Madrid
Başkent
Bayrak Mühür
Sloganlar: İspanyolca: "Fui sobre agua edificada, mis muros de fuego son. Esta es mi insignia y blasón" (On water I was built, my walls are made of fire. This is my ensign and escutcheon)[1][2]
Madrid haritası
Madrid Madrid'in İspanya'daki konumu
Ülke	İspanya
Kuruluş	9. yüzyıl
Alt idari birimler	Liste Centro Arganzuela Retiro Salamanca Chamartín Tetuán Chamberí Fuencarral-El Pardo Moncloa-Aravaca Latina Carabanchel Usera Puente de Vallecas Moratalaz Ciudad Lineal Hortaleza Villaverde Villa de Vallecas Vicálvaro San Blas Barajas
İdare
• Yönetici	Ana Botella (PP)
Yüzölçümü
• Başkent	10.506 km²
• Kara	607 km² (234 mil²)
Rakım	667 m
Nüfus  (2018)
• Başkent	3,223,334
• Yoğunluk	5.293.69/km²
• Kent	6,240,000
• Metropol	7.061.748
Demonim	Madrileño(a)
Zaman dilimi	UTC+01.00 (OAS)
• Yaz (YSU)	UTC+02.00 (OAYS)
Posta kodu	28001-28080
Alan kodu	34 (İspanya) + 91 (Madrid)
Resmî site www.munimadrid.es (İspanyolca) www.munimadrid.es (İngilizce)

Madrid ([maˈð̞ɾið̞]), İspanya'nın başkenti ve en kalabalık şehridir. Şehrin yaklaşık 3,4 milyon nüfusu ve yaklaşık 6,7 milyon metropoliten alan nüfusu vardır.^[3] Avrupa Birliği'nin (AB) en büyük ikinci şehridir ve tek merkezli metropoliten alanı AB'nin en büyük ikinci alanıdır.^[4] Şehir 604,3 kilometrekarelik (233,3 sq mi) coğrafi alanı kapsamaktadır.^[5] Madrid, İber Yarımadası'nın orta kesiminde Manzanares Nehri üzerinde yer almaktadır. Hem İspanya'nın (1561'den beri neredeyse kesintisiz olarak) hem de çevresindeki Madrid Özerk Topluluğu'nun (1983'ten beri) başkenti olan şehir, aynı zamanda ülkenin siyasi, ekonomik ve kültürel merkezidir. Şehir, en yakın deniz kıyısından yaklaşık 300 km (190 mil) uzaklıkta yüksek bir düzlükte yer almaktadır. Madrid'in ikliminde yazlar sıcak, kışlar ise serin geçer.

Madrid kentsel bölgesi, Avrupa Birliği'nin en büyük ikinci GSYİH'sine sahiptir^[6] ve siyaset, eğitim, eğlence, çevre, medya, moda, bilim, kültür ve sanat alanlarındaki etkisi dünyanın en büyük küresel şehirlerinden biri olmasına katkıda bulunmaktadır.^[7] Ekonomik çıktısı, yüksek yaşam standardı ve pazar büyüklüğü nedeniyle Madrid, İber Yarımadası'nın ve Güney Avrupa'nın başlıca finans merkezi ve önde gelen ekonomik merkezi olarak kabul edilmektedir. Metropoliten alanı, Telefónica, Iberia, BBVA ve FCC gibi büyük İspanyol şirketlerine ev sahipliği yapmaktadır. Ülkedeki bankacılık operasyonlarının büyük bir kısmına odaklanmaktadır ve en fazla web sayfası üreten İspanyolca konuşulan şehirdir. Madrid, 2ThinkNow tarafından yayınlanan 2022-2023 yıllık analist İnovasyon Şehirleri Endeksi'nde inovasyon açısından 500 şehir arasında dünyada 19. ve Avrupa'da 7. sırada yer almaktadır.^[8]

Madrid, BM Dünya Turizm Örgütü (UNWTO), İbero-Amerikan Genel Sekreterliği (SEGIB), İbero-Amerikan Devletleri Örgütü (OEI) ve Kamu Yararı Gözetim Kurulu'nun (PIOB) merkezlerine ev sahipliği yapmaktadır. Ayrıca İspanyolcanın önemli uluslararası düzenleyicileri ve destekleyicilerine de ev sahipliği yapmaktadır: İspanyol Dili Akademileri Birliği Daimi Komitesi, Kraliyet İspanyol Akademisi (RAE) merkezi, Instituto Cervantes ve Gelişen İspanyolca Vakfı (FundéuRAE). Madrid'de FITUR,^[9] ARCO,^[10] SIMO TCI ve Madrid Moda Haftası gibi fuarlar düzenlenmektedir. Madrid dünyaca ünlü iki futbol kulübüne, Real Madrid ve Atlético Madrid'e ev sahipliği yapmaktadır.

