık ve fıkıh ilimlerini okumuştur. Fıkıh ilminde, Şeyh Mücteba el-Lenkarani adlı İranlı bir hocada gördüğü 'Kifayet el-Usul' isimli ikinci kısma kadar hocaya gerek duymamıştır. Hocanın belli bir kitaba bağlı kalmadan serbest dersleri verdiği 'Bahs el-Haric' şeklinde öğrenim gördü. Fadlallah Lübnan'a gitmeden önce küçük bir dergiyi yayınlamıştı. Kabiliyetli ve erken gelişmiş bir erkek çocuğuydu: on yaşındayken, bazı arkadaşlarıyla birlikte elle yazdıkları bir mecmumayı yayınlamışlardı.^[7]

Lübnan'a dönüş[değiştir | kaynağı değiştir]

Necef'teki ilahiyat üniversitelerinin tanınmış hocalarının yanında 21 yıl ders aldıktan sonra, eğitimini 1966 yılında tamamlayıp Lübnan'a dönmüştür. Daha önce 1952 yılında Lübnan'ı ziyaret ederek, Muhsin el-Emin'in cenazesinde methine bir şiir okumuştur.

1966 yılında, Fadlallah "Usrat Ataahi" isimli (Kardeşlik Ailesi) bir cemiyetten doğu Beyrut'a gelip orada Nebbe bölgesinde onlarla birlikte yaşama davetini aldı. Necef'teki koşullar da onun ayrılmasını gerektirdiğinden, bu daveti kabul ederek Lübnan'a gitmiştir.

Nebbe'de Fadlallah, kültürel seminerler organize ederek ve sosyal konuları da ele alan dini konuşmalar yaparak işe başlamıştır.

Her şeye rağmen, Fadlallah'ın birincil düşüncesi, akademik çalışmalarına devam etmekti. Bunun için "İslami Şeriat Enstitüsü" adında bir medrese kurmuştur. Bu medresede, Şehit Ragıb Harb gibi ünlü alimler yetişmiştir. Ayrıca bir açık kütüphane, bir kadın kültür merkezi ve bir poliklinik kurmuştur.

Lübnan'daki iç savaş nedeniyle bölgeyi terk etmek zorunda kalınca, güneydeki kasabalara yerleşip orada halka eğitim ve tebliğe öncelik vermiştir. Kendi merkezi bünyesinde bulunan camide günlük farz namazları sonrasında Kur'an Tefsiri üzerine ders vermiş ve özellikle Aşure Günü gibi dini münasebetlerde din ve ahlak konulu vaazler vermiştir. Akademik çalışmalarına çok zaman geçmeden devam etmiş ve İslam İlkeleri, Fıkıh ve Ahlak konularında günlük dersler vermeye başlamıştır. Kendini sabahın erken saatlerinde evinde ziyaret eden talebeleri gösterdiği ilgi ve azme daima şaşırmışlardır.

Suikast Girişimi[değiştir | kaynağı değiştir]

8 Mart 1985 yılında, 200 kg dinamite eşdeğer bir araç bombası Beyrut'taki evinden 9-45 metre kadar uzakta^[8]^[9] infilâk ettirilmiştir. Patlamada 7 katlı bir apartman binası ile bir sinema yerle bir olurken, 80 kişi hayatını kaybetti ve 256 kişi yaralanmıştır. Saldırı, Cuma Namazı'ndan dağılan cami cemaatini vurmak üzere zamanlanmıştı. Ölenlerin çoğu kadın ve kızlardı. Patlama aynı zamanda yoğun nüfuslu Batı Beyrut semtinin ana caddesini tahrip etmiştir^[10]^[11] ancal Fadlallah bu saldırıdan yaralanmadan kurtulmayı başarmıştır. O zaman korumalığını yapanlardan biri, İmad Muğniye idi; Muğniye 2008 yılının Şubat ayında düzenlenen bir araç bombalı saldırıda ölmüştür.^[12]

Bu saldırıların sorumlusu olarak ABD elçiliği ile Beyrut'taki Amerikan ve Fransız Barış Gücü Karargâhlarının Hizbullah tarafından bombalanmasına (Ekim 1983) karşılık olarak İsrail veya CIA'den şüphelenilmekteydi.^[11]

İsrail ve Yahudi Soykırımı Hakkındaki Görüşleri[değiştir | kaynağı değiştir]

