Marlene Dietrich
Marlene Dietrich (1951)
Doğum	Marie Magdalene Dietrich 27 Aralık 1901(1901-12-27) Berlin, Alman İmparatorluğu
Ölüm	6 Mayıs 1992 (90 yaşında) Paris, Fransa
Milliyet	Alman İmparatorluğu
Meslek	Aktris, şarkıcı
Etkin yıllar	1919-1984
Boy	1,68 m (5 ft 6 in)
Evlilik	Rudolf Sieber (e.1923-1976; ölümü)
Çocuk(lar)	Maria Riva, doğum 13 Aralık 1924(1924-12-13)
Resmî site	http://www.marlene.com
İmza

Maria Magdalena Dietrich, bilinen adıyla Marlene Dietrich (d. 27 Aralık 1901, Berlin - ö. 6 Mayıs 1992, Paris), Alman asıllı Amerikalı sinema oyuncusu ve şarkıcıdır.

Uzun kariyerine kabare şarkıcısı olarak başlayan Dietrich, 1920'lerde Berlin'de film endüstrisine adım atarak 1930'larda Hollywood'da parlamıştır. Kadınlarda maskülen giyimin öncüsü olarak kabul edilmiştir. II. Dünya Savaşı sırasında, 1944 ve 1945'te Cezayir, İtalya, Fransa ve Almanya'da on sekiz ay boyunca yarım milyon asker ve savaş esirini eğlendirerek, askerlere moral vererek cephelerde şarkı da söyleyen Dietrich, yeni vatanı olan Amerika Birleşik Devletleri'nin doğduğu ülkeyi yenmesine yardımcı olmak için çaba gösterdi. 50 ve 60'larda yükselen bir kariyeri olmuş, zamanının en önemli ikonlarından biri haline gelmiştir.

Oscar adayı olan Dietrich, Amerikan Film Enstitüsü'nün listesine göre gelmiş geçmiş en önemli 9. kadın oyuncudur.

İki ayrı dilde çekilen Mavi Melek (Der blaue Engel) filmi, Marlene Dietrich için bir dönüm noktasıdır. Filmde canlandırdığı Lola-Lola karakteri onun, uluslararası bir film yıldızı olarak tanınmasını sağlamıştır.

Londra'da iken, Dietrich daha sonra röportajlarda, Nazi Partisi yetkilileri tarafından kendisine yaklaşıldığını ve Üçüncü Reich'in en önde gelen film yıldızı olarak Almanya'ya dönmeyi kabul etmesi durumunda kazançlı sözleşmeler önerdiklerini söyledi. 1937'de tekliflerini reddetti ve ABD vatandaşlığına başvurdu.^[1] Ernst Lubitsch'in yönettiği bir başka romantik komedi olan Angel (1937) yapmak için Paramount'a döndü; film zayıf bir şekilde karşılandı ve Paramount'un Dietrich'in sözleşmesinin kalanını satın almasına yol açtı.

1999'da Amerikan Film Enstitüsü, Dietrich'i Hollywood sinemasının dokuzuncu en büyük kadın yıldızı olarak adlandırdı.

İlk yılları[değiştir | kaynağı değiştir]

Marie Magdalene Dietrich, Berlin'in bir bölgesi olan Schöneberg'deki Rote Insel semtinde Leberstraße 65'te doğdu. Annesi Wilhelmina Elisabeth Josefine (kızlık soyadı Felsing), bir mücevher ve saat yapım firması sahibi varlıklı Berlinli bir aileden geliyordu. Babası Louis Erich Otto Dietrich bir polis teğmeniydi. Dietrich'in bir yaş büyük Elisabeth adında bir kardeşi vardı. Dietrich'in babası 1907'de öldü.^[2] En iyi arkadaşı, Grenadiye'de aristokrat bir üsteğmen olan Eduard von Losch, Wilhelmina'ya kur yaptı ve 1914'te onunla evlendi, ancak Wilhelmina, Birinci Dünya Savaşı sırasında aldığı yaralar nedeniyle Temmuz 1916'da öldü. Von Losch, Dietrich kardeşleri hiçbir zaman resmen evlat edinmedi, bu nedenle, bazen iddia edildiği gibi, Dietrich'in soyadı hiçbir zaman von Losch olmadı.^[3]

