Mir Hüseyin Musevi
İran Başbakanı
Görev süresi 31 Ekim 1981 - 14 Ağustos 1989
Cumhurbaşkanı	Ali Hamaney
Yerine geldiği	Muhammed Rıza Mehdevi Kani (geçici)
Yerine gelen	Makam kaldırıldı
İran Dışişleri Bakanı
Görev süresi 15 Ağustos 1981 - 15 Aralık 1981
Yerine geldiği	Muhammed Ali Recai (geçici)
Yerine gelen	Ali Ekber Velayeti
Kişisel bilgiler
Doğum	Mir Hüseyin Musevi Hamene 2 Mart 1942 (82 yaşında) Hamene, İran
Partisi	Yeşil Hareket (2009-günümüz) İslami Cumhuriyet Partisi (1979–1987)
Evlilik(ler)	Zehra Rahneverd (e. 1969)
Çocuk(lar)	3
Bitirdiği okul	Şehid Beheşti Üniversitesi
Mesleği	Mimar, eğitmen
Dini	İslam
İmzası

Mir Hüseyin Musevi Hamene (Farsça: میرحسین موسوی خامنه, d. 2 Mart 1942, Hamene) 1981-1989 yılları arasında İran'ın yetmiş dokuzuncu ve son Başbakanı olarak görev yapan İranlı bir reformist politikacı, sanatçı ve mimar. 2009 başkanlık seçimlerinde reformist bir adaydı ve nihayetinde seçim sonrası çıkan huzursuzluklarda muhalefet lideriydi. Musevi, İran Bilim Akademisi başkanlığını 2009'da muhafazakâr otoriteler tarafından kaldırılıncaya kadar sürdürdü.^[1]

Devrimin ilk yıllarında Musevi, İslami Cumhuriyet Partisi'nin resmi gazetesi olan Jomhouri-e Eslami'nin editörlüğünü yapmış ve Dışişleri Bakanı ve sonunda Başbakanlık görevlerinde bulunmuştur. 1989 anayasa değişiklikleri öncesinde İran'daki son Başbakan oldu; Daha sonra önümüzdeki 20 yıl boyunca yarı emeklilik yaptı. Kültür Devriminin Yüksek Konseyine üye olmaya devam etmektedir. Ancak, siyasi analistler ve yorumcular tarafından kabul görmemesinin bir işareti olarak yıllardır toplantılara katılmamaktadır.

2009 İran Cumhurbaşkanı seçimleri için Musevi, yarı emeklilik yaşına girdi ve görevdeki İran Cumhurbaşkanı Mahmud Ahmedinejad yönetimine karşı iki reformcu adayı seçti. Resmi sonuçlara göre, seçimde kazanamadı ve iddia edilen oy hilesi ve manipülasyonu sonrasında, kampanyası uzun süren bir protestoya yol açtı ve sonunda hükûmet ve Dini Lider Ali Hamaney'ye karşı ulusal ve uluslararası bir harekete dönüştü. Vahşi darbelere rağmen, Yeşil Hareketin lideri olarak kalmasına rağmen hareketleri ciddi ölçüde kısıtlanmış durumdadır. İran'da yaygın bir renk olan yeşili kampanya rengi olarak seçti.^[2] Şu anda eşi ve Mehdi Kerrubi ile birlikte ev hapsi altında bulunuyor.^[3]

Gençliği, eğitimi ve kariyeri[değiştir | kaynağı değiştir]

Seyyid Mir Hüseyin Musevi 2 Mart 1942'de İran Doğu Azerbaycan'ın Hamene kentinde doğdu. O ve ailesi Tebriz kökenli etnik bir Azeri'dir. Babası Mir-İsmail, Tebriz'den bir çay tüccarıydı. Musevi, Hamene'de büyüdü ve 1958'de lise mezuniyetini takiben Tahran'a taşındı. Musevi, diğer Hamene doğumlu olan Ali Hamaney'nin akrabasıdır: Musevi'nin büyükannesi Hamaneyi'in baba tarafından teyzesidir.