Al-Manar TV kanalına 21 Mart 2008 tarihinde verdiği bir demeçte Fadlallah şöyle demiştir:

"İbrani Devleti yakında 60. yıldönümünü kutlayacaktır - Filistin'in yağmalanmasının 60. yıldönümü. Bu kutlamalara dünya ülkeleri de katılacaktır, ki bu ülkelerin çoğu İsrail'i desteklemekte ve direniş hareketini terorizm olarak görmektedir. Alman Şansölyesi Merkel'in, Hitler'in Nazi rejiminin yaptıklarını, Yahudilere bir soykırım uygulandığını iddia ederek Almanya'ya şantaj uygulamış ve uygulamaya devam eden bu yağmacı ülkeyi ziyaret etmesinin nedeni de budur. Siyonizm bu soykırıma kurban giden insanların sayısını hayallerin ötesinde bir derecede şişirmiştir. Altı milyon Yahudi'den bahsedilmektedir - altı milyon değil, üç milyon değil - öyle bir sayı bile değil... Ama dünya bunu kabul etti ve kimsenin bunu tartışmasına bile izin vermiyor."^[13]

Velayet-i Fakih[değiştir | kaynağı değiştir]

İran İslam Cumhuriyeti ile bulunan bağlarına rağmen, Fadlallah, İran İslam Devrimi'nin mimarı Ayetullah Humeyni'nin Velayet-i Fakih mirasından uzaklaşmıştır. Kendisinin "hiçbir Şii lider, Humeyni bile, hakikat üzerinde tekel sahibi değildir" şeklinde yorum yaptığı bildirilmektedir.^[14] Kendisi aynı zamanda Şii'lerin içtihat makamı olarak kabul ettikleri Taklit Mercii olarak Ayetullah el-Uzma Ali el-Sistani'yi İran İslam Cumhuriyeti'nin ruhani lideri Ayetullah Ali Hamenei'den daha çok desteklemiştir.^[15] 2009 yılında verdiği bir demeçte, Fadlallah çağdaş Lübnan'da Velayet-i Fakih makamının bir rol oynayacağına inanmadığını söylemiştir.^[16]

Kadın Hakları[değiştir | kaynağı değiştir]

Muhammad Hussein Fadlallah kadınları erkeklere eşit görmektedir. Kadınların erkekler gibi aynı ölçüde sosyal sorumluluklara sahip olduklarına inanır. Kadınların, kadın ve erkek herkes için örnek olmaları gerektiğine inanır.^[17]

Muhammad Hussein Fadlallah aynı zamanda kadınların nefis mücadelesinde erkeklerle aynı yeteneklerle donatıldıklarına inanır.^[18]^[19] Kendisine göre Tesettür, bir erkeğin bir kadını insan yerine cinsel bir nesne olarak görmesine engel olan bir şeydir. Kadınların yüzleri ve elleri hariç tüm bedenlerini örtmeleri ve dışarıya çıktıklarında makyaj kullanmaktan kaçınmaları gerektiğine inanmaktadır.^[20]

Fadlallah ayrıca, Uluslararası "Kadınlara Karşı Şiddetin Kaldırılması" Günü'nde kadınların kendilerine karşı işlenen toplumsal ya da fiziki şiddet girişimlerine karşı kendilerini savunmalarını destekleyen bir fetva vermiştir. Bu fetva ile kadınların hem işyerlerinde hem de evlerindeki hakları güçlendirilmekte ve İslam'ın erkeklerin kadınlara karşı şiddet işlemelerini yasakladığı vurgulanmakta ve ayrıca erkeklerin kadınların haklarını ihlal etmeleri yasaklanmaktadır. Kendi sözleriyle "ancak zayıf kişilikler adaletsiz şiddete başvuracağından dolayı, bir kadın bir erkekten dayak yiyerek fiziki şiddete uğraması, o dayağı atan erkeğin zayıf biri olduğunun ispatıdır".^[21]

Kürtaj[değiştir | kaynağı değiştir]

Çoğu durumlarda Fadlallah kürtaja karşıdır. Ancak bazı koşullar altında izin verilebileceğini düşünmektedir. Örneğin hamileliğin anne adayının olağanüstü hayati bir tehlikeye girmesine neden olacağı durumlarda kürtaj yapılmasına izin verilebileceği görüşündedir.^[22]

Toplumsal Faaliyetleri[değiştir | kaynağı değiştir]

Akademik çalışmalarının yanında, Fadlallah ayrıca çok sayıda okul, İslam Merkezi ve yetimhane vakfetmiştir.