Madrid modern bir altyapıya sahip olmakla birlikte, tarihi mahallelerinin ve sokaklarının çoğunun görünümünü ve hissini korumuştur. Madrid'in simge yapıları arasında Madrid Kraliyet Sarayı, 1850 Opera Binası, Retiro Parkı, Ulusal Kütüphane ve Paseo del Prado boyunca yer alan ve üç sanat müzesinden oluşan Altın Sanat Üçgeni bulunmaktadır; Prado Müzesi, Reina Sofía Müzesi ve Thyssen-Bornemisza Müzesi. Cibeles Sarayı ve Çeşmesi şehrin anıt sembollerinden biri haline gelmiştir.^[11] Belediye başkanı Halk Partisi'nden José Luis Martínez-Almeida'dır.^[12]

Coğrafya[değiştir | kaynağı değiştir]

Zengin tarihi mirasının yanı sıra canlı bir kültür ve sanat merkezi olarak da önem taşır. Gelişmesi ve ülke ekonomisinde ağırlıklı bir rol kazanması yakın tarihlere rastlar. Metropolitan alanın yüzölçümü 1.020 km² olup nüfusu 7 milyonu aşkındır.

Avrupa'nın en yüksek başkentlerinden biri olan Madrid, Orta Plato'nun dalgalı bir platosunda 635 m yükseklikte yer alır. Yüksek konumu ve hava kütlelerinin etkisine açık olması sebebiyle ani sıcaklık değişiklikleri sık görülür. Yaz ayları boğucu olup sıcaklık bazen 38 °C'ye kadar ulaşır. Yıllık ortalama sıcaklık 2°-24 °C arasında değişir.

Madrid'in idari hizmetleri, bankacılık ve sigortacılığa dayanan ekonomisine, ulaşım ağının merkezi olması ve turizmden kaynaklanan gelirler de önemli katkıda bulunur. II. Dünya Savaşı'ndan sonra sanayi gelişmiş, imalat sektörünün de ağırlığı artmıştır. Başlıca sanayi mamulleri arasında, demiryolu gereçleri ve traktör yapımı, dönüştürme metalürjisi, elektrikli gereçler yapımı, besin sanayii, tekstil, kimya, plastik maddeleri işleme, optik eşya, otomobil ve kamyon motoru yer alır.

Tarih[değiştir | kaynağı değiştir]

Manzanares Nehri'ne bakan kayalık bir çıkıntı üzerinde kurulu Alhazar'ın çevresinde gelişen şehirden 932 tarihli kayıtlarda Arapça "su kanalı" anlamına gelen Macerit adıyla bahsedilir. 1083 yılında şehir Müslümanlar'dan Kastilya Krallığı'na geçti. Alhazar'ın 1466'daki depremde yıkılmasından sonra inşa edilen Orta Çağ kraliyet sarayı, şehrin gelişmesine yeni bir hız kazandırdı. 1561'de Kral Hristiyan II. Felipe İspanya'nın merkezinde olduğu için şehri başkent yapmayı uygun buldu. 1759-1788 arasındaki III. Carlos döneminde geniş cadde ve meydanların açılmasıyla planlı bir gelişme başladı. Napolyon Savaşları (1800-1815) sırasında Fransız işgali altına giren Madrid, Joseph Bonaparte'in tahta geçmesinden sonra başlayan millî ayaklanmada öncü bir rol oynadı. On dokuzuncu yüzyılın ikinci yarısında şehre modern bir görünüm kazandıran planlı bir yapılaşma başladı. İspanya İç Savaşı (1936-1939) sırasında ağır bombardımanlara maruz kalan Madrid büyük bir yıkıma uğradı. Ancak bundan sonra geniş çaplı bir onarım dönemi başladı. Şehrin gelişmesi zamanla çevredeki banliyöleri de içine aldı. 1960'lardaki değişimlerde tarihi mirasa ağır darbeler indirilmekle beraber, sonraki yıllarda tarihi yapıları koruma tedbirleri alındı.

