Marduk Heykeli ya da bilinen diğer adıyla Bêl Heykeli,^[a] Babil antik kentinin koruyucu tanrısı Marduk'un geleneksel olarak şehrin ana tapınağı kabul edilen Esagila'da yer alan bir heykeldi. Babil'de yedi Marduk heykeli mevcutken Esagila'da belirgin bir yere yerleştirilmiş ve şehrin ritüellerinde kullanılmış olan bu heykel, genellikle tanrının ana heykeline atıfta bulunur. Asullḫi olarak da adlandırılan heykel, mēsu adı verilen bir ağaç türünden yapılmış ve altın ve gümüşle kaplanmıştı.

Mezopotamya'daki diğer şehirlerdeki tanrı heykellerine yapıldığı gibi Babilliler, bu heykeli gerçek tanrılarıyla birleştiriyor ve Marduk'un heykel aracılığıyla kendi kentlerinde yaşadığına inanıyorlardı. Bu nedenle heykel, dinî öneme sahipti. Babil'deki yeni yılı festivalinde kullanılıyor ve Babil krallarının taç giyme törenlerine dahil edilerek taç, Marduk'un "elinden" alınıyordu.

Sahip olduğu önem nedeniyle heykel, bazen Babil'in düşmanları tarafından psikolojik savaş aracı olarak kullanıldı. Hitit, Asur ve Elamlar gibi düşman güçlerinin şehrin yağmalanması sırasında heykeli çalmasıyla Babil'in geleneksel ritüelleri tamamlanamadığı için Babil'de dinî ve siyasi kargaşa ortaya çıkmıştı. Heykeli çaldığı bilinen tüm yabancı kralların daha sonra kendi aile üyeleri tarafından öldürülmesini Babilliler, ilahi bir ceza olarak yorumlamıştı. Ya onu geri veren düşmanlar aracılığıyla ya da savaşıp heykeli başarılı bir şekilde geri alan Babil kralları aracılığıyla Babil'e geri getirilen heykel, büyük kutlamalara vesile olmuştu.

Heykelin nihai kaderi belirsizdir. Yaygın bir varsayım, Ahameniş Pers Kralı I. Serhas tarafından MÖ 484'te Babil yönetimine karşı yapılan isyanın ardından yıkıldığı yönünde olsa da, bu varsayım için kullanılan tarihsel kaynaklar tamamen farklı bir heykele atıfta bulunuyor olabilir. Heykelin tacının MÖ 325 yılında Büyük İskender tarafından restore edilmesi, heykelin o sırada hâlâ Esagila'da olduğunu gösterir. Daha sonraki hükümdarların Esagila'da "Marduk'a" hediyeler verdiğine dair az miktarda kaynak mevcuttur ve bu kaynaklardan bazıları, MÖ 2. yüzyılda Mezopotamya'daki Part egemenliği zamanına kadar gider.

Arka plan[değiştir | kaynağı değiştir]

Marduk, Babil şehrinin koruyucu tanrısıdır ve bu statüsünü, Babil'in ilk hanedanlığı döneminde Hammurabi'nın hükümdarlığından (MÖ 18. yüzyıl) itibaren devam ettirdi. Babil'de Marduk için yapılan ibadet asla Mezopotamya panteonundaki diğer tanrıların varlığının inkârı anlamına gelmese de bu durum, bazen tektanrıcılıkla karşılaştırılmıştı.^[3] Marduk'a tapmanın geçmişi, Babil'in tarihiyle yakından ilgilidir ve Babil'in gücü arttıkça Marduk'un diğer Mezopotamya tanrılarına göre konumu da yükseldi. MÖ 2. bin yılın sonunda Marduk, bazen sadece "efendi, tanrı" anlamına gelen "Bêl" ifadesiyle anılıyordu.^[4]