Okulları[değiştir | kaynağı değiştir]

İmam El-Hoy Yetimevi, Beyrut (Davha)
İmam El-Bakır Lisesi, Bekaa (Hirmil)
İmam El-Cavid Lisesi, Bekaa (Ali Nehri)
İmam Ali Bin Ebi Talib Okulu, Güney Lübnan(Ma'roub)
İmam Hasan Lisesi, Beyrut (Ruveys)
El-Mücteba Lisesi, Beyrut (Hay El-Salum)
İmam Cafer Es-Sadık Okulu, Güney Lübnan (Cuveya)
El-Kevser Lisesi, Beyrut (Bir Hasan)
İmam Hüseyin Okulu, Bekaa (Suhmur) yapım aşamasında
Ali El-Ekber Meslek Enstitüsü, Beyrut (Doha)

İslam Merkezleri[değiştir | kaynağı değiştir]

Büyük İslam Merkezi, Beyrut (Haret Hreik: İmameyn Mescidi, Fatimatuzzehra Türbesi İslami Kültür Merkezi'nden oluşur.
İmam Hasan Askeri Merkezi, Bekaa (Sirain)
İmam Hüseyin Merkezi, Bekaa (Cilala)
İmam Ali Bin Ebi Talib Merkezi, Güney Lübnan (El-Havza-Sur)
Ehlibeyt Mescidi, Bekaa (Rayak)
İmam Cafer Es-Sadık Mescidi, Bekaa (Hirmil)
Ehlibeyt Merkezi, Kuzey Lübnan (Trablus)
Seyyide Zeynep Camii, Bekaa (Baalbek)

Yetimhaneleri[değiştir | kaynağı değiştir]

İmam El-Hoy Yetimevi, Beyrut (Davha).
İmam Zeynulabidin Yetimevi, Bekaa (Hirmil).
İmam Ali Bin Ebi Talib Yetimevi, Güney Lübnan.
Bakire Meryem Yetimhanesi, Güney Lübnan (Cuveya).
Haticetülkübra Yetimhanesi, Beyrut (Bir-Hasan).
Zeynep Yetimevi, Bekaa (Suh'mour) yapım aşamasında.^[23]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

^ "Death of a Terrorist: Imad Mugniyah". 1 Eylül 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Eylül 2009.
^ "Key leader profile. Fadlallah, Sheikh Muhammed Hussein". 28 Ağustos 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Eylül 2009.
^ "BBC ON THIS DAY | 8 | 1985: Beirut car bomb kills dozens". 23 Aralık 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Eylül 2009.
^ 60 killed by Beirut car bomb | From the Guardian | The Guardian
^ "Arşivlenmiş kopya". 29 Ağustos 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Eylül 2009.
^ "Biographie<". 3 Haziran 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Eylül 2009.
^ R. Scott Appleby (1996). Spokesmen for the Despised. University Of Chicago Press. p. 87 27 Kasım 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
^ 60 killed by Beirut car bomb | Special reports | Guardian Unlimited. March 9 1985
^ "Asia Times Online :: Asian News, A HISTORY OF THE CAR BOMB (Part 2). Apr 18, 2006". 22 Mayıs 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Eylül 2009.
^ "Arşivlenmiş kopya". 18 Ocak 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Eylül 2009.
^ ^a ^b "frontline: target America: terrorist attacks on Americans, 1979-1988 ... Bombing of U.S. Embassy annex northeast of Beirut". 16 Aralık 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Eylül 2009.
^ "The Assassination of Mughniyeh: A Death in Damascus". 25 Şubat 2008. 30 Temmuz 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Mart 2008.
^ Lebanese Shiite Leader Ayatollah Muhammad Hussein Fadhlallah: Jews Extort Germany, Inflating Number of Holocaust Victims 11 Haziran 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., MEMRI, Clip No. 1748, March 21, 2008
^ Nasr, Vali, The Shia Revival, Norton, (2006), p.181
^ Wilfried Buchta, "Die Islamische Repulik Iran und die religios-politische Kontroverse um die marja'iyat", Orient 36, 3 (1995): 459-60
^ "Arşivlenmiş kopya". 26 Ağustos 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Eylül 2009.
^ "Arşivlenmiş kopya". 30 Ocak 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Eylül 2009.
^ "The Woman's Personality and Role in Life". 29 Ağustos 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Eylül 2009.
^ "The role of a woman I". 29 Ağustos 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Eylül 2009.
^ "The Moral Role of Hijab (part I)". 27 Mayıs 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Eylül 2009.
^ "La femme peut répondre à la violence de l'homme par la violence". L'Orient-Le Jour. Erişim tarihi: 28 Kasım 2007. ^{[ölü/kırık bağlantı]}
^ "Abortion: Fadlullah's perspective regarding Abortion". 5 Nisan 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Eylül 2009.
^ "Biographie". 3 Haziran 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Eylül 2009.

