Mahtumkulu Firaki

Mahtumkulu Firaki veya sadece Mahtumkulu (Farsça: مخدومقلی فراغی Makhdumqoli Faraghi; Türkmence: Magtymguly Pyragy; d. y. 1724^[1] ya da 1733^[2]^[3]^[4]^[5]^[6] – ö. 1782,^[3]^[4]^[5] 1797^[6] ya da 1807^[1]^[7]), Türkmen mutasavvıf şair. Asıl adı Mahtumkulu olan şair, şiirlerinde kullandığı Firaki mahlası sebebiyle Mahtumkulu Firaki olarak bilinmektedir.^[8] Türkmenler hakkında sosyal ve politik şiirler yazmıştır. Türkmen şairlerin önde gelenlerinden biri olarak kabul edilmektedir.^[8]^[9]^[10]

Yaşamı ve eğitimi[değiştir | kaynağı değiştir]

Firaki, bir kaynağa göre yaklaşık 1724 ya da çeşitli kaynaklarca 1733 yılında, İran'ın Gülistan Eyaleti'nin Günbed-i Kavus şehrinin Hacı Kavuşan köyünde doğdu. Türkmenlerin Göklen boyunun Gerkez aşiretindendir.^[8] Babasının adı Devlet Mehmet Azadi ve annesinin adı Orazgül'dür.^[11] Babasından Arapça ve Farsça dersleri aldı. İlk eğitimini doğduğu köyde alan Firaki, eğitimine; Lebap vilayetinin Halaç ilçesinin Kızılayak köyünde bulunan İdris Baba Medresesi'nde devam etti. Buhara'daki Göğeltaş Medresesi'ndeki eğitiminin ardından, Hive'de yer alan Şirgazi Medresesi'nde eğitimini tamamladı.

Medreselerde aldığı şiir eğitimiyle birlikte Arapça, Farsça ve Çağatayca'yı öğrenen Firaki, konusunu gerçek hayattan alarak yazdığı şiirlerle Türkmen şairler arasında ün kazandı.^[9]

Şairliğinin yanında mutasavvıf ve düşünür de olan Firaki, çeşitli kaynaklara göre 1782 ya da 1807, diğer bir kaynağa göre yaklaşık 1797 yılında öldü. Mezarı, İran'ın kuzeybatısındaki Aktokay köyünde bulunmaktadır ve İran hükûmeti tarafından anıt mezara dönüştürülmüştür.

Şairliği[değiştir | kaynağı değiştir]

Firaki, şiirlerinde; dini motifler, Muhammed ve diğer peygamberlere duyulan sevgi, evrensel ve millî değerler, sosyal dengesizlik, insanın hayatı ve toplumsal olayları kapsayan konuları, sade ve yaşadığı dönemin halk diliyle anlaşılır bir şekilde dile getirmiştir.^[8]^[12] Hemen hemen tüm şiirlerinde Türkmenleri birlik ve beraberliğe, bir devlet ve bir bayrak etrafında toplanmaya davet etmiş, insanları iyiliğe ve doğruluğa ulaşması gerektiğini savunmuştur.^[12] Kendi rüyasında dokuz kere bade içmesinden dolayı Türkmenler tarafından kendisine "Haktan içen şair" de denilmektedir.^[9]^[10]

Firaki, şiirlerinde Ahmet Yesevi'yi ustası olarak kabul etmiş, kendisinden önceki mutasavvıflardan yararlanarak eserlerini ortaya koymuştur.^[8]

Ölümünden sonra[değiştir | kaynağı değiştir]

Türkmenistan'ın uluslararası kulvarda en değerli ödüllerinden biri olarak kabul edilen Uluslararası Mahtumkulu Ödülü, şairin adını taşımaktadır.^[10] Bununla birlikte, 1931'de kurulan Türkmen Devlet Üniversitesi'ndeki Dil ve Edebiyat Enstitüsü'ne şairin adı verilmiştir.^[10]^[13]

Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

^ ^a ^b Clark, Larry (1998). Turcologica 34, Turkmen Reference Grammar. Wiesbaden: Harrassowitz Verlag. s. 16. ISBN 3-447-04019-X.
^ 119057689. GMD kimliği
^ ^a ^b "Amerika Birleşik Devletleri Kongre Kütüphanesi". 4 Mayıs 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Ekim 2023.
^ ^a ^b "ISNI 0000000109649453 Farāghī, Makhdūmqulī ( approximately 1733-approximately 1782 )". isni.oclc.org.
^ ^a ^b "CERL Thesaurus". data.cerl.org. 9 Mart 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Mart 2024.
^ ^a ^b agent/base/66618. Europeana
^ Gudar 2016, s. 11.
^ ^a ^b ^c ^d ^e Prof. Dr. Erman Artun. "Şair Mahtumkulu'nun Şiirlerinde Sanat, Estetik ve Üslup" (PDF). 7 Nisan 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Eylül 2010.
^ ^a ^b ^c Doç. Dr. Berdi Sarıyev. Mahtumkulu Firaki’nin Şiir Divanı Üzerine Bir İnceleme. 26 Eylül 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Eylül 2010.
^ ^a ^b ^c ^d Doç. Dr. Berdi Sarıyev. "Türkmenlerin Ruhi Dünyasındaki Mahtumkulu". 13 Ocak 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Eylül 2010.
^ "Mahtumkulu'nu Şiirleriyle Tanımak". Haziran 2017. 25 Mart 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Nisan 2022.
^ ^a ^b Ramazan Çakır (2006). "Mahtumkulu Firaki'nin şiirlerinde peygamber sevgisi". Yağmur. 21 Şubat 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Eylül 2010.
^ "Turkmen State University". tacistm.org. 7 Şubat 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Eylül 2010.

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

Hayatı ve şiirlerinden alıntılar (İngilizce)

[Clark-1] Clark, Larry (1998). Turcologica 34, Turkmen Reference Grammar. Wiesbaden: Harrassowitz Verlag. s. 16. ISBN 3-447-04019-X.

[2] 119057689. GMD kimliği

[ABD-3] "Amerika Birleşik Devletleri Kongre Kütüphanesi". 4 Mayıs 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Ekim 2023.

[ISNI-4] "ISNI 0000000109649453 Farāghī, Makhdūmqulī ( approximately 1733-approximately 1782 )". isni.oclc.org.

[the-5] "CERL Thesaurus". data.cerl.org. 9 Mart 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Mart 2024.

[euro-6] t/base/66618. Europeana

[FOOTNOTEGudar201611-7] Gudar 2016, s. 11.

[üslup-8] Prof. Dr. Erman Artun. "Şair Mahtumkulu'nun Şiirlerinde Sanat, Estetik ve Üslup" (PDF). 7 Nisan 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Eylül 2010.

[inceleme-9] Doç. Dr. Berdi Sarıyev. Mahtumkulu Firaki’nin Şiir Divanı Üzerine Bir İnceleme. 26 Eylül 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Eylül 2010.

[ruhi-10] Doç. Dr. Berdi Sarıyev. "Türkmenlerin Ruhi Dünyasındaki Mahtumkulu". 13 Ocak 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Eylül 2010.

[11] "Mahtumkulu'nu Şiirleriyle Tanımak". Haziran 2017. 25 Mart 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Nisan 2022.

[yağmur-12] Ramazan Çakır (2006). "Mahtumkulu Firaki'nin şiirlerinde peygamber sevgisi". Yağmur. 21 Şubat 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Eylül 2010.

[13] "Turkmen State University". tacistm.org. 7 Şubat 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Eylül 2010.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

g t d Tasavvuf edebiyatı
Önemli kavramlar	Tasavvuf · Tasavvuf edebiyatı · Sufi metafiziği · On Kural · Bilgelik · Tekke · Tarikat · Kamil insan · Mürşit · Çile
Nazım Türleri	İlahi · Tevhid · Münacaat · Mevlid · Naat · Hilye · Mersiye · Methiye · Devriye · Nutuk · Şathiye
Anadolu dışında Türk tasavvuf edebiyatı	Ahmed Yesevî · Süleyman Hakim Ata · I. İsmail · Mahtumkulu Firaki
Anadolu'da Türk tasavvuf edebiyatı	Yunus Emre · Abdal Musa · Kaygusuz Abdal · Said Emre · Hacı Bayram-ı Veli · Eşrefoğlu Abdullah Rûmî · Süleyman Çelebi · Kemal Ümmi · Emir Sultan · Rûşeni Ömer Dede · Mahmud Hüdayi · Vahib Ümmi · Pir Sultan Abdal · Muhyiddin Abdal · Kul Himmet · dem Dede · Ümmi Sinan · Niyâzî-i Mısrî · Kul Nesimi · Virani · İsmail Hakkı Bursevî · Erzurumlu İbrahim Hakkı · Salih Baba · Türabi · Müştak Baba · Aşık Kenzi · Edib Harabi · Mihrabi · Yozgatlı Hüzni · Aşık Molla Rahim

Mahtumkulu Firaki nedir?, Mahtumkulu Firaki anlamı nedir?, Mahtumkulu Firaki ne demektir?