Mezopotamya mitolojisinde Marduk, bir yaratıcı tanrıydı. Babil yaratılış efsanesi Enûma Eliš'e göre, Mezopotamya'nın bilgelik tanrısı Enki'nin oğluydu ve tanrılar arasında yaşanan büyük savaş sırasında sivrildi. Efsanede, evrenin başlangıçta iki ilkel tanrının yani Tiamat (tuzlu su, dişi) ile Apsû'nun (tatlı su, erkek) bulunduğu kaotik bir su alemi şeklinde nasıl ortaya çıktığı anlatılır. Bu iki tanrı, başka tanrıları doğurdu. Bu tanrıların (Enki gibi tanrılar dahil) varoluşun bu erken aşamalarında yapacak çok az işi vardı ve bu nedenle çeşitli faaliyetlerle meşgul olurlardı.^[3]

Bir noktada çocukların yaşlı tanrıları kızdırmaya başlamasıyla birlikte Apsû, onları öldürmeye karar verir. Telaşlanan Tiamat, bu planı Enki'ye anlatır ve Enki, Apsû'yu öldürür. Tiamat, komployu Enki'ye açıklarken kendisini uyarma amacı gütse de Apsû'nun ölümüyle korkuya kapılır ve yeni eşi Kingu ile birlikte bir ordu kurarak kendi çocuklarını öldürmeye teşebbüs eder. Marduk'un diğer tanrıları, liderleri ve kralları olduğuna ikna etmesine kadar savaştaki her çarpışma Tiamat'ın zaferiyle sonuçlanır. Tanrıların Marduk'un liderliğini kabul etmesiyle birlikte Marduk; Kingu'yu yakaladıktan sonra, Tiamat'ı ise attığı devasa okla iki parçaya ayırarak öldürür.^[3]

Bu kaotik ilkel güçlerin yenilmesiyle Marduk, yeryüzünü yaratır ve gökleri düzenler. Marduk aynı zamanda, kaos güçlerini yenip uzak tutarak dünyada düzeni sağlamak için tanrılara yardım etmeleri amacıyla insanlığın yaratıcısı olarak da bilinir.^[3]

Görünümü ve diğer heykeller[değiştir | kaynağı değiştir]

Marduk'un fiziksel temsili olan Marduk Heykeli, Babil'in ana tapınağı Esagila'da yer alıyordu.^[3] Babil'de aslında yedi Marduk heykeli mevcuttu ve bunlardan dördü Esagila ve çevresindeki tapınak kompleksinde, biri Marduk'a adanan ziggurat olan Etemenanki'de, ikisi ise diğer tanrılara adanan tapınaklardaydı. Marduk'un "bu" heykeli genellikle Esagila'da belirgin bir şekilde yer alan ve şehrin ritüellerinde kullanılan ana Marduk'un heykeline atıfta bulunur.^[5]

Marduk'un bu ana heykeline "Asullḫi" adı verilmiş ve heykel, mēsu adı verilen bir ağaç türünden yapılmıştı.^[6] Oyulmuş ahşap heykel, altın ve gümüş gibi değerli metallerle kaplıydı.^[7] Buna ek olarak heykele, en azından kısmen altından yapılmış dinî tören giysileri de giydirilmişti.^[8] Heykel, Esagila'daki Marduk'un E-umuša adı verilen ibadet odasında konumlanıyordu. Şehrin başlıca ritüelleriyle bağlantısı açıkça belirtilen tek heykel olup kaynaklarda nadiren ismiyle anılmasına rağmen genellikle sadece "Marduk" veya "Bêl" olarak adlandırılıyordu.^[6] "Asullḫi" adı yüzyıllar önce ayrı bir büyü ilahı ile ilişkilendirilmiş fakat daha sonra Marduk ile birleştirilmişti.^[9]