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

Official Website (Arabic, English, French, Persian)29 Nisan 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
Official Website (Persian, Urdu)5 Nisan 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. {{|url=https://web.archive.org/web/20080405133403/http://bayynat.ir/ |tarih=5 Nisan 2008 }}
The Oracle of Hizbullah: Sayyid Muhammad Husayn Fadlallah19 Aralık 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. {{|url=https://web.archive.org/web/20171219132714/http://martinkramer.org/sandbox/reader/archives/oracle-of-hizbullah-sayyid-muhammad-husayn-fadlallah/ |tarih=19 Aralık 2017 }} by Martin Kramer
Büyük Ayetullah Muhammed Hüseyin Fadlallah'ın ölümü üzerine: "Din insanların hizmetindedir" Qantara.de

[1] "Death of a Terrorist: Imad Mugniyah". 1 Eylül 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Eylül 2009.

[2] "Key leader profile. Fadlallah, Sheikh Muhammed Hussein". 28 Ağustos 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Eylül 2009.

[3] "BBC ON THIS DAY | 8 | 1985: Beirut car bomb kills dozens". 23 Aralık 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Eylül 2009.

[4] 60 killed by Beirut car bomb | From the Guardian | The Guardian

[5] "Arşivlenmiş kopya". 29 Ağustos 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Eylül 2009.

[6] "Biographie<". 3 Haziran 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Eylül 2009.

[7] R. Scott Appleby (1996). Spokesmen for the Despised. University Of Chicago Press. p. 87 27 Kasım 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.

[8] 60 killed by Beirut car bomb | Special reports | Guardian Unlimited. March 9 1985

[9] "Asia Times Online :: Asian News, A HISTORY OF THE CAR BOMB (Part 2). Apr 18, 2006". 22 Mayıs 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Eylül 2009.

[10] "Arşivlenmiş kopya". 18 Ocak 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Eylül 2009.

[autogenerated1-11] "frontline: target America: terrorist attacks on Americans, 1979-1988 ... Bombing of U.S. Embassy annex northeast of Beirut". 16 Aralık 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Eylül 2009.

[Morris-12] "The Assassination of Mughniyeh: A Death in Damascus". 25 Şubat 2008. 30 Temmuz 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Mart 2008.

[13] Lebanese Shiite Leader Ayatollah Muhammad Hussein Fadhlallah: Jews Extort Germany, Inflating Number of Holocaust Victims 11 Haziran 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., MEMRI, Clip No. 1748, March 21, 2008

[14] Nasr, Vali, The Shia Revival, Norton, (2006), p.181

[15] Wilfried Buchta, "Die Islamische Repulik Iran und die religios-politische Kontroverse um die marja'iyat", Orient 36, 3 (1995): 459-60

[16] "Arşivlenmiş kopya". 26 Ağustos 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Eylül 2009.

[17] "Arşivlenmiş kopya". 30 Ocak 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Eylül 2009.

[18] "The Woman's Personality and Role in Life". 29 Ağustos 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Eylül 2009.

[19] "The role of a woman I". 29 Ağustos 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Eylül 2009.

[20] "The Moral Role of Hijab (part I)". 27 Mayıs 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Eylül 2009.

[21] "La femme peut répondre à la violence de l'homme par la violence". L'Orient-Le Jour. Erişim tarihi: 28 Kasım 2007. ^{[ölü/kırık bağlantı]}

[22] "Abortion: Fadlullah's perspective regarding Abortion". 5 Nisan 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Eylül 2009.

[23] "Biographie". 3 Haziran 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Eylül 2009.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]

[22]

[23]

Muhammed Hüseyin Fadlallah nedir?, Muhammed Hüseyin Fadlallah anlamı nedir?, Muhammed Hüseyin Fadlallah ne demektir?