Manhattan

Manhattan
Manhattan
Bölge
	; Bayrak
	Takma ad: The City
	; Manhattan bölgesi
	Manhattan Manhattan'ın ABD'deki konumu
Ülke	Amerika Birleşik Devletleri
Eyalet	New York
Şehir	New York
Yüzölçümü
• Toplam	33.58 km²
Nüfus (2019)
• Toplam	1.628.706
• Yoğunluk	69467,5/km²
Zaman dilimi	UTC-05.00 (EST)
• Yaz (YSU)	UTC-04.00 (EDT)
Alan kodları	212/646/332, 917
	Resmî site; Manhattan Borough President

Manhattan, Brooklyn, Queens, Bronx ve Staten Island ile birlikte New York şehrini oluşturan 5 ana bölgeden biridir.

Manhattan, New York'ta ticari, kültürel ve finansal bir merkezdir. Burada pek çok ünlü simge yapılar, müzeler, üniversiteler ve turistik mekanlar bulunmaktadır. Ayrıca burada Birleşmiş Milletler Genel Merkezi bulunmaktadır. Manhattan, Amerika Birleşik Devletleri'ndeki en çok iş merkezini barındıran bölgedir. New York Borsası ve NASDAQ burada bulunmaktadır. Ayrıca burası ülkedeki en çok tüzel kuruluş bulunan bölgedir.

Etimoloji[değiştir | kaynağı değiştir]

Manhattan ismi "Man-hata"dan gelir. Bu isme ilk defa Robert Juet'in gezi defterinde rastlanmıştır. 1610'daki bir harita Manahata ismini ikinci kez bu bölge için kullanır. Manhattan Lenape dilinden 'birçok tepeden oluşan ada' olarak çevrilmiştir.

İklim[değiştir | kaynağı değiştir]

0 °C (32 °F) İzotermi kullanılarak Köppen iklim sınıflandırması altında, New York şehri hem Ilıman dönencealtı iklimi (Cfa) hem de nemli karasal iklimlidir (Dfa).^[1] Nemli subtropikal iklimli Kuzey Amerika kıtasının en kuzeyindeki büyük şehirdir.

Şehir, yılda 234 gün biraz da olsa güneş ışığı alır.^[2] Şehir, USDA 7b bitki dayanıklılık bölgesi içindedir.^[3]

Kışlar soğuk ve nemlidir ve açık denizlerde esen hakim rüzgar modelleri Atlantik Okyanusu'nun ılımlı etkilerini yumuşatır; yine de Atlantik ve Appalaşlar tarafından daha soğuk havadan kısmen korunması, şehri kışın Pittsburgh, Cincinnati ve Indianapolis gibi benzer veya daha alçak enlemlerdeki Kuzey Amerika iç kesimlerindeki şehirlerden daha sıcak tutar.

Şehrin iklimi aynı enlemde bulunan Avrupa'daki merkezlere (örn. Madrid) göre serindir. Bunun nedeni ise bölgenin okyanus kıyısındaki konumundan kaynaklanır. Ancak şehrin okyanus kıyısında yer alması bölgeyi iç bölgelere nazaran kışların daha ılık geçmesine neden olur.

Bölgenin en soğuk ayı olan ocak ayında günlük ortalama sıcaklık 32.6 °F (0.3 °C)'dir;^[4] sıcaklıklar genellikle kışın birkaç kez 10 °F (-12 °C)'a düşer,^[4]^[5] ve en soğuk kış ayında birkaç gün 60 °F (16 °C) ulaşır.^[4] İlkbahar ve sonbahar tahmin edilemez ve soğuktan sıcağa değişebilir ancak genellikle ılıman ve az nemlidir. Yazlar genellikle ılık ila sıcak ve nemlidir ve temmuzda günlük ortalama sıcaklık 76.5 °F (24.7 °C)

'dir.^[4] Gece koşulları genellikle kentsel ısı adası olayı yüzünden şiddetlenirken, gündüz sıcaklıklar her yaz ortalama 17 gün^[6] 90 °F (32 °C)'ı ve bazı yıllarda 100 °F (38 °C)'ı aşar. Aşırı sıcaklıklar, 9 Şubat 1934'te kaydedilen −15 °F (−26 °C) ile 9 Temmuz 1936'da 106 °F (41 °C) arasında değişmişti.^[6]