"Asarre" adı verilen bir başka Marduk heykeli, Babillilerin marḫušu dediği ve muhtemelen klorit veya steatit türündeki bir taştan yapılmıştı.^[10][11] "Asarre", Esagila'nın orta avlusunun kuzey tarafında, Tanrı Ninurta'ya adanmış bir şapelde tutuluyordu.^[10] Bu şapel, Ninurta'ya ithaf edilmiş olsa da Marduk heykeli ilgi odağı olarak ana figür hâline gelmişti.^[6] Zamanla Ninurta'nın kimliği ve kültünün Marduk'a dönüşmesiyle, Ninurta'ya adanan tapınağı ziyaret edenlerin, buradaki ana figürün esasında Ninurta'yı değil de Marduk'u tasvir etmesine şaşırmayacakları varsayılabilir.^[12] Diğer heykeller arasında Esagila tapınak kompleksinin bir parçası olan ancak tapınağın içinde yer almayan bir heykel de mevcuttu.^[6] Bu heykel, taskarinnu adı verilen bir tür ahşaptan yapılmış ve E-kar-zaginna Tapınağı'ndaki Enki'ye adanan bir odaya yerleştirilmişti.^[6] Ayrıca "E-namtila Tapınağı"nda bir kaymak taşı heykeli; "E-ḫursag-tilla Tapınağı'ndaki Ninurta şapelinde" hematit heykeli ve "E-gišḫur-ankia, Bēlet-Ninua Tapınağı"nda bilinmeyen bir malzemeyle yapılan heykel mevcuttu.^[6]

Rolü ve önemi[değiştir | kaynağı değiştir]

Babil'de yaşayanlar "Asullḫi"yi gerçek tanrı Marduk ile birleştirmiş ve böylece tanrı, göklerde değil de şehrin insanları arasında tapınakta yaşıyormuş gibi düşünülmüştü. Bu nedenle, Marduk uzak bir varlık olarak değil de yakınlarda yaşayan bir arkadaş ve koruyucu olarak görülüyordu. Bu durum, tapınaklarında tanrıları için kullanılan temsillerle tanrılarını benzer şekilde birleştiren diğer Mezopotamya şehirlerinde de yaşanıyordu. Her yıl ilkbaharda Babil'de düzenlenen ve dinî açıdan önem taşıyan on üç günlük yılbaşı festivalinde, heykel tapınaktan çıkarılır ve şehir surlarının dışındaki daha küçük bir binaya yerleştirilmeden önce şehrin başından sonuna kadar geçit töreni yapılır, böylece heykel hem temiz hava almış olur hem de tapınağın içinden farklı bir manzaranın tadını çıkarabilirdi.^[3] Heykel, geleneksel olarak Babil krallarının taç giyme törenlerine dahil edilmiş ve krallar, yeni yıl festivalinde tacını Marduk'un "elinden" teslim almıştı.^[13] Bu, şehrin koruyucu tanrısı tarafından krallara krallık bahşedildiği anlamına gelmişti.^[13]

Şenliklerin beşinci gününde Esagila'ya tek başına girerek başrahiple görüşen kralın hem hükümdarlığı hem de Marduk'un dünyadaki kulu oluşu, her yılın bu zamanında yeniden doğrulanırdı. Başrahip kralın regalia'sını çıkarır, yüzüne tokat atar ve krala, Marduk'un heykelinin önünde diz çöktürürdü. Kral, daha sonra heykele halkına baskı yapmadığını ve yıl boyunca düzeni sağladığını söylerdi. Marduk adına konuşan başrahip, kralın hükümdarlığı için ilahi desteği almaya devam edeceğini söyleyerek regalia'yı kendisine geri verirdi.^[14] Kralın standart Masumiyet Bildirgesi şöyleydi:

Günah işlemedim, toprakların efendisi, ilahlığını yok saymadım,
Babil'i mahvetmedim, onun dağılmasını emretmedim,
Esagila'yı sarsmadım, ayinlerini unutmadım,
Herhangi bir ayrıcalıklı konunun peşine düşmedim, onların aşağılanmasına neden olmadım,
Babil ile ilgilendim, surlarını yıkmadım!^[15]