İklim[değiştir | kaynağı değiştir]

Madrid iklimi
Aylar	Oca	Şub	Mar	Nis	May	Haz	Tem	Ağu	Eyl	Eki	Kas	Ara	Yıl
En yüksek sıcaklık (°C)	20,1	22,0	26,7	30,1	35,5	39,3	40,0	40,3	38,9	28,7	22,7	18,6	40,3
Ortalama en yüksek sıcaklık (°C)	9,8	12,0	16,3	18,2	22,2	28,2	32,1	31,3	26,4	19,4	13,5	10,0	19,9
Ortalama sıcaklık (°C)	6,3	7,9	11,2	12,9	16,7	22,2	25,6	25,1	20,9	15,1	9,9	6,9	15,0
Ortalama en düşük sıcaklık (°C)	2,7	3,7	6,2	7,7	11,3	16,1	19,0	18,8	15,4	10,7	6,3	3,6	10,1
En düşük sıcaklık (°C)	−13	−7,5	−4,5	−1,5	3,3	7	9,8	8,6	4,1	0,3	−3,8	−6,5	−13
Ortalama yağış (mm)	33	35	25	45	51	21	12	10	22	60	58	51	423
Kaynak: İspanya Devlet Meteoroloji Enstitüsü[13][14]

Ekonomi[değiştir | kaynağı değiştir]

Madrid, 16. yüzyılda İspanya'nın başkenti olduktan sonra üretim ya da ticaretten çok bir tüketim merkezi haline geldi. Ekonomik faaliyetler büyük ölçüde kraliyet ailesi ve ulusal hükûmet de dahil olmak üzere kentin hızla artan nüfusunun beslenmesine, bankacılık ve yayımcılık gibi ticari faaliyetlere ayrıldı.

Madrid'de sanayi sektörü 20. yüzyıla kadar gelişmedi, ancak daha sonra sanayi büyük ölçüde genişledi ve çeşitlendi; İspanya'nın ikinci sanayi şehri haline geldi. Kentin ekonomisi zamanla hizmet sektörüne doğru kaymaktadır. Önemli bir Avrupa finans merkezi olan Madrid'in borsası, hem IBEX 35 endeksini hem de buna bağlı Latibex borsasını içeren Avrupa'nın üçüncü büyük borsasıdır.

Londra, Paris, Frankfurt ve Amsterdam'dan sonra Madrid, Avrupa'nın beşinci büyük ticari merkezidir ve dünyada 11. sırada yer almaktadır. Web sayfası oluşturma açısından İspanyolca konuşulan şehirlerin başında gelmektedir.

Yaşam standardı[değiştir | kaynağı değiştir]

Madrid'de ortalama hane geliri ve harcaması, İspanya ortalamasının %12 üzerindedir.^[15] 2010 yılında yoksulluk sınırı altında olarak sınıflandırılan oran %15,6'dır; bu oran 2006 yılında %13,0 iken, İspanya ortalaması olan %21,8'den daha düşüktür. Varlıklı olarak sınıflandırılan oran ise %43,3 ile İspanya genelinden (%28,6) çok daha yüksektir.^[15]

Madrid sakinlerinin tüketimi, iş kayıplarından ve 2012 yılında satış vergisinin %8'den %21'e yükseltilmesi de dahil olmak üzere kemer sıkma önlemlerinden etkilenmiştir. Konut fiyatları 2007'den bu yana %39 oranında düşmüş olsa da, 2014 yılı başında ortalama konut fiyatı metrekare başına 2.375,6 Avro idi ve 22 Avrupa şehri listesinde Londra'dan sonra ikinci sırada gösteriliyordu.^[16]

İstihdam[değiştir | kaynağı değiştir]

İşgücüne katılım, 2011'de 1.638.200 kişi ile nüfusun %79'unu oluşturmaktadır. Ayrıca istihdam edilen işgücünün %49'u kadınlardan oluşmaktadır. Ekonomik olarak aktif kişilerin %41'i üniversite mezunudur, bu oran İspanya geneli için %24'tür.