Yaz akşamı sıcaklıkları, gün boyunca emilen ısının gece geri yayılmasına neden olan kentsel ısı adası etkisiyle yükselir ve rüzgarlar yavaş olduğunda sıcaklıkları 7 °F (4 °C) kadar yükseltir.^[7] Manhattan yılda 49.9 inç (1,270 mm) yağış alır ve bu yıl boyunca nispeten eşit şekilde dağılır. 1981 ile 2010 arasındaki ortalama kışın kar yağışı 25.8 inç (66 cm) oldu; bu miktar yıldan yıla önemli ölçüde değişir.^[6] New York Limanı'ndaki Governors Island, New York şehrini iklim krizi konusunda küresel lider yapmak amacıyla 1 milyar ABD Doları değerinde bir araştırma ve eğitim merkezine ev sahipliği yapması planlanmaktadır.^[8]

Etnik yapı[değiştir | kaynağı değiştir]

2000 yılında yapılan bir çalışmaya göre Manhattan'da yaşayanların %56,4'ü beyaz, %27,8'i İspanyol (İspanyol veya Latin), %17,3'ü Siyah (afrika kökenli Amerikalılar), %9'u Asyalı, %0,5'i Amerikan yerlisi (Kızılderili), %4'ü ise iki veya daha fazla ırka mensuptur. Burada yaşayanların %24'ü evlerinde İspanyolca, %4'ü Çince, %2'si ise Fransızca konuşmaktadır. Manhattan'da en büyük dini grubu Katolikler oluşturur (%36). Ardından Yahudiler (%20), Protestanlar (%9), Müslümanlar (%2,4') gelmektedir. Ayrıca bu bölgede 2000 yılından sonra 5 yaşından küçük çocukların sayısı %32 artmıştır. Bölgede oturanların %20'si yoksulluk sınırının altında yaşamını sürdürmektedir. 18 yaş altı kişilerin %31'i, 65 yaş üstündeki kişilerin %18,9'u yoksulluk sınırının altındadır.

Ekonomi[değiştir | kaynağı değiştir]

Manhattan Amerika Birleşik Devletleri'ndeki en değerli bölgedir. 2007 Haziranında 450 araba parkı yeri 51 milyon dolara satılmıştır. Manhattan, New York'un ekonomik olarak lokomotifi sayılır. New York şehrindeki işlerin 3'te 2'si burada bulunur. Manhattan'ın günlük nüfusu iş ve turizm sebebiyle 1,6 milyondan 2,8 milyona kadar çıkar. Buradaki en önemli sektör finans sektörüdür. 2009 istatistiklerine göre Manhattan'da haftalık işçi ücreti saati 8 dolardan 320 dolardır.

Kültür[değiştir | kaynağı değiştir]

1912 yılında 5000'i kadın olmak üzere 20000 işçi Washington Meydan Parkına 1911 yılında yangında ölen işçileri anmak amacıyla yürüyüş düzenlemişlerdir. Bu sırada kadınlar özgürlüğün sembolü kıyafetler giyinmiş, işçi hakları hareketini yansıtmışlardır.

Medya[değiştir | kaynağı değiştir]

Dört büyük medya devi bu bölgede bulunmaktadır. Bunlar Fox, ABC, NBC ve CBS'dir. Bu medya kuruluşlarının merkez binaları Manhattan'dadır. Ayrıca FOX News, MTV, Comedy Central gibi kablo TV kanallarının merkezleri de buradadır.

Yerleşim[değiştir | kaynağı değiştir]

Manhattan'ın eski günlerinde bu bölge, ahşap yapıları ve su kaynaklarının azlığı nedeniyle yangınlara karşı savunmasız kalmıştır. 1776'da çıkan yangında evlerin 1/3'ü yanmıştır (yaklaşık 50 ev). Bu yüzyılın bitiminde Amerika'ya yapılan göçlerin artışı ve bu bölgenin Amerika'ya gelenler tarafından bir liman görevi görmesi nedeniyle bölge hijyenik olmayan ve sağlıksız koşullar içindeydi. Burada 5 kat yüksekliğinde yeni gelen göçmenlere kiraya verilmek üzere yapılmış apartmanlar bulunmaktaydı. 1929'da artık asansörün binalarda kullanılabiliyor oluşu ile bina biçimi değişmiş ve bugün Doğu sahilinde görülen apartmanlar yapılmaya başlanmıştır. 2000 yılında yapılan sayımlarına göre Manhattan'da 798.000 ev ve yaşanılabilecek mekanlar bulunmaktadır. Burada yaşayanların sadece %20'si oturdukları evin sahibidir. Bu da ülkedeki Bronx'tan sonra gelen en düşük rakamdır. Yerleşik nüfus 1.620.000 kadardır.