Dietrich'in ailesi ona "Lena", "Lene" veya "Leni" lakaplarını takmıştı.^[4] Yaklaşık 11 yaşında, ilk iki adını birleştirerek "Marlene" adını oluşturdu. Dietrich, 1907'den 1917'ye^[5] kadar Auguste-Viktoria Kız Okulu'na gitti ve 1918'de Berlin-Wilmersdorf'taki Victoria-Luise-Schule'den (bugünkü Goethe-Gymnasium) mezun oldu.^[6] Keman eğitimi aldı ve gençken tiyatro ve şiirle ilgilenmeye başladı. Bir bilek yaralanması yaşadı^[7] ve bu olay bir konser kemancısı olma hayallerini engelledi, ancak 1922'de ilk işine, bir Berlin sinemasında sessiz filmler için bir orkestrada keman çalarak çaldı. Sadece dört hafta sonra kovuldu.^[8]

Dietrich'in ilk profesyonel sahne gösterileri, Guido Thielscher'in Girl-Kabarett vodvil tarzı eğlenceleriyle turneye çıkan bir koro kızı ve Berlin'deki Rudolf Nelson revüleriydi. 1922'de Dietrich, tiyatro yönetmeni ve impresario Max Reinhardt'ın drama akademisi için yapılan seçmelere katıldı fakat başarısız oldu; ancak kısa süre sonra kendisini tiyatrolarında koro kızı olarak çalışırken ve dizilerde küçük roller oynarken buldu.

Kariyer başlangıçları[değiştir | kaynağı değiştir]

Dietrich'in ilk filmi The Little Napoleon (1923) filminde küçük bir roldü.^[9] Gelecekteki kocası Rudolf Sieber ile 1923'te Tragedy of Love setinde tanıştı. Dietrich ve Sieber, 17 Mayıs 1923'te Berlin'de resmi bir törenle evlendi.^[10] Tek çocuğu kızı Maria Elisabeth Sieber 13 Aralık 1924'te doğdu.^[11]

Dietrich, 1920'ler boyunca hem Berlin'de hem de Viyana'da sahnede ve filmde çalışmaya devam etti. Ancak en çok ilgiyi Broadway, Es Liegt in der Luft ve Zwei Krawaten gibi müzikaller ve revülerde çekti.

1920'lerin sonlarına doğru, Café Elektric (1927), I Kiss Your Hand, Madame (1928) ve The Ship of Lost Souls (1929) filmlerindeki roller de dahil olmak üzere ekranda oldukça büyük roller oynuyordu.^[12]

İkinci Dünya Savaşı[değiştir | kaynağı değiştir]

Dietrich'in güçlü siyasi inançları ve bu inançları konusunda açık sözlükle ifade etmesiyle biliniyordu. 1930'ların sonlarında Dietrich, Yahudilerin ve muhaliflerin Almanya'dan kaçmasına yardımcı olmak için Billy Wilder ve diğer birkaç sürgün edilmiş kişi ile birlikte bir fon yarattı. 1937'de Knight Without Armour filmindeki kazancını (450.000 dolar) mültecilere yardım etmek için emanet etti. 1939'da Amerikan vatandaşı oldu ve Alman vatandaşlığından vazgeçti.^[13] Aralık 1941'de ABD II. Dünya Savaşı'na girdi ve Dietrich Ocak 1942'den Eylül 1943'e kadar ABD'yi gezdi. Dietrich Almanlara karşı Amerikalıları desteklediği için pek çok Alman tarafından hain ilan edilmektedir. Zira 1960'larda Almanya'da verdiği konserlerde yuhalanıp ıslıklanmıştır. Düseldorf'ta bir otelde iken 18 yaşındaki bir kız yanına yaklaşıp yüzüne tükürmüş ve "Hain, senden nefret ediyorum!" demiştir.^[14] Bunun üzerine Dietrich Almanya'yı terk etmiş ve bir daha Almanya'ya dönmemiştir.^[15]

Sahne ve kabare[değiştir | kaynağı değiştir]

1950'lerin başından 1970'lerin ortalarına kadar, Dietrich neredeyse yalnızca bir kabare sanatçısı olarak çalıştı ve dünya çapındaki büyük şehirlerdeki büyük tiyatrolarda canlı performans sergiledi.

1953'te, Dietrich'e Las Vegas Strip'teki Sahara Hotel'de^[16] canlı görünmesi için haftada 30.000$^[17] teklif edildi. Gösteri kısaydı, sadece onunla ilgili birkaç şarkıdan oluşuyordu.^[16] Jean Louis tarafından tasarlanan, cüretkar şeffaf "çıplak elbisesi" - şeffaflık yanılsaması veren ipek sufleden ağır boncuklu bir gece elbisesi - çok fazla tanıtım yaptı.

Dietrich'in 1960 yılında bir konser turu için Batı Almanya'ya dönüşü karışık bir tepki aldı. Sürekli olarak olumsuz yazı yazan basına ve anavatanına ihanet ettiğini düşünen Almanların yüksek sesli protestolarına rağmen, performansı büyük kalabalığın ilgisini çekti. Berlin'deki Titania Palast tiyatrosundaki performansları sırasında protestocular "Marlene Evine Dön!"^[18] sloganları attı. Öte yandan, Dietrich, saltanatları sırasında sürgünde yaşayan Nazilerin rakibi olan Dietrich gibi Berlin Belediye Başkanı Willy Brandt da dahil olmak üzere diğer Almanlar tarafından sıcak karşılandı.^[18] Tur sanatsal bir zaferdi, ancak finansal bir başarısızlıktı.^[18] Karşılaştığı düşmanlık yüzünden duygusal olarak tükenmiş durumda kaldı ve bir daha asla ziyaret etmeyeceğine ikna olarak ayrıldı. Ancak Doğu Almanya onu iyi karşıladı.^[19]

Aynı zamanda, iyi karşılandığı İsrail turuna da çıktı; 1962'de Pete Seeger'in savaş karşıtı marşı "Where Have All the Flowers Gone"un Almanca versiyonu da dahil olmak üzere, konserleri sırasında Almanca bazı şarkılar söyledi ve böylece İsrail'de Almanca kullanımına karşı resmi olmayan tabuyu yıktı.^[20] 1965'te "ilkelere cesurca bağlılığı ve Yahudi halkı için tutarlı dostluk sicili nedeniyle" İsrail Cesaret Madalyonunu alan ilk kadın ve Alman olacaktı.

Broadway'de iki kez sahne aldı (1967 ve 1968'de) ve 1968'de Özel Tony Ödülü aldı. Kasım 1972'de Dietrich'in Broadway şovu An Evening with Marlene Dietrich'in bir versiyonu olan I Wish You Love Londra'da çekildi.^[21] İşbirliği için kendisine 250.000 dolar ödendi, ancak sonuçtan memnun değildi. Gösteri İngiltere'de BBC'de ve ABD'de CBS'de Ocak 1973'te yayınlandı.^[22]

Dietrich, Eylül 1975'e kadar yoğun bir performans programıyla devam etti.^[23] Clive Hirschhorn ona neden performans göstermeye devam ettiğini sorduğunda, "Bunun göz alıcı olduğunu mu düşünüyorsun? Bunun harika bir hayat olduğunu ve bunu sağlığım için yaptığımı mı düşünüyorsun? Şey, öyle değil. Zor bir iş. Ve Mecbur olmasalar kim çalışırdı?"^[24]

60'lı ve 70'li yaşlarında Dietrich'in sağlığı bozuldu: 1965'te rahim ağzı kanserinden kurtuldu^[25] ve bacaklarında dolaşım bozukluğu yaşadı.^[20] Dietrich, ağrı kesicilere ve alkole giderek daha fazla bağımlı hale geldi.^[20] 1973'te Maryland'deki Shady Grove Müzik Fuarı'nda bir sahne düşüşü sol uyluğunu yaraladı ve yaranın iyileşmesi için deri nakli yapılması gerekti.^[26] Ağustos 1974'te sağ bacağını kırdı.^[27]

Paris yılları[değiştir | kaynağı değiştir]

Dietrich'in şov dünyası kariyeri büyük ölçüde 29 Eylül 1975'te Avustralya'nın Sidney kentinde bir performans sırasında sahneden düşüp uyluk kemiğini kırınca sona erdi. Ertesi yıl, kocası, Rudolf Sieber, 24 Haziran 1976 tarihinde kanserden öldü. Dietrich'in kamera önündeki son filmi, başrolünü David Bowie'nin oynadığı ve David Hemmings'in yönettiği ve başlık şarkısını söylediği Just a Gigolo'da (1979) kısa bir görünümdü.

Dietrich, Paris'te 12 Avenue Montaigne'deki dairesine çekildi. Hayatının son 13 yılını çoğunlukla yatalak olarak geçirdi ve ailesi ve çalışanlar da dahil olmak üzere yalnızca seçilmiş birkaç kişinin dairesine girmesine izin verdi. Bu süre zarfında çok sayıda mektuplar yazdı ve telefon görüşmeleri yaptı. Otobiyografisi Nehmt nur mein Leben (Sadece Hayatımı Al), 1979'da yayınlandı.^[28]