Babil'in düşmanları, taşıdığı önemden ötürü heykeli sıklıkla psikolojik bir savaş aracı olarak kullandı. Dış güçler, Babil'i fethettiğinde veya yağmaladığında heykel genellikle şehirden çalınmıştı ki bu, antik Mezopotamya'daki mağlup şehirlerin gücünü zayıflatma için yaygın kullanılan bir yöntemdi. Heykelin ortada olmaması insanların dostu ve koruyucusu olan gerçek tanrının fiilen ayrılışını simgelediğinden bu tür olaylar Babilliler için büyük sıkıntıya neden oluyordu. Heykel olmadan yeni yıl festivali kutlanamaz ve dinî faaliyetlerin gerçekleştirilmesi zorlaşırdı.^[3] Babilliler, heykelin şehirden ayrılışının bir şekilde kendi kendine gerçekleştiğine inanıyordu. İnanışa göre heykel yolculuğa çıkmaya karar verince, dış güçler tarafından çalınarak bu gerçekleştirilmiş oluyordu.^[16] Heykelin yokluğu Babilliler için kafa karışıklığı ve zorluk anlamına geliyordu. Babilliler, heykelin gittiği her yere refah götürdüğü için yabancı toprakların heykele sahip olmalarının yabancılara fayda getireceğini fikrine sahipti.^[17] Dinî heykelleri düşmanlardan alma uygulaması, düşmanın ilahi güç kaynağını ele geçirmek ve bu gücü bastırmak olarak görülüyordu.^[16]

Güneş tanrısı Şamaş'ın koruyucu şehri Sippar'daki heykelinin, Babil Kralı Simbar-şipak döneminde Suteanlar tarafından tahrip edilmesi gibi kimi zaman tanrı heykelleri, düşman güçleri tarafından yok ediliyordu.^[18] Bu heykeller muazzam bir dinî öneme sahip olduğundan Şamaş heykeli, Kral Nabu-apla-iddina döneminde (MÖ 887-855) orijinalin bir kopyasının "ilahi bir şekilde ortaya çıkması" ve kralın yeni heykelin ritüel olmasını emretmesiyle yaklaşık iki yüzyıl sonrasına kadar değiştirilememişti. Bu arada Sippar, heykelin yerine bir güneş diski koyarak tanrısına dua etmişti.^[19] Mezopotamya'daki tanrıların bir heykelle birleşmiş olmasına rağmen heykellerini "terk edebildiklerine" inanılıyordu. MÖ 8. yüzyıla ait bir dinî metinde yer alan bilgilere göre Marduk'un heykelinin kötü durumda olmasından ötürü Erra, Marduk'tan heykelden ayrılmasını önerir ve böylece Babilliler heykeli restore edene kadar Marduk yerine Erra hüküm sürebilirdi.^[16]

Tanrılar, gökyüzü ile yeryüzünde aynı anda var olabilir ve Dünya'daki varlıkları aynı anda birden fazla yerde olabilirdi. Örneğin, Şamaş ve tanrıça İştar (Venüs gezegeniyle ilişkili bir seks, savaş, adalet ve siyasi güç tanrıçası)^[20] birçok farklı şehirde kült imgelerde ortaya çıkmış ve aynı zamanda kendi göksel bedenlerinde hâlâ mevcut olarak görülmüştü.^[21] Heykeller ve diğer kült imgeler zarar görebilecek olsa da bu, tanrıların fiilen zarar gördüğü anlamına gelmiyordu.^[22]

Tarihi[değiştir | kaynağı değiştir]

Marduk'un yolculukları[değiştir | kaynağı değiştir]

Heykelin ilk çalınışı Hitit Kralı I. Murşili'nin MÖ 1595 dolaylarında Babil'i yağmaladığı zaman gerçekleşti.^[3] Murşili'nin Babil'e karşı savaşı, şehrin ilk hanedanlığını sona erdirmiş ve imparatorluğu harabeye çevirmişti.^[23] Babil, Kassit Hanedanı altında krallığını yeniden inşa etse de heykel, yüzyıllarca Hitit Krallığı'nda kalmış ve muhtemelen Kral I. Şuppiluliuma tarafından MÖ 1344 dolaylarında iyi niyet göstergesi olarak iade edilmişti.^[3]

Heykel, daha sonra Asur Kralı I. Tukulti-Ninurta'nın MÖ 1225'te Babil'i ele geçirip şehri yağmalaması sonucu, Asur'un başkenti Asur'a götürüldü. Bundan sonra heykele tam olarak ne olduğu belli olmasa da heykel iade edildi ve daha sonra bilinmeyen nedenlerle yakınlardaki Sippar'a taşındı. Sippar'ın MÖ 1150 civarında, Kral Şutruk-Nahunte yönetimindeki Elamlar yağmalanmasının ardından heykel çalınarak Elam'a götürüldü. Babil Kralı I. Nebukadnezar'ın Elamlara yönelik yaptığı seferden sonra heykel ele geçirilerek Babil'e getirildi.^[3][24] Nebukadnezar'ın heykeli başarılı bir şekilde geri getirmesi şehirde büyük bir olay olarak görülmüş ve bunun anısına birkaç edebi eser yazıldı. Bu eserlerden biri, muhtemelen Enûma Eliš'in erken bir sürümüydü.^[25]

Yeni Asur Kralı III. Tiglat-Pileser, MÖ 729 yılının Ekim ayında Babil'i fethetmiş ve ardından Yeni Asur hükümdarları, Asur kralı olmalarına ek olarak kendilerini Babil kralı olarak ilan etmişti.^[26] Yeni Asur Kralı Sanherib, bir dizi ayaklanmanın ardından intikam olarak MÖ 689'da Babil'i yıkıp yağmaladı. Sanherib, kendisini Babil kralı olarak ilan ettiğinde geleneksel (heykel ile) taç giyme törenini gerçekleştirmediği için Babilliler tarafından sapkın olarak görülüyordu.^[3] Şehrin yıkılmasının ardından Sanherib, heykeli çalarak Asur'un kuzeydoğu kesimlerindeki İssete kasabasında tutmuştur.^[2] Sanherib, MÖ 681'de oğulları Arda-Mulissu ve Şarezer tarafından öldürüldüğünde Babilliler bunu Marduk'un ilahi cezası olarak gördü.^[3] Sennacherib'in halefi Asur Kralı Esarhaddon, MÖ 670'lerde Babil'i yeniden inşa ederek Esagila'yı restore etti. Esarhaddon'un rehberliğinde, Esagila'da heykeli desteklemesi için altın bir kaide yapıldı.^[2] Heykel, Esarhaddon'un halefi olan Babil Kralı Şamash-şum-ukin'in MÖ 668 baharında taç giyme töreni sırasında nihayet şehre geri getirildi.^[27] Sanherib'in bazı yazıtları Babil'deki tanrıların heykellerinin parçalandığını ima ederken diğerleri, Marduk heykelinin Asur'a taşındığını açıkça belirtir. Dolayısıyla Sanherib'in orijinal heykeli gerçekten yok ettiği ve MÖ 668'de Babil'e iade edilen heykelin bir kopya olması mümkündür.^[28]

Asur'un Babil'i yönetmesi, MÖ 626'da Nabopolassar'ın zaferle sonuçlanan isyanıyla sona erdi ve Nabopolassar, Yeni Babil İmparatorluğu'nu kurdu.^[29] Nabopolassar'ın oğlu ve varisi II. Nebukadnezar, Babil sokaklarını genişleterek yeni yıl festivalinde heykelin şehirdeki geçit töreni daha kolay olmasını sağladı. Yeni Babil İmparatorluğu, MÖ 539'da Ahameniş Kralı II. Kiros tarafından Babil'in fethi ile sona erdi. Kiros, şehre ve heykele saygı gösterirken şehrin fethini anlatan kendi yazıtlarında Marduk'un savaşta kendi tarafında olduğunu belirtilir.^[3]