Ulaşım[değiştir | kaynağı değiştir]

Manhattan toplu taşımanın yoğun kullanımı ve özel araçların azlığı dikkat çekicidir. Manhattan'da işe giderken toplu taşıma sistemini kullananların oranı %70'i bulmaktadır. Bu oran Amerika genelinde yalnızca %5'tir. Manhattan'da oturanların %75'inin özel araçları bulunmamaktadır. New York şehir metrosu dünyadaki en büyük ikinci metrodur. Otobüse ya da metro bilet ücreti 2 dolardır. Ayrıca 7 günlük ve aylık sınırsız binmek için satın alınabilen metrocard'larda bulunmaktadır.

Bölgeler ve mahalleler[değiştir | kaynağı değiştir]

Manhattan Adası'nın kuşbakışı (George Schlegel, 1873)

Manhattan adası, aşağı şehir (downtown), ortaşehir (midtown) ve yukarı şehir (uptown) olmak üzere üç ana bölüme ayrılır. Izgara planına sahip olan şehirde sokaklar doğu-batı yönünde giderken caddeler de (avenue) kuzey-güney yönünde giderler. Aşağı şehir, adanın 14. sokağın altında kalan kısmıdır. Orta şehir 14. sokaktan 59. sokağa kadar olan kesimi kapsar. 59. sokağın yukarısı Yukarı şehirdir. Bu üç bölge ayrı ayrı karakterde pek çok mahalleye ayrılır.

Şehir Merkezi (Downtown)[değiştir | kaynağı değiştir]

New York'un ilk kurulduğu Manhattan adasının güney ucundan 14'üncü sokağa kadar olan bu bölgede şu mahalleler bulunur:

Adanın en güney ucu Finans Merkezi (Financial District) adıyla anılır ve pek çok iş yerine ev sahipliği yapar. Büyük bankaların ve finans kuruluşlarının yanı sıra çeşitli avukatlık büroları, mimarlık büroları, dükkanlar, oteller ve New York borsası bu bölgededir. Bu bölgenin batısında Canal Caddesi'ne kadar uzanan Tribeca (Canal Caddesi'nin altındaki üçgen) semti bulunur. Doğuda Financial District’in üzerinde Belediye binası ve mahkemelerin bittiği noktada Çin Mahallesi başlar ve şehrin Çin kökenli göçmenlerinin yoğun olarak yerleştiği bir bölgedir. Çin Mahallesi ve Tribeca’nın bittiği Canal Caddesi'nin yukarısı batı kısmında SoHo, doğu kısmında ise Little Italy (Küçük İtalya) ve Lower East Side (Aşağı Doğu Yakası) mahalleleri bulunur. SoHo (ismini South of Houston – Houston Caddesi'nin güneyinin kısaltılmasından alır), eskiden ağırlıklı olarak atölyelerin ve küçük iş merkezlerinin bulunduğu bir mahalleyken 1970’ler sonrasında Andy Warhol’un öncülüğünü yaptığı pop kültür artistlerinin yerleşmesiyle soylulaşmış, bir dönem şehrin en önemli sanat merkezi olmuştur. Little Italy'de eski İtalyan kültürü hâlen Mulberry Caddesi boyunca yayılan İtalyan restoranlarınca ve bu bölgede kutlanan San Gennaro festivali gibi etkinliklerle korunmaktadır. Lower East Side ise 20. yüzyıl boyu, şehre yeni gelen çeşitli göçmen gruplarının; Almanların, Yahudilerin, doğu Avrupalıların ilk yerleştikleri yer olmuştur. Göçmen kültürü burayı 20. yüzyıl başında dünyada nüfusun en yoğun olduğu bir yer haline getirmiştir. Houston Caddesi'nin kuzeyi ile 14. Cadde arasında kalan bölüm Village adıyla anılır ve aşağı şehrin en kuzeyini oluşturur. Village’ın batıda kalan kısmı Greenwich Village, doğu yakasında kalan kısmı ise East Village'dir. Bölgenin ortasında New York Üniversitesi binalarınca çevrilen Washington Meydanı Parkı yer alır. Greenwich Village, 1960 ve 1970'li yıllardan itibaren şehrin bohem yaşantısına kucak açmış bir bölgedir. 1968'de Gay sivil örgütlenmesinin ilk dönüm noktası kabul edilen Stonewall barı isyanı burada olmuştur. Günümüzde brownstone alçak binalarıyla şehrin makbul yerleşim yerlerindendir. East Village, 1980'ler boyunca şehrin alternatif sanat merkezi olmuş, pek çok müzisyen ve sanatçıya ev sahipliği yapmıştır.

Orta şehir (Midtown)[değiştir | kaynağı değiştir]

14. sokaktan 23. sokağa kadar olan kesim batı yakasında Chelsea, doğu yakasında Gramercy ve Stuyvesant adıyla anılır. İkisinin ortasında Flatiron bölgesi bulunur (Adını 1910’da yapıldığında dünyanın en yüksek binası olan Flatiron Binası'ndan alır). Chelsea günümüzde şehrin gay kültürünün merkezidir, aynı zamanda da bölgenin batısındaki sanat galerileri dolayısıyla da şehrin yeni sanat merkezi haline gelmiştir. Gramercy bölgesi mesken ağırlıklıdır ve Gramercy Parkı'nı çevreler. Bu bölgenin doğusu East River’a kadar hastanelerle doludur.

23. sokağın yukarısı 42. Cadde'ye gelene kadar batıda Clinton, doğuda Murray Hill adıyla anılır. Bu bölgelerde meskenden iş yerine doğru geçiş başlar. 42. sokak şehrin merkezini temsil eder. Merkez otobüs garı, Times Meydanı, şehir kütüphanesi, Grand Central Terminali ve Birleşmiş Milletler binası 42. Cadde boyunca batıdan doğuya doğru uzanırlar. 42. Cadde'yle 59'uncu sokağın arası yoğun ve yüksek yapılaşmaya sahiptir ve önemli iş merkezlerine ev sahipliği yapar. Buradaki Rockefeller Merkezi, Chrysler, Sony, Metlife ve Citibank binaları gibi gökdelenler şehrin tanıdık panoramasını oluşturur.

Şehir Kenarı (Uptown)[değiştir | kaynağı değiştir]

59'uncu sokağın yukarısına verilen isimdir. 59'uncu ve 106'ncı sokakların arasında, yukarı şehrin ortasında Merkez Parkı (Central Park) bulunur. Parkın batı yakası Yukarı Batı Yakası, doğu yakası da Yukarı Doğu Yakası adını alır. Parkın iki yanı boyunca şehrin en gözde meskenleri yükselir. Aynı zamanda şehrin en önemli müzeleri de parka bakan caddeler üzerindedir. Batı yakasında Doğa Tarihi Müzesi, doğu yakasında ise Metropolitan, Guggenheim, Yahudi, El Barrio Latin ve Alman-Avusturya sanatı müzeleri bunların en önemlilerindendir. Amerikan sanatı ağırlıklı Whitney Müzesi 16 Şubat 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. de Yukarı Doğu Yakası’nda bulunur. New York şehir opera, tiyatro ve balesini barındıran Lincoln Center 17 Şubat 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Yukarı Batı Yakası’nda yer alır. Merkez Park’ının bittiği yerde Harlem başlar. Buranın batısı Columbia Üniversitesi'ne ev sahipiği yapan Morningside Tepesi, doğusu ise Latin kökenli göçmenleriyle ağırlıklı El Barrio ya da İspanyol Harlemi adıyla anılır. Harlem, şehrin siyahi kökenlileriyle özdeşleşmiştir. Harlem’in kuzey sınırını belirleyen Harlem Nehri boyunca ada daralır. Bu bölgede Dominik Cumhuriyeti'nden gelenlerin ağırlıkla bulunduğu Washington Heights ismini alır. Buranın da yukarısında Manhattan adasının en kuzey ucunu oluşturan Inwood semti bulunur. Ada 210'uncu sokakta son bulur.

Komşu ilçeler[değiştir | kaynağı değiştir]

Bergen County, New Jersey - Batı/Kuzeybatı
Hudson County, New Jersey - Batı/Güneybatı
Bronx County, New York (The Bronx) — Kuzeydoğu
Queens County, New York (Queens) — Doğu/Güneydoğu
Kings County, New York (Brooklyn) — Güney/Güneydoğu
Richmond County, New York (Staten Island) — Güneybatı

Suç ve güvenlik durumu[değiştir | kaynağı değiştir]

19. yüzyılın orta dönemlerinde ülkelerinden ekonomik ve sosyal nedenlerden ötürü kaçan kişilerin bir kısmı bu bölgede hayatlarını kötü koşullarda geçirdiler. O dönemde bölgede kumar oynanan ve girilmesinin hiç de güvenli olmadığı mahalleler bulunmaktaydı. Bölgeye İtalyan göçünün artmasıyla İtalyanlar İrlanda mafyalarına katıldılar. Günümüzde ise polis raporlarına göre 1990'lardan bu yana suç oranlarında önemli düşüşler meydana gelmiştir.

Resim galerisi[değiştir | kaynağı değiştir]

Broadway Bulvarı'nda bir sokak kahvesi.
Manhattan'ın orta bölümün kuşbakışı görünümü.
New York kenti haritasında Manhattan sarı renkle gösterilmiştir.
Yeni tamamlanmış Singer Building gökdeleni, 1909.

Manhattan'ın Empire State Binası'nın tepesinden çekilmiş 360°lik panorama fotoğrafı.

New York'un beş ilçesinden biri Manhattan ilçesinin New Jersey eyaletinin Hoboken şehrinden panoramik görünümü. Hudson Nehri'nin sol köşesinde George Washington Köprüsü, sağ köşesinde Verrazano-Narrows Köprüsü görülmektedir.

Not[değiştir | kaynağı değiştir]

^ Peel, M.C.; Finlayson, B.L. "World Map of Köppen-Geiger climate classification". The University of Melbourne. 13 Ocak 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Haziran 2020.
^ Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi; noaasun isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: Kaynak gösterme)
^ "USDA Plant Hardiness Zone Map". Agricultural Research Center, PRISM Climate Group Oregon State University. 27 Şubat 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Şubat 2014.
^ ^a ^b ^c ^d Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi; New York City Weatherbox NOAA txt isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: Kaynak gösterme)
^ "The Climate of New York". New York State Climate Office. 12 Nisan 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Temmuz 2012.
^ ^a ^b ^c Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi; New York City Weatherbox NOAA isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: Kaynak gösterme)
^ "Keeping New York City 'Cool' Is The Job Of NASA's 'Heat Seekers'" 1 Ekim 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., NASA, January 30, 2006. Accessed November 20, 2016. "The urban heat island occurrence is particularly pronounced during summer heat waves and at night when wind speeds are low and sea breezes are light. During these times, New York City's air temperatures can rise 72 °F (40 °C) higher than in surrounding areas."
^ Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi; NYCGlobalClimateLeader isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: Kaynak gösterme)

[1] Peel, M.C.; Finlayson, B.L. "World Map of Köppen-Geiger climate classification". The University of Melbourne. 13 Ocak 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Haziran 2020.

[noaasun-2] Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi; noaasun isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: Kaynak gösterme)

[3] "USDA Plant Hardiness Zone Map". Agricultural Research Center, PRISM Climate Group Oregon State University. 27 Şubat 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Şubat 2014.

[New_York_City_Weatherbox_NOAA_txt-4] Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi; New York City Weatherbox NOAA txt isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: Kaynak gösterme)

[NYC_climate-5] "The Climate of New York". New York State Climate Office. 12 Nisan 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Temmuz 2012.

[New_York_City_Weatherbox_NOAA-6] Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi; New York City Weatherbox NOAA isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: Kaynak gösterme)

[7] "Keeping New York City 'Cool' Is The Job Of NASA's 'Heat Seekers'" 1 Ekim 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., NASA, January 30, 2006. Accessed November 20, 2016. "The urban heat island occurrence is particularly pronounced during summer heat waves and at night when wind speeds are low and sea breezes are light. During these times, New York City's air temperatures can rise 72 °F (40 °C) higher than in surrounding areas."

[NYCGlobalClimateLeader-8] Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi; NYCGlobalClimateLeader isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: Kaynak gösterme)

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

Manhattan nedir?, Manhattan anlamı nedir?, Manhattan ne demektir?