Mimarlık lisans eğitimini Tahran Ulusal Üniversitesi'nden (şimdiki Şehid Beheşti Üniversitesi) aldı ve 1969'da Tahran Ulusal Üniversitesi'nden mimarlık yüksek lisans derecesi aldı ve öncelikle geleneksel İran mimarisi üzerine yoğunlaştı. Öğrenci iken, sol İslam öğrenci derneğinin aktif bir üyesiydi. Kolej yıllarında Musevi, uzun yıllar takdir ettiği Ali Şeriati'nin kurduğu dini-milliyetçi bir siyasi parti olan İran Özgürlük Hareketi ile yakın bir ilişki içindeydi. Parti devrim sonrası hükûmete davet edilmese de, İran'ın gelecekteki siyasi liderleri o sırada partiye üye olan Mehdi Bezirgan, Yadolah Sahabi, Mahmud Talegani ve Mustafa Çamran'ın yanı sıra Musevi'nin en yakın müttefikleri haline geldi. Musevi, Ali Şeriati'nin Tahran Hüseyniye-i İrşad'daki derslerine düzenli olarak katılan öğrenci aktivistleri arasında yer aldı.

Musevi, 1969'da heykel konusunda uzmanlaşmış üniversite öğrencisi Zehra Rahneverd ile evlendi ve ünlü Ali Şeriati'nin öğrencileri arasında yer aldı. Rahneverd daha sonra Alzahra Üniversitesi başkanı ve İran'ın eski Cumhurbaşkanı Muhammed Hatemi'nin siyasi danışmanı oldu. Çiftin üç kızı vardır; Azerbaycan Türkçesi, Farsça, İngilizce ve Arapça konuşabilmektedirler.

İran Devrimi[değiştir | kaynağı değiştir]

Musevi ve karısı, İran devriminin başarısında aktif bir rol oynamaktadır. Şah Muhammad Rıza Pehlevi Monarşisine karşı sokak protestoları düzenlemekten dolayı hapsedildi. İran devrimi yaklaştıkça, en eski siyasi kahramanı Che Guevara olan Musevi, mücadeleye daha aktif şekilde dahil oldu.

1979'daki Şah rejiminin çöküşünden sonra, Musevi, İran'da İslam Cumhuriyeti'nin kurulmasına yardım etmek ve İran'ın monarşisinin devrilmesini hızlandırmak için Muhammed Beheşti'nin 1979'da İslam Cumhuriyet Partisini kurmasına yardım etti. Partinin siyasi sekreteri oldu ve partinin resmi gazetesi olan Jomhouri-e Eslami'nin baş editörü oldu. Bunun için, hem İslam Cumhuriyeti'nin hem İran'da hem de yurtdışında "Mimar" olarak görülüyor.

1979'un ortasında, Humeyni tarafından İran İslam Devrimi Konseyi'ne atandı. Jomhouri-e Eslami'nin genel yayın yönetmeni olarak, İslam Cumhuriyeti'nin ilk cumhurbaşkanı olan Abdülhasan Benisadr'ın parlamentoda başarılı bir şekilde görevden alınmasının ardından 1981'de Fransa'ya gelişine kadar yüksek bir eleştirmen ve muhalifti. Benisadr'ın dönem başkanlığı sırasında başbakan Muhammed Ali Recai, Musevi'yi dışişleri bakanı olarak atadı ancak Benisadr bu adaya karşı çıktı ve Musevi atanmadı. 15 Ağustos 1981'de, hükûmetin Recai kabinesinde yeniden yapılandırılmasının bir parçası olarak Musevi, dışişleri bakanı olarak atandı. Başbakan daha yüksek randevu aldığında görevini 15 Aralık 1981 tarihine kadar sürdürdü.

Başbakanlık[değiştir | kaynağı değiştir]

Ağustos 1981'de, Cumhurbaşkanı Muhammed Ali Recai ve Başbakan Muhammed-Cevat Bahonar bir patlamada suikaste kurban gittiler. Ekim 1981'de İran'da yapılan başkanlık seçimlerinde Ali Hamaney daha sonra İran'ın üçüncü cumhurbaşkanı olarak seçildi. Başbakan Ali Akbar Velayati'yi atadı ancak İran parlamentosu kendisine güvenoyu vermedi ve 80'e karşı 74 oyla yenildi. Hamaney'in solcu parlamentodan ödün vermek üzere Musevi ile çekinceleri olmasına rağmen, Musevi'ye başbakanlık görevini sunmayı kabul etti. 28 Ekim 1981'de Humeyni'nin onayı ile Parlamento, 31 Ekim 1981'de İran'ın 79'uncu başbakanı olması için 115'e karşı 39 oyla Musevi'yinin başbakanlığını onayladı.