1982'de Dietrich, hayatı hakkında bir belgesel film olan Marlene'e (1984) katılmayı kabul etti, ancak filmde görünmeyi istemedi. Filmin yönetmeni Maximilian Schell'in sadece sesini kaydetmesine izin verildi. Film birkaç Avrupa film ödülü kazandı ve 1984'te En İyi Belgesel dalında Akademi Ödülü'ne aday gösterildi. Newsweek, filmi "eşsiz bir film, belki de harika bir film yıldızı hakkında şimdiye kadar yapılmış en büyüleyici ve etkileyici belgesel" olarak adlandırdı.^[29]

1988'de Dietrich, Udo Lindenberg'in bir nostalji albümü için şarkıların sözlü girişlerini seslendirdi.^[30]

Dietrich'in kızı ve torunu, Kasım 2005'te Alman dergisi Der Spiegel'e verdiği bir röportajda, Dietrich'in bu yıllarda siyasi olarak aktif olduğunu söyledi.^[31] Ronald Reagan, Mihail Gorbaçov ve Margaret Thatcher dahil olmak üzere dünya liderleriyle telefonla iletişim halinde kaldı ve kendisine aylık 3.000 ABD dolarının üzerinde bir fatura geldi. 1989'da Babelsberg Stüdyolarını kapanmaktan kurtarma çağrısı BBC Radio'da yayınlandı ve o yıl Berlin Duvarı'nın yıkılışı vesilesiyle televizyonda telefonla konuştu. Ayrıca 1990 baharında, Fransız kuvvetleri radyo istasyonunda Almanya'daki Berlinli arkadaşlarına hitaben şunları söyledi: eski Fransa cumhurbaşkanı Mitterrand ile Berlin'in birleşik bir Almanya'nın başkenti olacağına dair kendisine verdiği sözle ilgili en son konuşmasıydı.

Ölümü[değiştir | kaynağı değiştir]

Dietrich, 7 Mayıs 1992 tarihinde, Paris'teki dairesinde 90 yaşında böbrek yetmezliğinden öldü. Cenaze töreni, 14 Mayıs 1992 tarihinde, Paris'teki La Madeleine Roma Katolik kilisesinde düzenlenen bir anma töreniydi. Dietrich'in cenazesine kilisenin içinde ve dışında Almanya, Rusya, ABD, İngiltere ve diğer ülkelerden birkaç büyükelçiler dahil, ve dışarıda binlercesi olmak üzere yaklaşık 1.500 yas tutan kişi katıldı. Fransız bayrağına örtülü kapalı tabutu sunağın altına oturtuldu ve Fransa Cumhurbaşkanı François Mitterrand tarafından beyaz kır çiçekleri ve gül buketi ile süslendi. Fransa'nın Onur Lejyonu ve ABD Özgürlük Madalyası dahil olmak üzere üç madalya, tabutun dibinde, askeri tarzda, Dietrich'in bir aktris olarak kariyerinde, nazilere karşı kişisel mücadelesinde somutlaşmış görev duygusunu simgeleyen bir törende sergilendi. Cenazesindeki Rahip şunları söyledi: "Herkes hayatını bir film ve şarkı sanatçısı olarak biliyordu ve herkes onun sert tavırlarını biliyordu ... Bir asker gibi yaşıyordu ve bir asker gibi gömülmek isterdi".^[32][33] Tesadüf eseri, fotoğrafı o yıl Paris'in her tarafına yapıştırılan Cannes Film Festivali afişinde kullanılmıştır.^[34]

Dietrich vasiyetinde, doğum yeri olan Berlin'de ailesinin yanına gömülmek istediğini ifade etti. Cesedi, 16 Mayıs 1992'de vasiyetini yerine getirmek için oraya götürüldü.^[35] Tabutu, Amerikan statüsüne uygun bir Amerikan bayrağı ile kaplandı. Tabutu Berlin'den geçerken, tabutuna çiçekler atılmıştır, çünkü Dietrich çiçekleri severdi ve hatta sonraki şovlarında kullanmak üzere ona atılan çiçekleri saklardı. Dietrich, Schöneberg'deki Städtischer Friedhof III'te, annesi Josefine von Losch'in mezarının yanında ve doğduğu evin yakınında defnedildi.^[32] Onu hain olarak gören pek çok Alman onun Berline gömülmesini istememiştir.^[36]

Filmografi[değiştir | kaynağı değiştir]

Popüler kültürde[değiştir | kaynağı değiştir]

Marlene Dietrich, yönetmenliğini Fatih Akın'ın üstleneceği ve 2023'te yanyınlanacak olan Marlene adlı dizide Alman aktris Diane Kruger tarafından canlandırılacak.^[37][38]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

• IMDb'de Marlene Dietrich