Kuvarsit (Fransızca/İngilizce: Quartzite, Almanca: Quarzit^[1]), genel olarak kuvars kumu tanelerinin, silisten meydana gelmiş bir çimento ile birbirlerine çok sağlam şekilde bağlanmalarıyla oluşmuş direnci yüksek bir kayaç olup, sedimanter ve metamorfik olmak üzere 2 çeşidi mevcuttur. Kuvarsitin kimyasal bileşimi, kuvars, kumtaşı (kuvarslı gre) ve kuvars kumu gibi SiO2 olup, ancak kuvarsit içerisinde çeşitli miktarlarda feldspat, mika, kil, manyetit, hematit, granat, rutil, kireçtaşı vb. bulunabilir.

Bileşiminde % 95'ten fazla SiO 2 bulunan kuvarsitlere "Ortokuvarsit" denir ve sanayide genellikle bunlar kullanılır. Kuvarsit direnci çok, sağlam ve aşındırıcı kayaç olduğu için istihracı ve öğütülmesi oldukça güç ve pahalıdır. Bu yüzden kuvarsit üretimi, aynı kimyevi bileşimde bulunan kuvars kumu ile kumtaşından (kuvarslı gre), ayrıca daha saf olan kuvarstan sonra tercih edilir. Kuvarsitler SiO 2 içeriği yüksek ve demir içeriği % 0,4'ten az olması durumunda cam ve seramik sanayinde kullınılır. Ayrıca refrakter (silika tuğla), metalürji (demir ve ferrokrom), inşaat (hafif gazbeton yapı elemanları üretimi) sanayinde de çeşitli amaçlarla kuvarsit kullanılır.Kuvarsit, başlangıçta saf kuvars kumtaşı olan sert, yapraklanmamış bir Başkalaşım kayadır. Kumtaşı, genellikle orojenik kayışlar içinde tektonik sıkıştırma ile ilgili ısıtma ve basınç yoluyla kuvarsite dönüştürülür. Kuvarsitler genellikle demir oksit (Fe2O3)bileşeninden oluşur. Değişen miktarlar nedeniyle pembe ve kırmızı gibi çeşitli tonlar da görülür. Saf kuvarsit genellikle gri ya da beyazdır. Sarı, yeşil, mavi ve turuncu gibi renkler diğer minerallerden kaynaklanmaktadır. Kumtaşının orijinal dokusu ve tortul yapılarının çoğu veya tamamı metamorfizm tarafından silinir.Görünüşte grenli, zımpara benzeri yüzey zamanla^[2] camsı hale gelir.Bu, kuvarsit içinde çizgiler ve merceklerin oluşmasına neden olur.Ortokartzit, genellikle silika ile çimentolu çok yuvarlak kuvars tanelerinden oluşan çok saf bir kuvars kumtaşıdır. Ortokartzit, genellikle sadece çok az miktarda demir oksit ve zirkon, rutil ve manyetit gibi iz dirençli minerallerle %99'u Sio2'dir.Normalde az sayıda fosil bulunmasına rağmen orijinal doku ve tortul yapılar korunur.Kuvarsit kimyasal hava koşullarına karşı çok dayanıklıdır ve genellikle sırtlar ve dirençli tepeler oluşturur.Kayanın neredeyse saf silika içeriği toprak için çok az malzeme sağlar; bu nedenle, kuvarsit sırtları genellikle çıplaktır veya sadece çok ince bir toprak tabakası ve (eğer varsa) az bitki örtüsü ile kaplıdır.

Kuvarsit direnci de güçlü ve aşındırıcı kayalardır. Bu nedenle öğütülmesi zor ve pahalıdır. Böylece, kuvarsitin üretimi, kuvars kumu ve kumtaşı (kuvars kumtaşı) ile aynı kimyasal bileşik ve daha saf kuvars, tercih edilir. Kalsit ve karbonat kayalar, kimyasal formül CaCO3 ile endüstriyel bir mineral oluşturur. Çeşitli şekillerde uçucu mineral kristaller, parlaklık ve renksiz şeffaf cam yapı. Öğütüldüğünde beyaz bir toz elde etmek için. Suyun kireçtaşı doğrudan kristalizasyonu olarak bilinen kireçtaşı veya karbonat kayaları, deniz canlılarının kabuklarında birikebilir veya sıkışabilir.^[3]

Oluşum[değiştir | kaynağı değiştir]

Amerika Birleşik Devletleri'nde, gri oluşumları Devil's Lake State Park, Pennsylvania, Washington DC bölgesinde, Doğu, Güney Dakota, Central Texas,güneybatı Minnesota, bazı yerlerinde Wisconsin, Salt Lake City, Utah yakınlarında bulunan ve Appalachians dirençli sırtlar gibi Wasatch ve diğer dağlık bölgelerde içinde Baraboo Aralığında bulunabilir. Kuvarsit, Arizona'daki Morenci bakır madeninde de bulunur. Batı Arizona Quartzsite kasaba Arizona ve Güneydoğu Kaliforniya hem de yakındaki dağlarda kuvarsitler adını alır. Kuzey Idaho'nun Coeur d'alene bölgesindeki Kemer Süper grubundan camsı bir vitreus kuvarsit tanımlanmıştır.