2011 yılında işsizlik oranı %15,8 ile İspanya geneline göre daha düşük kalmıştır. 16-24 yaş arası nüfusta işsizlik oranı %39,6'dır. 2013 yılında işsizlik %19,1 ile zirveye ulaşmış, ancak 2014 yılında ekonomik toparlanmanın başlamasıyla istihdam artmaya başlamıştır.^[17] İstihdam hizmet sektörüne doğru kaymaya devam etmektedir. 2011 yılı itibarıyla tüm işlerin %86'sı bu sektörde yer alırken, İspanya genelinde bu oran %74'tür. 2018'in ikinci çeyreğinde işsizlik oranı %10,06 olarak belirtilmiştir.^[18]

Sanat ve kültür[değiştir | kaynağı değiştir]

Mutfak[değiştir | kaynağı değiştir]

Üç kalamarlı sandviç en:Squid sandwich

en:Patatas bravas, barda tapa olarak servis edilen çok yaygın bir atıştırmalıktır

Madrid mutfağı, İspanya'nın diğer bölgelerinden çok etkilenmiştir ve kimliği göçmenlerden gelen öğeleri özümseme yeteneğindedir.^[19]

Nohutlu bir güveç olan cocido madrileño Madrid mutfağının en sembolik yemeklerindendir.^[20] es:callos a la madrileña, genellikle sığır işkembelerden yapılan başka bir geleneksel kış spesiyalitesidir.^[21] Şehirde tipik diğer sakatat yemekleri es:Gallinejas^[21] veya ızgara domuz kulağıdır.^[22] Kızarmış kalamar, Madrid'de mutfak uzmanlığı haline gelmiş olan kalamarlı sandviç genellikle '' olarak tüketilir^[21].

Madrid mutfağının vazgeçilmezi kabul edilen diğer birkaç yemek şunlardır: Pottage (çömlekte sebze çorbası), sopa de ajo (Sarımsak çorbası), İspanyol omleti, es:besugo a la madrileña (Çipura), es:caracoles a la madrileña (Madrid usulü salyangoz) (salyangozlar, sp. en:Cornu aspersum) veya en:Soldaditos de Pavía, es:patatas bravas (barlarda atıştırmalık olarak tüketilir) veya gallina en es:pepitoria (kaynatılmış yumurta sarısı ve bademler ile pişirilmiş tavuk veya piliç).^[19][23][24]

Geleneksel tatlıları, Fransız tostu (Yumurtalı ekmek) (Paskalya'da tüketilen bir Fransız tost çeşidi)^[21][25] ve es:bartolillos ‘dur.^[24]

Bohem kültürü[değiştir | kaynağı değiştir]

Şehir, alternatif sanat ve etkileyici sanat icra etmek için mekanlara sahiptir. Ópera, Antón Martín, Chueca ve Malasaña dahil olmak üzere çoğunlukla şehir merkezinde bulunurlar. Ayrıca Madrid'de Alternatif Sanat Festivali, Alternatif Sahne Festivali gibi birçok festival vardır.^{[26][27][28][29]}

Malasaña mahallesinin yanı sıra Antón Martín ve Lavapiés’de birçok bohem kafe/galeri bulunur. Bu kafeler, dönem veya retro mobilyalar veya sokaktaki mobilyaları, içlerinde renkli, geleneksel olmayan atmosferi ve genellikle her ay yeni bir sanatçı tarafından sergilenen ve genelde satılık sanat eserleri ile simgelenir. Kafeler arasında Malasaña'da retro kafe "Lolina" ve bohem kafeleri "La Ida", "La Paca" ve "Café de la Luz", Huertas'ta "La Piola" ve Lavapiés'te Café Olmo ve Aguardiente vardır.

Klasik müzik ve opera[değiştir | kaynağı değiştir]

National Auditorium of Music,^[30] Madrid'deki klasik müzik konserlerinin ana mekanıdır. İspanyol Ulusal Orkestrası, Chamartín Senfoni Orkestrası^[31]'na ve Madrid Topluluğu Orkestrası ile Madrid Senfoni Orkestrası'nın senfonik konserlerine ev sahipliği yapar. Aynı zamanda Madrid'de turneye çıkan orkestralar için de başlıca mekandır.

Teatro Real, Kraliyet Sarayı'nın hemen önünde yer alan Madrid'deki ana opera binasıdır ve Madrid Senfoni Orkestrası, buranın yerleşik orkestrasıdır.^[32] yılda yaklaşık on yedi opera başlığı (hem kendi yapımları hem de diğer büyük Avrupa opera binalarıyla ortak yapımlar) ve ayrıca iki veya üç büyük bale ve birkaç resital sahnelenir.

Teatro de la Zarzuela, Zarzuela (İspanyol geleneksel müzikal tiyatro türü) ile operet ve resitallere ayrılmıştır.^[33][34] Tiyatronun yerleşik orkestrası Madrid Orkestra Topluluğu’dur.