İslam cumhuriyetinin sol kanadına ait olan Musevi ile İslam Cumhuriyeti'nin sağ kanadına ait olan Ali Hamaney (şu an İran'ın lideri) arasındaki çatışmalar, sekiz yıllık ortak yönetim sırasında devam etti. Bununla birlikte, ikisi arasındaki çatışmaların giderek artması, Musevi'nin 1988'deki İran-Irak savaşının sona ermesinden kısa süre sonra istifasına yol açtı. Başbakan olarak Musevi, en üst düzey lider olan Ruhullah Humeyni'nin desteğini aldı ve istifasını kabul etmeyi reddetti. Hükûmeti biraz liberal olarak görülürken, Humeyni genellikle Muhafazakârlardan korunan ve ona ekonomi için harekete geçme kararında özgür bir ipucu veren, sert kişiler tarafından baskı altına alındı.

20 Ağustos 1988'de İran-Irak Savaşı bittikten bir yıl sonra Ruhullah Humeyni öldü (3 Haziran 1989) ve Ali Hamaney, Uzmanlar Meclisi tarafından yeni Üst Düzey Lider olarak seçildi. Ölümünden sonra, Musevi ve diğer sol görüşlü insanlar kuruluştaki ana destek kaynağını kaybetti. Musevi, savaş sonrası yeniden yapılandırma planları üzerine yapılan meclis oturumunda Rafsanjani'nin İran'ın batılı ülkelerin savaş sonrası yeniden yapılandırma konusunda yardım teklifini kabul etmesi üzerine, o sırada İran parlamentosu başkanı Ali Akbar Hashemi Rafsancani ile tartışmalara neden oldu.

28 Temmuz 1989'da yapılan anayasa referandumunda, % 97 oranında evet oyuyla, İranlı seçmenler tarafından değiştirildi ve onaylandı. Değiştirilen anayasanın ilan edildiği parlamentonun yeni başkanı olarak Mehdi Karrubi seçildi. Bu anayasa değişikliklerden biri olan Başbakanlık görevi kaldırıldı. Rafsanjani 28 Temmuz 1989'da İran'ın dördüncü cumhurbaşkanı seçildi ve 3 Ağustos 1989'da cumhurbaşkanı oldu. Musevi'nin başbakanlığı aynı tarihte sona erdi. Musevi, Rafsancani başkanlığındaki yeni hükûmete katılım için davet edilmedi ve kamusal alanda yok oldu.

Siyasetten emeklilik[değiştir | kaynağı değiştir]

1989'da İslam Cumhuriyeti'nin kurucusu Humeyni öldüğünde, Musevi rejimde artık hoş karşılanmadı. Musevi için halkın yaşamından neredeyse tamamen yoksun olmak 20 yılın başlangıcıydı, ancak iki üst düzey rejim konseyinde oturuyordu.

Birçoğu, kurulan rejimi onaylamadığının bir işareti olarak görülen kamusal hayatı tamamen yoktu.

Arap Baharı[değiştir | kaynağı değiştir]

Tunus ve Mısır devrimlerinin ardından, İran'daki yeşil hareket liderleri 14 Şubat 2011'de gösteriler çağrısında bulundular. Hükûmet, hareketin liderlerini ev hapsine alarak ve 14 Şubat İran devlet TV yayınında "yaklaşık 50 muhafazakâr Milletvekilleri parlamentonun ana salonunda "Musevi'ye ölüm, Karubi'ye ölüm" şeklinde zikrettiler.^[4]

Ev hapsi[değiştir | kaynağı değiştir]

Musevi ve eşi ile başka bir muhalefet figürü olan Mehdi Karubi, destekçilerini Şubat 2011'de Arap dünyasındaki ayaklanmaları desteklemek için gösteriler düzenlemeye çağırdıktan sonra ev hapsine alındı.^[5] İran'ın güvenlik güçleri 2 Şubat 2013'te evlerinde Musevi'nin iki kızı Zehra ve Nergis Musevi'yi tutukladı.^[6] Yarı resmi haber ajansı ILNA, sorgulandıklarını bildirdi ve aynı gün serbest bırakıldılar.^[7] 2013 yılında Hasan Ruhani'nin cumhurbaşkanı seçilmesinden sonra, Musevi ve Rahneverd'in yakında ev hapsinden kurtulacağı açıklandı. Ancak, bu 2020 itibarıyla halen gerçekleşmemiştir.^[8]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]