Heykel bulunduğu şehirden alınarak sık sık psikolojik bir savaş aracı olarak kullanılsa da bunu yapan yabancı hükümdarlardan I. Murşili, Şutruk-Nakhunte, I. Tukulti-Ninurta, Sanherib ve daha sonra I. Serhas, aile üyeleri tarafından öldürülmüştü.^[30] Özellikle Sanherib'in öldürülmesinden sonra Babillilerin verdiği tepkiden görülebileceği üzere bu tür ölümler, Babil halkı tarafından ilahi bir ceza olarak görülüyordu.^[31]

Serhas ve Babil[değiştir | kaynağı değiştir]

Ahameniş Kralı I. Serhas'ın hüküm sürdüğü MÖ 484 yılında Babil'de, Bel-şimanni ile Şamaş-eriba'nın liderliğinde, Ahameniş yönetimine karşı iki ayrı isyan çıktı.^[32] Bu isyanlardan önce Babil, Ahameniş İmparatorluğu içinde özel bir konuma sahipti. Ahameniş kralları, Babil'in kendi krallıkları ile şahsi bir birlik içinde birleştirmiş; imparatorlukları içinde ise az çok ayrı bir varlık olarak algılayarak "Babil kralı" ve "Toprakların kralı" unvanlarını kullanıyordu. Serhas, bir önceki kraliyet unvanını kademeli olarak kullanmayı bırakmış ve daha önce büyük olan Babil satraplığını (Yeni Babil İmparatorluğunun topraklarının çoğunu oluşturan) daha küçük alt birimlere bölmüştü.^[13]

Klasik yazarlara ait metinlere göre Serhas, iki isyanın ardından Babil'den "acımasız bir intikam" aldı. Antik yazarlara göre Serhas, Babil'in surlarını tahrip etmiş ve şehirdeki tapınaklara zarar vermişti.^[33] Esagila'nın büyük bir hasara maruz kaldığı ve Serhas'ın Marduk Heykeli'ni şehirden uzaklaştırdığı,^[34] muhtemelen İran'a getirip erittiği de ifade edilir (klasik yazarlar, heykelin tamamen altından yapıldığını ve bunun da olası eritilme nedeni olacağını belirtir).^[33] Amélie Kuhrt, Serhas'ın tapınakları yıkmasının olası olmadığını fakat bunu yaptığına dair hikâyenin, Babilliler arasındaki Pers karşıtı bir duygudan kaynaklanabileceğini düşünür.^[35] Serhas'ın heykeli eritmesinin hikâyesi esas olarak Herodot'tan kaynaklanır ki Heredot, diğer taraftan tamamen güvenilir kabul edilmez ve Pers karşıtı olarak görülür. Ancient History Encyclopedia (çev. 'Antik Tarih Ansiklopedisi') yazarı Joshua J. Mark'a göre "Herodot'un hikâyesi, henüz yerle bir ettiği şehirdeki tanrı heykelini yok eden bir Pers kralının Pers karşıtı propagandası olabilir".^[3] Bunlarla birlikte, heykelin Babil'den uzaklaştırılıp uzaklaştırılmadığı da şüphelidir.^[33] Pierre Briant, From Cyrus to Alexander: A History of the Persian Empire (çev. 'Kiros'tan İskender'e: Pers İmparatorluğu'nun Tarihi', 2002) çalışmasında Serhas'ın şehirden bir heykeli taşımasının mümkün olduğunu ancak bunun Tanrı Marduk'un heykelinden ziyade bir adamın altın heykeli olduğunu düşünmüştür.^[36][37] Önceki dönemlere göre heykelden pek söz edilmese de çağdaş belgelerde, Babil yeni yıl festivalinin Pers döneminde bir şekilde devam ettiği öne sürülür.^[38] İktidarın Babillilerden Perslere geçmesi ve isyandan ötürü şehrin seçkin ailelerinin Serhas tarafından değiştirilmesi nedeniyle festivalin geleneksel ritüellerinin ve etkinliklerinin önemli ölçüde değişmiş olması mümkündür.^[39] Serhas'ın Babil'e karşı intikamını gösteren çağdaş kanıtlar eksik olsa da^[40] sonraki yazarlar, onun şehrin tapınaklarına verdiği zarardan bahseder. Örneğin, hem Arrian hem de Diodorus Siculus, Büyük İskender'in Serhas tarafından yıkılan veya hasar verilen şehirdeki bazı tapınakları nasıl restore ettiğini anlatır.^[33]

Daha sonraki değinmeler[değiştir | kaynağı değiştir]

Arrian ve Diodorus Siculus'un Marduk Heykeli'nden bahsetmemesi, heykelin İskender döneminde artık Esagila'da olmadığı şeklinde yorumlanır.^[3] Ancak heykel, tacının İskender tarafından MÖ 325 yılında restore edildiğinden yola çıkılarak o dönemde Esagila'daydı.^[41][42] Antik Mezopotamya'da kutsallığı temsil eden boynuzlu bir şekilde tasvir edilen taç,^[41] antik Babil dönemindeki tasvirlerle uyumsuzluk gösterir.^[1]

2011 tarihli kitabında Amerikalı tarihçi Oliver D. Hoover, Seleukos İmparatorluğu'nun ilk kralı I. Seleukos Nikatōr'un Mezopotamya'daki yerel dinî geleneklere saygılı davranışlarından ötürü, Babil'deki yeni yıl festivali sırasında, heykelin de dahil olduğu geleneksel Babil taç giyme töreni geçirmiş olabileceğini ifade eder.^[43] Daha sonraki birkaç hükümdarın Esagila'da "Marduk'a" hediyeler verdiklerine dair atıflar vardır. I. Seleukos'un oğlu ve halefi I. Antiohos Soter, veliaht prens olarak bulunduğu süre boyunca Marduk'a birkaç kez kurban vermişti.^[41] Mezopotamya'daki Part hakimiyeti döneminden kalan bir kaynak, Mesene Kralı Hispaosines'in MÖ 127'de "Marduk'a" hediyeler verdiğini onaylar.^[44]

Seleukoslar döneminden itibaren yeni yıl festivalinden çağdaş bir olay olarak bahseden günümüze ulaşmış hiçbir kaynak yoktur^[45] ve geleneğin kutlandığı bilinen son zamanlardan biri MÖ 188'dir. MÖ 188 festivali sırasında, I. Antiohos'un büyük torunu III. Antiohos, festivale dikkat çekici bir şekilde iştirak etmiş ve festival esnasında kendisine Babil'in Esagila'daki başrahibi tarafından altın bir taç ile II. Nebukadnezar'ın kraliyet cübbesi dahil olmak üzere çeşitli değerli eşyalar verilmişti.^[46] Heykelin önünde Enûma Eliš'in nasıl ezberden okunduğunu ve Babil'in antik krallarının festival sırasında ritüel olarak nasıl tokatlanmaları gerektiğini açıklamak dahil yeni yıl festivallerinde heykelin rolünü içeren dinî bir metne göre heykel, Hispaosines'in zamanının ötesinde Part hükümdarlığı zamanına kadar bilinen bir tarihi nesnedir.^[9]

Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]

• Kayıp tarih

Notlar[değiştir | kaynağı değiştir]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

Özel

Genel

Konuyla ilgili yayınlar[değiştir | kaynağı değiştir]

• Black, Jeremy; Green, Anthony (1992), Gods, Demons and Symbols of Ancient Mesopotamia: An Illustrated Dictionary, The British Museum Press, ISBN 978-0-7141-1705-8, 20 Kasım 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi, erişim tarihi: 18 Aralık 2020 
• Briant, Pierre (2002). From Cyrus to Alexander: A History of the Persian Empire. Eisenbrauns. ISBN 978-1575060316.