Teatro Monumental, RTVE Senfoni Orkestrası'nın konser mekanıdır.^[35]

Klasik müzik için diğer konser mekanları, çağdaş müziğe adanmış Fundación Joan March ve Auditorio 400'dir.

Boğa Güreşi[değiştir | kaynağı değiştir]

1929'da kurulan İspanya'daki en büyük plaza de torosa (boğa güreşi arenası) Las Ventas Madrid’dedir. Las Ventas birçok kişi tarafından boğa güreşinde dünya merkezi kabul edilir ve yaklaşık 25.000 kişilik oturma kapasitesi vardır. Madrid'in boğa güreşi sezonu mart'ta başlayıp ekim'de biter. San Isidro (Madrid'in koruyucu azizi) şenlikleri sırasında mayıs ortasından haziran başına kadar her gün, her pazar, resmi tatil günleri ve sezonun geri kalanında hep boğa güreşleri yapılır. Meydan, Neo-Mudéjar tarzıdır. Las Ventas’ta boğa güreşi sezonunun dışında konserler ve diğer etkinlikler de yapılır. Madrid'de boğa güreşi konusunda büyük tartışmalar yaşanmaktadır.^[36]

Turizm[değiştir | kaynağı değiştir]

Madrid, Dünya Turizm Örgütü (UNWTO) ve Uluslararası Turizm Fuarı es:FITUR (FITUR)'nun merkezidir.

Şehir 2018'de 10.21 milyon turist aldı. Bu turistlerin %53.3 ü yabancı %46.7 si ise yerli turisttir. Uluslararası turistlerde en büyük pay ABD'nindir. Onu sırasıyla İtalya, Fransa, Birleşik Krallık ve Almanya izlemektedir.^[37]

2018 itibarıyla şehirde 793 otel, &0000000000085418.00000085.418 otel yeri ve &0000000000043816.00000043.816 otel odası vardır^[38]p. 18 Ayrıca, 2018 itibarıyla tahmini olarak &0000000000020217.00000020.217 turistik daireye sahipti.^[38]p. 20

En çok ziyaret edilen müze, 2018 yılında toplam 3,8 milyon ziyaretçi ile Kraliçe Sofia Ulusal Sanat Müzesi oldu. Onu 2.8 milyon turistle Prado Müzesi izledi.^[39] Ayrıca şehirde diğer gezilecek yerler de şu şekildedir:

• Retiro Parkı
• Santiago Bernabéu Stadyumu
• Madrid Kraliyet Sarayı
• Plaza Mayor Madrid
• Puerta del Sol^[40]

2010'ların sonlarına gelindiğinde, soylulaştırma ve şehir merkezindeki turist dairelerinin ani artışı, kira fiyatlarında artışa yol açarak sakinleri şehir merkezinin dışına itti.^[41] Madrid'deki turistik dairelerin çoğu (%50-54) Centro Bölgesi'ndedir.^[42] Sol mahallesinde (ikinci bölgenin bir kısmı), 10 evden 3'ü turistik apartmanlara ayrılmıştır,^[42] ve bunların 10 tanesinden 2'si AirBnB’dedir.^[41] Nisan 2019'da ayuntamiento genel kurulu, turist dairelerinin sayısını büyük ölçüde sınırlamayı amaçlayan bu uygulamayı düzenlemeyi amaçlayan bir planı kabul etti. Normatif, sokak içindeki ve dışındaki bu dairelere bağımsız erişim şartını zorunlu kılacaktır.^[43] Ancak, Haziran 2019'daki hükûmet değişikliğinden sonra yeni belediye yönetimi yönetmeliği geri almayı planlamaktadır.^[44]

Spor[değiştir | kaynağı değiştir]

Futbol[değiştir | kaynağı değiştir]

1902'de kurulan Real Madrid, La Liga'da mücadele etmekte ve iç saha maçlarını Santiago Bernabéu Stadyumu'nda oynamaktadır. Kulüp, dünyanın en çok desteklenen takımlarından biridir ve taraftarları Madridistas ya da Merengues (Meringues) olarak anılmaktadır. Real'in Madrid'deki taraftarlarının genellikle orta sınıf mensubu olduğuna inanılmaktadır, ancak bu iddia tartışmalıdır ve kanıtlanamamıştır. Real Madrid taraftarlarının büyük bir kısmının işçi sınıfına mensup olduğu da öne sürülmüştür.^[45] Kulüp, 20. yüzyılın en iyi kulübü seçilmiş, dünyanın en değerli beşinci spor kulübü ve toplam 100 resmi şampiyonlukla en başarılı İspanyol futbol kulübü olmuştur (buna rekor 14 Avrupa Kupası ve rekor 35 La Liga dahildir).