Kıtasal Avrupa'da, çeşitli bölgesel izole kuvarsit yatakları Batı Çek Cumhuriyeti içine Rhenish Masifi ve Alman Merkez Highlands bir kemer yüzey seviyesinde mevcut, Taunus ve Harz dağlarında örneğin. Polonya'da Świętokrzyskie Dağlarında yüzey seviyesinde kuvarsit yatakları bulunmaktadır.

Kanada'da, Ontario La Cloche Dağları öncelikle beyaz kuvarsit oluşur. Mozambik'teki en yüksek dağ olan Monte Binga (2436 m) ve çevredeki Chimanimani Platosunun geri kalanı çok sert, soluk gri, Prekambriyen kuvarsitten oluşur.

Kullanım alanları[değiştir | kaynağı değiştir]

Kuvarsit dekoratif bir taştır ve duvarları, çatı kiremitleri, döşeme ve merdiven basamakları olarak kaplamak için kullanılabilir. Mutfaklarda tezgah üstü kullanımı hızla genişliyor. Granitten daha sert ve lekelere karşı daha dayanıklıdır. Ezilmiş kuvarsit bazen yol yapımında kullanılır.^[5] Yüksek saflıkta kuvarsit, ferrosilikon, endüstriyel silika kumu, silikon ve silisyum karbür üretmek için kullanılır. Paleolitik dönemde, taş aletler yapmak için çakmaktaşı, kuvars ve diğer litik hammaddelerle birlikte kuvarsit kullanılmıştır.^[6]

Kuvars çeşitleri[değiştir | kaynağı değiştir]

Dumanlı Kuvars kahverengimsi bir kuvars çeşidi.Bir dağ kristali türü olan dumanlı kuvars koyu duman renginde ve yarı şeffaftır. Çok koyu kahverengiden opak siyah renge kadar olan bir çeşidine morion denir.^[7]

Dumanlı kuvars binlerce yıldır süs, dekoratif ve dini nesnelerde eğerdli taş olarak kullanılmıştır. Dumanlı kuvarsın bağlı olduğu burçlar Oğlak ve Yay'dır. Eski zamanlardan beri dumanlı kuvarsın gerginliği giderdiği, korku, panik ve kızgınlığı olumlu duygulara, huzur ve neşeye değiştirdiğine inanılmıştır. Bazıları pankreas ve böbreklerin daha iyi çalışmasına ve zehirli maddelerin vücuttan atılmasına yardım ettiğine inanır. Dumanlı Kuvars ve onun tam siyah türü olan MORİON dünyada en güzel ve bol miktarda Brezilya'da ve Türkiye'de çıkartılır. Türkiye'de Aydın ili, Koçarlı-Çine-Karacasu ilçelerinde dumanlı kuvars yatakları bulunmaktadır. Yaklaşık 30 yıldır Koçarlı ilçesine bağlı Mersinbeleni Köyü ve civar köyleri tarlalarında topladıkları dumanlı kuvars kristallerini satarak ek gelir elde etmektedirler.

Jasper(taş) kuvars grubundan bir Silikat mineralidir. Doğada kırmızı, yeşil, kahverengi ve sarı renkleri vardır. Bileşiminde bulunan Hematit,ona rengini verir ve bu renklerin dağılımlarına göre taşa: Okyanus, dalmaçya, hayalet, kırmızı gibi isiler verilir. Kırmızı noktalar serpiştirilmiş haline kantaşı ya da heliotrop denen jasper taşı, Eski Roma'da yüzük taşlarında kullanılırdı.

Akik kalsedom kuvarsının bir türü olan yarı saydam mineraldir.Çok farklı renk ve dokularda olabilir.

Ametist mor renkli bir kuvars türüdür. Genellikle mücevher olarak kullanılır. Renksiz, şeffaf kayaç kristali, kuvarsın en saf halidir.

Kalsedon kuvars mineralinin kriptokristalin çeşitlerinden biridir.Saf kalsedon çok ince tabakalar halinde dizilmiş çok ince kuvars liflerinden oluşur. Saf kalsedonun rengi yarı şeffaf gri veya beyazdır. Grimsi mavi veya kahverengi gölgeli hatta siyahımsı olanları da vardır. Safsızlıklar sebebiyle şeritlerde farklı renk ve desenler olur.^[8]

Yeşim (jasp) kuvars grubundan bir silis mineralidir. Doğada kırmızı, yeşil, kahverengi ve sarı renkleri vardır. Bileşiminde bulunan hematit,ona rengini verir ve bu renkler, dağılımlarına göre: Okyanus, dalmaçya, hayalet, kırmızı gibi adlarla anılırlar. Kırmızı noktalar serpiştirilmiş haline kantaşı ya da heliotrop denen yeşim (jasp) taşı, Antik Roma'da yüzük taşlarında kullanılırdı.

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]