1903'te kurulan Atlético Madrid de La Liga'da mücadele etmekte ve iç saha maçlarını Metropolitano Stadyumu'nda oynamaktadır. İspanya'daki üçüncü ulusal taraftar kitlesine sahip olan kulüp şehirde iyi desteklenmektedir ve taraftarları Atléticos ya da Colchoneros (Minderciler) olarak anılmaktadır. Atlético'nun desteğini çoğunlukla işçi sınıfı vatandaşlardan aldığına inanılmaktadır. Kulüp, üç UEFA Avrupa Ligi şampiyonluğu kazanmış ve üç Avrupa Kupası finaline ulaşmış elit bir Avrupa takımı olarak kabul edilmektedir. Yurtiçinde Atletico, on bir lig şampiyonluğu ve on Copa del Rey kazanmıştır.

Rayo Vallecano, Vallecas mahallesinde yer alan şehrin en önemli üçüncü futbol takımıdır. Şu anda La Liga'da mücadele etmektedirler ve 2021 yılında yükselmeyi garantilemişlerdir. Kulübün taraftarları sol görüşlüdür ve Buccaneers olarak bilinirler.

Madrid, dördü Santiago Bernabéu'da ve 2019 finali Metropolitano'da olmak üzere beş Avrupa Kupası/Şampiyonlar Ligi finaline ev sahipliği yapmıştır. Bernabéu ayrıca 1964 Avrupa Futbol Şampiyonası finali (İspanya kazandı) ve 1982 FIFA Dünya Kupası finaline de ev sahipliği yaptı.

Basketbol[değiştir | kaynağı değiştir]

1931'de kurulan Real Madrid Basketbol Takımı, Liga ACB'de mücadele etmekte ve iç saha maçlarını Palacio de Deportes'te (WiZink Center) oynamaktadır. Real Madrid'in basketbol şubesi, futbol takımına benzer şekilde, 11 EuroLeague şampiyonluğu ile Avrupa'nın en başarılı takımıdır. Yurtiçinde ise 36 lig şampiyonluğu ve 28 Copa del Rey şampiyonluğu elde etmiştir.

1948'de kurulan CB Estudiantes, LEB Oro'da mücadele etmekte ve iç saha maçlarını Palacio de Deportes'te (WiZink Center) oynamaktadır. Estudiantes, 2021 yılına kadar İspanya'nın en üst liginden hiç küme düşmeyen üç takımdan biriydi. Tarihsel başarıları arasında üç kupa şampiyonluğu ve dört lig ikinciliği yer almaktadır.

Madrid, son ikisi Palacio de Deportes'de olmak üzere altı Avrupa Kupası/EuroLeague finaline ev sahipliği yapmıştır. Şehir ayrıca 1986 ve 2014 FIBA Dünya Kupaları final maçlarına ve EuroBasket 2007 finaline (hepsi Palacio de Deportes'de düzenlendi) ev sahipliği yaptı.

Ulaşım[değiştir | kaynağı değiştir]

Madrid'de ulaşım gelişmiştir. Şehirde Madrid Barajas Uluslararası Havalimanı adında bir havalimanı vardır. Barajas Havalimanı 2019 yılında 61 milyon yolcu ile İspanya'nın en işlek 1. Avrupa'nın ise en işlek 5. havalimanıdır.^[46]

Madrid'de ilk metro 1919'da yapılmıştır ve 20. yüzyılda büyük bir gelişme göstermiştir.^[47] 294 km uzunduğu ile Avrupa'da Londra'dan sonraki en uzun metro sistemidir. 302 istasyon ile de Avrupa'da Paris'ten sonraki en çok durağa sahiptir.^[48]

Kardeş ve "partner" şehirleri[değiştir | kaynağı değiştir]

Madrid'in toplam 24 tane kardeş şehri var; bunlar aşağıda listelenmektedir.^[49] Ayrıca Fransa'nın Paris şehri ile özel "partner" statüsünü paylaşmaktadır.

Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]

• Trashumancia Şenliği
• Wikimedia Commons'ta Madrid ile ilgili çoklu ortam belgeleri bulunur.
  

  Vikigezgin'de :en:Madrid ile ilgili gezi rehberi bulunmaktadır.

  Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

  1. ^ "Los fuegos que conmocionaron Madrid". 20minutos.es (İspanyolca). 6 Eylül 2006. 7 Ekim 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Ocak 2009.  (İspanyolca)
  2. ^ D. Ramón de Mesonero Romanos (1881). "El antiguo Madrid : paseos históricos-anedócticos por las calles y casas de esta villa". 23 Haziran 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Ocak 2009.  (İspanyolca)
  3. ^ "Población por capitales de provincia y sexo.(2911)". INE (İspanyolca). 23 Aralık 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Ağustos 2023. 
  4. ^ "Major Agglomerations of the World - Population Statistics and Maps". www.citypopulation.de. 11 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Ağustos 2023. 
  5. ^ "Member of the Governing Council. Delegate for Economy, Employment and Citizen Involvement" (PDF). 27 Ekim 2011 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. 
  6. ^ "Global city GDP rankings 2008–2025". Pricewaterhouse Coopers. 4 Mayıs 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Ağustos 2023. 
  7. ^ "Global Power City Index 2009" (PDF). 9 Ekim 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 31 Ağustos 2023. 
  8. ^ billr (17 Mart 2023). "Innovation Cities™ Index 2022-2023: Global 500 World's Most Innovative Cities". Innovation Cities™ Index | World 500 City Rankings (İngilizce). 25 Mart 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Ağustos 2023. 
  9. ^ "Feria Internacional de Turismo en Espana - Fitur". web.archive.org. 20 Haziran 2012. 20 Haziran 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Ağustos 2023. 
  10. ^ "ARCO MADRID 2024 | Feria de arte contemporáneo en Madrid". www.ifema.es (İspanyolca). 7 Temmuz 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Ağustos 2023. 
  11. ^ "Madrid's Palacio de Cibeles Renovated Into Jaw-Dropping CentroCentro Cultural Center". Inhabitat - Green Design, Innovation, Architecture, Green Building | Green design & innovation for a better world (İngilizce). 31 Mayıs 2011. 13 Mart 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Ağustos 2023. 
  12. ^ https://www.studiox.bg (15 Ağustos 2023). "José Luis Martínez-Almeida Navasqüés". www.themayor.eu (İngilizce). 16 Eylül 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Ağustos 2023. 
  13. ^ "Valores climatológicos normales. Madrid, Retiro)". AEMet. 2018. Erişim tarihi: 6 Mart 2018. Arşivlenmesi gereken bağlantıya sahip kaynak şablonu içeren maddeler (link)
  14. ^ "Madrid". İspanya Devlet Meteoroloji Enstitüsü. Erişim tarihi: 12 Şubat 2016. Arşivlenmesi gereken bağlantıya sahip kaynak şablonu içeren maddeler (link)
  15. ^ ^{a b} "Estructura Economica de le Ciudad de Madrid" (PDF). 17 Ağustos 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 17 Ağustos 2022. 
  16. ^ "City Mayors: UK and European cities compared". web.archive.org. 3 Kasım 2020. 3 Kasım 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Ağustos 2023. 
  17. ^ "Spanish Jobless Figure Drops as Economy Picks Up - The Gazette (Colorado Springs, CO) | HighBeam Research". web.archive.org. 29 Mart 2015. 29 Mart 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Ağustos 2023. 
  18. ^ "El paro bajó en Madrid el 10,06% en el segundo trimestre". La Vanguardia (İspanyolca). 26 Temmuz 2018. 18 Eylül 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Ağustos 2023. 
  19. ^ ^{a b} "La cocina madrileña más castiza". Cinco Días. 6 Mayıs 2006. 5 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Şubat 2020. 
  20. ^ Morales García, Teresa (15 Kasım 2016). "Date un homenaje: los cinco guisos de puchero más calóricos". El País (İspanyolca). ISSN 1134-6582. 5 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Şubat 2020. 
  21. ^ ^{a b c d} Madridiario. "Descubre la comida típica de Madrid". Madridiario (İspanyolca). 5 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Şubat 2020. 
  22. ^ Hermida, Álvaro (17 Kasım 2019). "Los mejores sitios para comer oreja a la plancha en Madrid". Alimente. El Confidencial. 3 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Mayıs 2020. 
  23. ^ Feo Parrondo, Francisco (2014). "Jornadas de turismo gastronómico en la Comunidad de Madrid". Cuadernos de Turismo. Murcia: Universidad de Murcia (33): 32. ISSN 1139-7861. 29 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Şubat 2020. 
  24. ^ ^{a b} Dávalos, Carlos (7 Mayıs 2016). "Un acercamiento a la gastronomía madrileña". Crónica Global. 5 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Şubat 2020. 
  25. ^ Vallejo, Verónica (30 Ocak 2021). "Los placeres de la cocina madrileña: 4 recetas que lo demuestran". Alimente. El Confidencial. 5 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Şubat 2020. 
  26. ^ "Things to do in Madrid – Popular sightseeing activities & things to do in Madrid". Directline-citybreaks.co.uk. 8 Haziran 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Haziran 2010. 
  27. ^ "11 Festival Escena Contemporánea". Escenacontemporanea.com. 19 Aralık 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Haziran 2010. 
  28. ^ "Festival Alternativo de las Artes Escénicas, Madrid, Spain – Things to Do Reviews". NileGuide.com. 14 Temmuz 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Haziran 2010. 
  29. ^ "Art Madrid ¿Alternativo o complementario a ARCO?". El Mundo. 17 Aralık 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Ağustos 2014. 
  30. ^ "Auditorio Nacional de Música". Time Out. 5 Eylül 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Ağustos 2009. 
  31. ^ "Orquesta Sinfónica Chamartín-Historia (in Spanish)". Orquesta Sinfónica Chamartín. 20 Şubat 2008. 14 Mayıs 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Ağustos 2008. 
  32. ^ "Teatro Real (Timeout Madrid)". 5 Eylül 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Ocak 2009. 
  33. ^ "History". mcu.es. 21 Ağustos 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Ağustos 2014. 
  34. ^ "Teatro de la Zarzuela – Timeout Madrid". Timeout.com. 8 Eylül 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Nisan 2010. 
  35. ^ "La Orquesta Sinfónica (in Spanish)". RTVE. 27 Ağustos 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Ağustos 2014. 
  36. ^ France-Presse, Agence (11 Eylül 2016). "Thousands rally in Madrid to demand an end to bullfighting". the Guardian (İngilizce). 21 Ekim 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Ekim 2022. 
  37. ^ "AnuarioTurismoMadrid2018.pdf" (PDF). 16 Temmuz 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 17 Ağustos 2022. 
  38. ^ ^{a b} "Anuario de Turismo. Madrid. 2018" (PDF). www.madrid-destino.com. Madrid Destino. 16 Temmuz 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 21 Eylül 2019. 
  39. ^ "AnuarioTurismoMadrid2018.pdf" (PDF). 16 Temmuz 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 17 Ağustos 2022. 
  40. ^ "Arşivlenmiş kopya". 26 Haziran 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Ağustos 2022. 
  41. ^ ^{a b} Aunión, J.A.; Clemente, Yolanda (26 Şubat 2018). "How tourist apartments are hurting Madrid's neighborhoods". El País. 21 Eylül 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Eylül 2019. 
  42. ^ ^{a b} Pérez Mendoza, Sofía (24 Ekim 2017). "Tres factores que convierten a Lavapiés en un área vulnerable al aumento de pisos turísticos". eldiario.es. 12 Mayıs 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Eylül 2019. 
  43. ^ Rodríguez-Pina, Gloria (27 Mart 2019). "El Ayuntamiento de Madrid aprueba la normativa que cerrará más de 10.000 pisos turísticos". El País. 24 Eylül 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Eylül 2019. 
  44. ^ Belver, Marta (31 Ağustos 2019). "Almeida estudia eliminar la exigencia de que los pisos turísticos en Madrid tengan un acceso diferenciado al de los vecinos". El Mundo. 9 Eylül 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Eylül 2019. 
  45. ^ published, Richard Ballout (7 Ocak 2015). "Why everything you know about the Madrid derby might be wrong". fourfourtwo.com (İngilizce). 13 Şubat 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Ağustos 2023. 
  46. ^ "Arşivlenmiş kopya" (PDF). 27 Kasım 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 17 Ağustos 2022. 
  47. ^ "Arşivlenmiş kopya". 17 Ağustos 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Ağustos 2022. 
  48. ^ "Arşivlenmiş kopya". 28 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Ağustos 2022. 
  49. ^ "Mapa Mundi de las ciudades hermanadas". Ayuntamiento de Madrid. 26 Mayıs 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi.