Süleyman

Süleyman
سُلَيْمَان

Peygamber
Süleyman; سُلَيْمَان; Peygamber
	İslam kaligrafisinde Süleyman'ın adı.
Doğum	Kudüs
Ölüm	Kudüs
Yerine geldiği	Davud
Ebeveyn(ler)	Davud baba

Süleyman
Süleyman
	Yaşlı Süleyman, Gustave Doré, 1866
İsrail kralı
Hüküm süresi	MÖ 970–931
Önce gelen	Davud
Sonra gelen	Rehav'am
Doğum	y. MÖ 990
Ölüm	y. MÖ 930
Eş(ler)i	700 asil eş ve 300 cariye
Babası	Davud

Süleyman^{[not 1]} İbranice İncil ve Eski Ahit'e göre eski İsrail hükümdarı ve Kral Davut'un oğlu ve halefidir. Birleştirilmiş İsrail ve Yahuda'nın sondan bir önceki hükümdarı olarak tanımlanır. Süleyman'ın hükümdarlığının varsayılan tarihleri MÖ 970-931 arasındadır. Ölümünden sonra oğlu ve halefi Rehav'am kuzey kabilelerine karşı sert bir politika benimseyecek ve sonunda İsrailoğullarının kuzeydeki İsrail Krallığı ile güneydeki Yehuda Krallığı arasında bölünmesine yol açacaktır. Bölünmenin ardından onun soyundan gelenler Yahuda'yı tek başlarına yönetti.^[1]

Kitâb-ı Mukaddes Süleyman'ın Kudüs'te Birinci Tapınağı inşa ettiğini ve tapınağı Yahova'ya ya da Yahudilikteki adıyla Tanrı'ya adadığını söyler.^[2] Süleyman zengin, bilge, güçlü ve 48 Yahudi peygamberden biri olarak tasvir edilir. Aynı zamanda, özellikle Süleyman'ın Vasiyeti'nde (birinci yüzyıl İncil apokrifinin bir parçası) olmak üzere, daha sonraki birçok referans ve efsaneye de konu olmuştur.

Yeni Ahit'te, Nasıralı İsa'dan üstün bir bilgelik öğretmeni olarak ve ihtişam içinde dizilmiş ancak "kırdaki zambaklardan" üstün olarak tasvir edilir.^[3] Kuran'da, önemli bir İslam peygamberi olarak kabul edilir. Çoğunlukla İncil dışı çevrelerde Süleyman aynı zamanda bir büyücü olarak da tanınmış, Helenistik dönemden kalma çok sayıda muska ve madalyon mühür onun adını anmıştır.^[4]

Tevrat'ta Süleyman[değiştir | kaynağı değiştir]

Eski Ahit'te Süleyman'ın öyküsü 1. Krallar kitabının ilk 11 bölümünde ve 2. Tarihler kitabının ilk 9 bölümünde anlatılır.

1. “Kral Süleyman firavunun kızının yanı sıra Moavlı, Ammonlu, Edomlu, Saydalı ve Hititli birçok yabancı kadın sevdi.

2. Bu kadınlar RAB'bin İsrail halkına, "Ne siz onların arasına girin, ne de onlar sizin aranıza girsinler; çünkü onlar kesinlikle sizi kendi ilahlarının ardınca yürümek üzere saptıracaklardır." dediği uluslardandı. Buna karşın, Süleyman onlara sevgiyle bağlandı.

3. Süleyman'ın kral kızlarından yedi yüz karısı ve üç yüz cariyesi vardı. Karıları, onu yolundan saptırdılar.

4. Süleyman yaşlandıkça karıları onu başka ilahların ardınca yürümek üzere saptırdılar. Böylece Süleyman bütün yüreğini Tanrısı RAB'be adayan babası Davut gibi yaşamadı.

5. Saydalılar'ın tanrıçası Aştoret'e ve Ammonlular'ın ilahı Molek'e taptı.

6. Böylece RAB'bin gözünde kötü olanı yaptı, RAB'bin yolunda yürüyen babası Davut gibi tam anlamıyla RAB'bi izlemedi.

7. Kudüs'ün doğusundaki tepede Moavlılar'ın ilahı Kemoş'a ve Ammonlular'ın ilahı Molek'e tapmak için bir yer yaptırdı.

8. İlahlarına buhur yakıp kurban kesen bütün yabancı karıları için de aynı şeyleri yaptı.”^[5]

Dini kaynaklara göre Süleyman, Kudüs yakınlarındaki Gazze şehrinde doğdu. Davud'un on dokuz kadar oğlu vardı ama Tanrı, Davud'un oğulları arasından Süleyman'ı kendisine varis kıldı. Ayrıca kutsal kitaplara göre dünyaya gelmiş en zengin insan ve peygamberdir. Eski Ahit'te Süleyman döneminde altın ve gümüşün çok bulunmalarından sebep, bir taş parçası kadar değersizleştiği söylenerek Süleyman ve serveti tasvir edilmektedir. Süleyman'ın bilgeliğinden faydalanmak isteyen, diğer ülke kral ve kraliçelerinin, Kral Süleyman'a ödül mahiyetinde altın ve değerli eşyalar getirmesi ise serveti artırıcı etmenlerdendir.

İslam'da Süleyman[değiştir | kaynağı değiştir]

İslam kaynaklarına göre Süleyman'ın kuş dilini bildiği, rüzgara, hayvanlara ve cinlere hakim olduğu ifade edilir. Kur'an'da Neml^[6] ve Sebe^[7] surelerinde kıssası anlatılır. Anlatıma göre Saba Melikesi Belkıs'ın Süleyman'ı ziyaret edip Müslüman olduğu, Hüdhüd^[8] adlı bir kuş ile haberleştiklerinden bahsedilmiştir. Yine çok ciddi bir hastalık geçirerek tahtı üzerinde ceset gibi kalarak sınandığı; güzel atların sunulduğu, kendisi için erimiş bakır madeninin sel gibi akıtıldığı, Cinler'in Süleyman'ın emriyle heykeller, havuzlar ve Süleyman Tapınağı'nı yaptığı, Belkıs'ın tahtını Süleyman'ın ehli kitap alimi olan baş veziri Asaf, ilim yoluyla göz açıp kapayıncaya kadar getirmiştir. Birçok şairin şiirlerinde kullandığı "Asaf'ın miktarını bilmez Süleyman olmayan" sözüde buradan gelir.^[9] Kur'an'a göre Süleyman peygamber, asasına dayanır halde ölmüş, uzun süre öldüğü anlaşılamamış, ancak kurtların kemirmesi ile bastonunun düşmesi sonucu öldüğü anlaşıldıktan sonra defnedilmiştir. Bu ayetle cinlerin gaybı bilemeyecekleri anlatılmak istenir.

Rivayetlere göre Süleyman'ın yeşil yakuttan yüzüğü cennetten getirilmedir. Süleyman'ın mührü, edebiyatta kullanılan bir alegoridir. Mühründe İsmi azam yazılıdır. Pers ve İran folklöründeki pek çok kuş figürünün kullanıldığı masalda, sırrı bilge ve kuş dilinden anlayan Süleyman çözer.

Tarihsellik[değiştir | kaynağı değiştir]

İsrail toplumunun orta dönemindeki çoğu İncil şahsiyetinde olduğu gibi, Süleyman'ın tarihselliği de hararetle tartışılmaktadır. Mevcut fikir birliği, Süleyman adında bir adamın M.Ö. onuncu yüzyılda Yahudiye tepelerinde gerçekten kral olarak hüküm sürüp sürmediğine bakılmaksızın, onun görünürdeki imparatorluğunun savurganlığının İncil'deki tasvirinin neredeyse kesinlikle anakronik bir abartı olduğunu belirtmektedir.^[10] Süleyman'ın kendisine gelince, Kutsal Kitap arkeoloji spektrumunun hem maksimalist hem de minimalist taraflarındaki akademisyenler genellikle onun muhtemelen var olduğu konusunda hemfikirdir. Bununla birlikte, Davut kralının tarihsel olarak doğru bir resmini oluşturmak zordur. Bazı arkeologlara göre Süleyman sadece Yahuda'nın hükümdarı ya da reisi olabilirdi ve kuzey krallığı ayrı bir gelişmeydi. Bu görüşler, MÖ 10. yüzyılda birleşik bir monarşinin var olduğunu savunan ve İncil'deki anlatımın abartılar içerdiğini kabul eden diğer arkeologlar ve akademisyenler tarafından eleştirilmiştir. ^[11]^[12]^[13]^[14]

İncil'deki tanımlamasına karşı argümanlar[değiştir | kaynağı değiştir]

Kral Süleyman hakkında İncil'de anlatılanlar dışındaki tarihsel kanıtlar o kadar azdır ki, bazı araştırmacılar onun hükümdarlık dönemini bir 'Karanlık Çağ' olarak değerlendirmiştir (Muhly 1998). Birinci yüzyılda yaşamış Romalı-Yahudi bilgin Josephus Against Apion adlı eserinde, Tireli saray kayıtlarına ve Menander'e atıfta bulunarak, Sur Kralı I. Hiram'ın Süleyman'a Tapınak'ın inşası için malzeme gönderdiği belirli bir yılı verir. Bununla birlikte, Süleyman'ın hükümdarlığına dair tartışmasız hiçbir maddi kanıt bulunamamıştır. Yigael Yadin'in Hazor, Megiddo, Beit Shean ve Gezer'de yaptığı kazılar, kendisinin ve diğerlerinin Süleyman'ın hükümdarlığına ait olduğunu savunduğu yapıları ortaya çıkarmıştır,^[15] ancak Israel Finkelstein ve Neil Silberman gibi diğerleri bunların Süleyman'dan bir yüzyıldan daha uzun bir süre sonrasına, Omride dönemine tarihlenmesi gerektiğini savunmaktadır.^[16]

Archaeology's New Vision of Ancient Israel and the Origin of Its Sacred Texts kitabının yazarları Finkelstein ve Silberman'a göre, Davut ve Süleyman'ın krallıkları zamanında Kudüs'te sadece birkaç yüz ya da daha az kişi yaşıyordu ki bu da Fırat'tan Eilat'a kadar uzanan bir imparatorluk için yetersizdir. Onlara göre arkeolojik kanıtlar Süleyman zamanında İsrail krallığının küçük bir şehir devletinden biraz daha fazlası olduğunu göstermektedir ve bu nedenle Süleyman'ın yılda 666 talant altın gibi büyük bir haraç alması mantıksızdır. Hem Finkelstein hem de Silberman Davut ve Süleyman'ın M.Ö. 10. yüzyılda Yahuda'nın gerçek sakinleri olduğunu kabul etseler de, İsrail Krallığı'na dair en eski bağımsız referansın M.Ö. 890, Yahuda içinse M.Ö. 750 civarında olduğunu iddia etmektedirler.^[17] Dini önyargılar nedeniyle Kutsal Kitap yazarlarının (İbranice Kutsal Kitap'ta çok tanrılı olarak tanımlanan) Omrilerin başarılarını bastırdıklarını ve bunun yerine onları Yahudiliğin, tek tanrılıların ve Yahova'ya inananların sözde altın çağına geri ittiklerini öne sürmektedirler. Thomas L. Thompson gibi bazı Kutsal Kitap minimalistleri daha da ileri giderek Kudüs'ün ancak 7. yüzyılın ortalarında bir şehir ve devlet başkenti olabileceğini savunmaktadır. Benzer şekilde, Finkelstein ve diğerleri Süleyman'ın tapınağının iddia edilen büyüklüğünü mantıksız bulmaktadır.^[18]

İncil'deki tanımlama lehine argümanlar[değiştir | kaynağı değiştir]

André Lemaire From Abraham to the Roman Destruction of the Temple adlı kitabında Süleyman'la ilgili İncil geleneğinin temel noktalarının genel olarak güvenilir olduğunu belirtmiş,^[19] ancak başka bir yerde Saba Melikesi'nin Kral Süleyman'ı ziyaretini destekleyen hiçbir arkeolojik kanıt bulamadığını yazarak, Tayma ve Saba'dan Orta Fırat'a yapılan trans-Arap kervan yolculuklarına dair en eski kayıtların MÖ 8. yüzyılın ortalarında ortaya çıktığını söylemiştir. M.Ö. 8. yüzyılın ortalarında gerçekleştiğini, Saba Melikesi'nin Kudüs'e olası bir ziyaretinin de bu tarihlerde, yani Kral Süleyman'ın hükümdarlığı için geleneksel olarak verilen zaman diliminden yaklaşık 250 yıl sonra gerçekleştiğini belirtmektedir. On yedi yıl sonra, İsrail kıyı ovasında M.Ö. 10. yüzyıldan kalma üç küçük alanda bulunan Fenike kil şişelerinde tarçın izlerine rastlanmıştır. Yazarlar, Güney Asya ile ticaret yollarının daha önce düşünülenden çok daha önce var olduğunu öne sürmüşlerdir.^[20]

Kenneth Kitchen, Süleyman'ın küçük bir şehir devletinden ziyade nispeten zengin bir "mini imparatorluğu" yönettiğini savunmakta ve 666 altın talenti mütevazı bir para miktarı olarak görmektedir. Kitchen böyle bir krallığın 30 yıl boyunca 500 ton kadar altın biriktirmiş olabileceğini hesaplamaktadır ki bu miktar Büyük İskender'in Susa'dan götürdüğü 1.180 ton altın gibi diğer örneklerle karşılaştırıldığında küçük kalmaktadır.^[21] Benzer şekilde, Kitchen ve diğerleri Süleyman tapınağının o dönemdeki bölge için makul ve tipik büyüklükte bir yapı olduğunu düşünmektedir. Dever, "İbranice İncil'de anlatılan 'Süleyman tapınağı'nın her özelliği için artık doğrudan Bronz ve Demir Çağı paralellerine sahip olduğumuzu" belirtmektedir.^[22]

Orta yol[değiştir | kaynağı değiştir]

Bazı akademisyenler Finkelstein, Silberman ve Philip Davies ("Süleyman'ın tamamen uydurma bir karakter olduğuna" inanan) gibi minimalist akademisyenler ile Lemaire ve Kitchen gibi maksimalist akademisyenler arasında orta bir yol çizmiştir. Örneğin, arkeolog Avraham Faust, Süleyman'ın İncil'deki tasvirlerinin daha sonraki dönemlere ait olduğunu ve servetini, binalarını ve krallığını abarttığını, ancak Süleyman'ın bir akropolü olduğunu ve Kudüs'ten daha büyük bir yönetimi yönettiğini savunmuştur.^[23] Özellikle, Şaron gibi Kudüs'e yakın bölgelerde yaptığı arkeolojik araştırmalar, bir yönetim tarafından desteklenemeyecek kadar büyük ticaret bulmaktadır ve bu bölgeler muhtemelen Kudüs tarafından gevşek bir şekilde yönetilmiştir.^[24]^[25] Lester Grabbe gibi akademisyenler de bu dönemde Kudüs'te bir hükümdar olması gerektiğine ve şehir oldukça küçük olmasına rağmen muhtemelen bir tapınak inşa ettiğine inanmaktadır.^[26] William G. Dever, Süleyman'ın sadece İsrail'de hüküm sürdüğünü ve bir tapınak inşa ettiğini, ancak cömertliği ve diğer fetihleriyle ilgili tasvirlerin fazlasıyla abartıldığını savunur.^[27]

Arkeoloji[değiştir | kaynağı değiştir]

Genel gözlemler[değiştir | kaynağı değiştir]

Süleyman dönemine ait olduğu düşünülen arkeolojik kalıntılar, Kenanlı maddi kültürünün hız kesmeden devam etmiş gibi görünmesi açısından dikkate değerdir; görkemli bir imparatorluk ya da kültürel gelişimin belirgin bir eksikliği söz konusudur - aslında geleneksel olarak İsrail'e atfedilen bölgelerdeki çanak çömleklerin Filistilerinkiyle karşılaştırılması, ikincisinin önemli ölçüde daha sofistike olduğuna işaret etmektedir. Bununla birlikte, bölgedeki bazı arkeolojik çalışmalara rağmen, varlığına dair fiziksel kanıt eksikliği vardır. Bu beklenmedik bir durum değildir çünkü bölge Babilliler tarafından harap edilmiş, daha sonra yeniden inşa edilmiş ve birkaç kez yıkılmıştır.^[28]^[29]

2014 yılında antropoloji profesörü Jimmy Hardin ve ekibi altı adet resmi kil keşfetti bullae mühürleri Gazze'nin doğusundaki Khirbet Summeily adlı bir alanda bulunmuştur. Bu bulla'ların M.Ö. 10. yüzyıla tarihlenen elit faaliyetlerle tipikleşen bir Demir Çağı IIA siyasi oluşumuyla ilişkili olduğunu belirtmektedir. Bullalar bu döneme tarihlenen bilinen tek örnekler olarak görünmektedir. Ona göre bu durum, İbranice İncil metinlerinde kaydedilen Davut ve Süleyman'ın tarihsel doğruluğuna genel bir destek sağlamaktadır.^[30]

Kudüs'teki Tapınak Dağı[değiştir | kaynağı değiştir]

Süleyman Mabedi'nin temeli olduğu düşünülen Tapınak Dağı olarak bilinen bölgede çok az arkeolojik kazı yapılmıştır, çünkü bu yöndeki girişimler Kudüs Vakıfları'nın Müslüman yetkilileri tarafından protestolarla karşılanmaktadır.^[31]^[32]

Tarşiş'ten değerli metaller[değiştir | kaynağı değiştir]

Tarşiş'i Kral Süleyman'ın büyük metal zenginliğinin kaynağı olarak anlayan İncil pasajları -özellikle gümüş, aynı zamanda altın, kalay ve demir (Hezekiel 27)- 2013 yılında Fenike'de bulunan gümüş ambarlarından elde edilen arkeolojik kanıtlarla ilişkilendirilmiştir. Tarşiş'ten gelen metallerin Süleyman tarafından Fenikeli Sur Kralı Hiram (Yeşaya 23) ve Tarşiş filoları ve onların hizmetinde yelken açan gemilerle ortaklaşa elde edildiği bildirilmektedir. Gümüş hazineleri, Süleyman'ın krallığı ve servetiyle ilgili eski metinlerle uyuşan ilk maddi kanıtları sunmaktadır.

Süleyman'ın ve krallığının tarif edilen zenginliğine dair olası kanıtlar, İsrail ve Fenike'de bulunan ve 2003 yılında önemleri kabul edilen antik gümüş hoards'larda keşfedilmiştir. Yığınlardan elde edilen kanıtlar, Levant'ın Süleyman ve Hiram dönemlerinde değerli metaller açısından bir zenginlik merkezi olduğunu göstermekte ve ticaretin Asya'dan Atlas Okyanusu'na kadar uzandığını söyleyen metinlerle örtüşmektedir.^[33]

Kutsal Kitap eleştirisi: Süleyman'ın dindarlığı[değiştir | kaynağı değiştir]

Eleştirel bir bakış açısıyla, Süleyman'ın Yahve için bir tapınak inşa etmesi, Yahve'ye özel bir bağlılık eylemi olarak görülmemelidir çünkü Süleyman'ın başka tanrılar için de ibadet yerleri inşa ettiği anlatılmaktadır.^[34] Bazı akademisyenler ve tarihçiler, Süleyman'ın Yahve'ye olan ilk bağlılığını anlatan adanma duası gibi bölümlerin çok daha sonra, Kudüs krallığın dini merkezi haline geldikten ve Shiloh ve Bethel gibi yerlerin yerini aldıktan sonra yazıldığını savunmaktadır. Daha önceki tarihçiler, Krallar'daki bu pasajların Süleyman dönemindeki resmi mahkeme kayıtlarından ve Krallar'ın kanonik kitaplarına dahil edilen o dönemin diğer yazılarından türetildiğine dair kanıtlar olduğunu savunurlar.^[35]^[36]^[37] Daha yeni araştırmacılar Krallar Kitabı'ndaki bu gibi pasajların metnin geri kalanını yazan yazarlar tarafından değil, muhtemelen Tesniyeci tarafından yazıldığına inanmaktadırlar.^[38]

Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]

Wikimedia Commons'ta Süleyman ile ilgili çoklu ortam belgeleri bulunur.

Hiram Abi

Notlar[değiştir | kaynağı değiştir]

^ İbranice: שְׁלֹמֹה‎, romanize: Šlomoh, lit. "barış yapan"; Süryanice: ܫܠܝܡܘܢ, Šlemūn; Arapça: سُليمان, Sulaymān, lit. "selamet getiren"; Grekçe: Σολομών romanize: Solomōn; Latince: Salomon

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

^ "Solomon | Sources, Meaning, Temple, & Facts | Britannica". www.britannica.com (İngilizce). 27 Ağustos 2023. 9 Ekim 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ekim 2023.
^ "TEMPLE OF SOLOMON - JewishEncyclopedia.com". www.jewishencyclopedia.com. 28 Mayıs 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ekim 2023.
^ Matthew 12:42; Luke 11:31
^ "Archaeology, Culture, and other Religions". FMC terra santa. 20 Aralık 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Haziran 2013.
^ "Arşivlenmiş kopya". 30 Haziran 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Şubat 2012.
^ "Neml Suresi". 4 Mayıs 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Şubat 2008.
^ "Sebe Suresi". 4 Mayıs 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Şubat 2008.
^ Celik, Ercan (1 Ocak 2022). "Distorted Stories of Solomon in Quran Translations (sura al-Naml) (How Biblical 'Hadad' Turned into a Bird Name 'Hudhud'; and a Real Woman into a Female Ant". 30 Ekim 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Ekim 2022.
^ "Asaf bin Berhiya". 30 Temmuz 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Haziran 2016.
^ Lipschits, Oded (2014). "The history of Israel in the biblical period". Berlin; Brettler, Marc Zvi (Ed.). The Jewish Study Bible |url= değerini kontrol edin (yardım) (İngilizce) (2. bas.). Oxford University Press. ISBN 978-0-19-997846-5. 31 Temmuz 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ekim 2023. Bilinmeyen parametre |editör1- first= görmezden gelindi (yardım)
^ Finkelstein & Silberman 2006, s. Şablon:Pn.
^ Kuhrt, Amélie (1995). The Ancient Near East, c. 3000-330 BC, Band 1. New York: Routledge. s. 438. ISBN 978-0-41516-762-8.
^ Wright, Jacob L. (July 2014). shtml "David, Judah King (not Israel)" |url= değerini kontrol edin (yardım). The Bible and Interpretation. 1 Mart 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi.
^ "Kings of Controversy". Magazine (İngilizce). 1 Aralık 2010. 4 Nisan 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Mart 2021.
^ Kalimi, Isaac (29 Kasım 2018). Writing and Rewriting the Story of Solomon in Ancient Israel (İngilizce). Cambridge University Press. ISBN 978-1-108-47126-8. 28 Eylül 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ekim 2023.
^ Finkelstein, Israel; Silberman, Neil Asher (6 Mart 2002). The Bible Unearthed: Archaeology's New Vision of Ancient Israel and the Origin of Sacred Texts (İngilizce). Simon and Schuster. ISBN 978-0-7432-2338-6. 1 Temmuz 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ekim 2023.
^ Israel Finkelstein (2006). David and Solomon. Internet Archive. Free Press. ISBN 978-0-7432-4362-9.
^ Thompson, Thomas L.; Thompson, Thomas L. (1999). The Bible in history: how writers create a past. Londra: Jonathan Cape. ISBN 978-0-224-03977-2. 17 Aralık 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ekim 2023.
^ Joffe, Alexander H. (Nisan 2002). "Ancient Israel: From Abraham to the Roman Destruction of the Temple. Hershel Shanks". Journal of Near Eastern Studies. 61 (2): 149-150. doi:10.1086/469013. ISSN 0022-2968.
^ Gilboa, Ayelet; Namdar, Dvory (2015). "On the Beginnings of South Asian Spice Trade with the Mediterranean Region: A Review". Radiocarbon (İngilizce). 57 (2): 265-283. doi:10.2458/azu_rc.57.18562. ISSN 0033-8222.
^ Kitchen, Kenneth A. (2003). On the reliability of the Old Testament. Grand Rapids, Mich.: Eerdmans. ISBN 978-0-8028-4960-1. 16 Mart 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ekim 2023.
^ William G. Dever (2001). What did the biblical writers know, and when did they know it?. Internet Archive. Eerdmans Pub. Co. ISBN 978-0-8028-4794-2.
^ Faust, Avraham. 2012. Demir Çağı II'de İsrail Toplumunun Arkeolojisi. Ruth Ludlum tarafından çevrilmiştir. Winona Lake, IN: Eisenbrauns.
^ Faust, Avraham. 2007. "M.Ö. Onuncu Yüzyılda Şaron ve Yarkon Havzası: Ekoloji, Yerleşim Düzenleri ve Siyasi Katılım". Israel Exploration Journal:65-82.
^ Faust, Avraham. 2017. "Jebus, Davut Şehri ve Kudüs: Demir I'den Yeni Babil Dönemine Kudüs [İbranice]." Kudüs içinde: From its Beginning to the Ottoman Conquest, Avraham Faust, J. Schwartz ve E. Baruch tarafından derlenmiştir, 35-72. Ramat Gan: Ingeborg Renner Center for Jerusalem Studies.
^ Grabbe, Lester L. 2016. 1 ve 2 Krallar: Giriş ve Çalışma Rehberi: Eski İsrail'de Tarih ve Hikâye: Bloomsbury Publishing.
^ Dever, William G. (18 Ağustos 2020). Has Archaeology Buried the Bible? (İngilizce). Wm. B. Eerdmans Publishing. ISBN 978-1-4674-5949-5. 9 Ekim 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ekim 2023.
^ Kitchen 2003, s. 123.
^ Finkelstein & Silberman 2001, ss. 186-195.
^ "MSU department announces major archaeological find | Mississippi State University News Archive". 11 Temmuz 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ekim 2023.
^ "Tapınak Dağı: Excavation Controversy". Sacred destinations. 21 Haziran 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Mart 2010.
^ Jacqueline Schaalje. "Special: Kudüs'teki Tapınak Dağı". Jewish Magazine. Archived from the original on 6 Ekim 2009. Erişim tarihi: 7 Nisan 2018.
^ Thompson, Christine; Skaggs, Sheldon (2013). "King Solomon's Silver? Southern Phoenician Hacksilber Hoards and the Location of Tarshish". Internet Archaeology (35). doi:10.11141/ia.35.6. 8 Kasım 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ekim 2023.
^ Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi; JE isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: Kaynak gösterme)
^ Harrison, RK (1969), Introduction to the Old Testament, Grand Rapids: Eerdmans, ss. 722-724
^ Archer, GL (1964), A Survey of Old Testament Introduction, Chicago: Moody Press, ss. 276-277
^ Thiele 1983, ss. 193-204.
^ Dever 2001, s. 145.

Resmî unvanlar
Süleyman Davud hanedanlığı
Önce gelen Davud	İsrail Kralı M.Ö. 971-931	Sonra gelen Rehav'am

[1] İbranice: שְׁלֹמֹה‎, romanize: Šlomoh, lit. "barış yapan"; Süryanice: ܫܠܝܡܘܢ, Šlemūn; Arapça: سُليمان, Sulaymān, lit. "selamet getiren"; Grekçe: Σολομών romanize: Solomōn; Latince: Salomon

[2] "Solomon | Sources, Meaning, Temple, & Facts | Britannica". www.britannica.com (İngilizce). 27 Ağustos 2023. 9 Ekim 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ekim 2023.

[3] "TEMPLE OF SOLOMON - JewishEncyclopedia.com". www.jewishencyclopedia.com. 28 Mayıs 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ekim 2023.

[4] Matthew 12:42; Luke 11:31

[5] "Archaeology, Culture, and other Religions". FMC terra santa. 20 Aralık 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Haziran 2013.

[6] "Arşivlenmiş kopya". 30 Haziran 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Şubat 2012.

[7] "Neml Suresi". 4 Mayıs 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Şubat 2008.

[8] "Sebe Suresi". 4 Mayıs 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Şubat 2008.

[9] Celik, Ercan (1 Ocak 2022). "Distorted Stories of Solomon in Quran Translations (sura al-Naml) (How Biblical 'Hadad' Turned into a Bird Name 'Hudhud'; and a Real Woman into a Female Ant". 30 Ekim 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Ekim 2022.

[10] "Asaf bin Berhiya". 30 Temmuz 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Haziran 2016.

[lipschits-11] Lipschits, Oded (2014). "The history of Israel in the biblical period". Berlin; Brettler, Marc Zvi (Ed.). The Jewish Study Bible |url= değerini kontrol edin (yardım) (İngilizce) (2. bas.). Oxford University Press. ISBN 978-0-19-997846-5. 31 Temmuz 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ekim 2023. Bilinmeyen parametre |editör1- first= görmezden gelindi (yardım)

[FOOTNOTEFinkelsteinSilberman2006[[:Şablon:Pn]]-12] Finkelstein & Silberman 2006, s. Şablon:Pn.

[Kuhrtp438-13] Kuhrt, Amélie (1995). The Ancient Near East, c. 3000-330 BC, Band 1. New York: Routledge. s. 438. ISBN 978-0-41516-762-8.

[bibleinterp.com-14] Wright, Jacob L. (July 2014). shtml "David, Judah King (not Israel)" |url= değerini kontrol edin (yardım). The Bible and Interpretation. 1 Mart 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi.

[15] "Kings of Controversy". Magazine (İngilizce). 1 Aralık 2010. 4 Nisan 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Mart 2021.

[16] Kalimi, Isaac (29 Kasım 2018). Writing and Rewriting the Story of Solomon in Ancient Israel (İngilizce). Cambridge University Press. ISBN 978-1-108-47126-8. 28 Eylül 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ekim 2023.

[17] Finkelstein, Israel; Silberman, Neil Asher (6 Mart 2002). The Bible Unearthed: Archaeology's New Vision of Ancient Israel and the Origin of Sacred Texts (İngilizce). Simon and Schuster. ISBN 978-0-7432-2338-6. 1 Temmuz 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ekim 2023.

[18] Israel Finkelstein (2006). David and Solomon. Internet Archive. Free Press. ISBN 978-0-7432-4362-9.

[19] Thompson, Thomas L.; Thompson, Thomas L. (1999). The Bible in history: how writers create a past. Londra: Jonathan Cape. ISBN 978-0-224-03977-2. 17 Aralık 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ekim 2023.

[20] Joffe, Alexander H. (Nisan 2002). "Ancient Israel: From Abraham to the Roman Destruction of the Temple. Hershel Shanks". Journal of Near Eastern Studies. 61 (2): 149-150. doi:10.1086/469013. ISSN 0022-2968.

[21] Gilboa, Ayelet; Namdar, Dvory (2015). "On the Beginnings of South Asian Spice Trade with the Mediterranean Region: A Review". Radiocarbon (İngilizce). 57 (2): 265-283. doi:10.2458/azu_rc.57.18562. ISSN 0033-8222.

[22] Kitchen, Kenneth A. (2003). On the reliability of the Old Testament. Grand Rapids, Mich.: Eerdmans. ISBN 978-0-8028-4960-1. 16 Mart 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ekim 2023.

[23] William G. Dever (2001). What did the biblical writers know, and when did they know it?. Internet Archive. Eerdmans Pub. Co. ISBN 978-0-8028-4794-2.

[24] Faust, Avraham. 2012. Demir Çağı II'de İsrail Toplumunun Arkeolojisi. Ruth Ludlum tarafından çevrilmiştir. Winona Lake, IN: Eisenbrauns.

[25] Faust, Avraham. 2007. "M.Ö. Onuncu Yüzyılda Şaron ve Yarkon Havzası: Ekoloji, Yerleşim Düzenleri ve Siyasi Katılım". Israel Exploration Journal:65-82.

[26] Faust, Avraham. 2017. "Jebus, Davut Şehri ve Kudüs: Demir I'den Yeni Babil Dönemine Kudüs [İbranice]." Kudüs içinde: From its Beginning to the Ottoman Conquest, Avraham Faust, J. Schwartz ve E. Baruch tarafından derlenmiştir, 35-72. Ramat Gan: Ingeborg Renner Center for Jerusalem Studies.

[27] Grabbe, Lester L. 2016. 1 ve 2 Krallar: Giriş ve Çalışma Rehberi: Eski İsrail'de Tarih ve Hikâye: Bloomsbury Publishing.

[28] Dever, William G. (18 Ağustos 2020). Has Archaeology Buried the Bible? (İngilizce). Wm. B. Eerdmans Publishing. ISBN 978-1-4674-5949-5. 9 Ekim 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ekim 2023.

[FOOTNOTEKitchen2003123-29] Kitchen 2003, s. 123.

[FOOTNOTEFinkelsteinSilberman2001186-195-30] Finkelstein & Silberman 2001, ss. 186-195.

[31] "MSU department announces major archaeological find | Mississippi State University News Archive". 11 Temmuz 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ekim 2023.

[32] "Tapınak Dağı: Excavation Controversy". Sacred destinations. 21 Haziran 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Mart 2010.

[33] Jacqueline Schaalje. "Special: Kudüs'teki Tapınak Dağı". Jewish Magazine. Archived from the original on 6 Ekim 2009. Erişim tarihi: 7 Nisan 2018.

[34] Thompson, Christine; Skaggs, Sheldon (2013). "King Solomon's Silver? Southern Phoenician Hacksilber Hoards and the Location of Tarshish". Internet Archaeology (35). doi:10.11141/ia.35.6. 8 Kasım 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ekim 2023.

[JE-35] Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi; JE isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: Kaynak gösterme)

[36] Harrison, RK (1969), Introduction to the Old Testament, Grand Rapids: Eerdmans, ss. 722-724

[37] Archer, GL (1964), A Survey of Old Testament Introduction, Chicago: Moody Press, ss. 276-277

[FOOTNOTEThiele1983193-204-38] Thiele 1983, ss. 193-204.

[FOOTNOTEDever2001145-39] Dever 2001, s. 145.

[not 1]

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]

[22]

[23]

[24]

[25]

[26]

[27]

[28]

[29]

[30]

[31]

[32]

[33]

[34]

[35]

[36]

[37]

[38]

g t d İsrail ve Yahudiye Kralları
Birleşik Monarşi	Şaul · İşboşet¹ · Davud · Süleyman · Rehav'am¹
İsrail Krallığı	I. Yarovam · Nadav · Baaşa · Elah · Zimri · Omri · Ahav · Ahaziya · Yoram · Yehu · Yehoahaz · Yoaş · II. Yarovam · Zekeriya · Şallum · Menahem · Pekahya · Pekah · Hoşea
Yehuda Krallığı	Rehav'am · Aviya · Asa · Yehoşafat · Yehoram · Ahazya · Atalya² · Yoaş · Amatzya · Uziyahu · Yotam · Ahaz · Hezekiya · Menaşe · Amon · Yoşiyahu · Yehoahaz · Yehoyakim · Yehoyakin · Sıdkiya
Haşmonayim hanedanlığı	Şimon HaTarsi¹ · Yohanan Hurkanus¹ · I. Aristobulus · Aleksander Yanay · Şelomtzion² · II. Hurkanus · II. Aristobulus¹ · Antigonus
Herod hanedanlığı	Hirodes · II. Hirodes¹ · Herod Archelaus¹ · Hirodes Antipa¹ · II. Herod Filipus¹ · Herod Agrippa · II. Agrippa
Bar Kohba hanedanlığı	Simon bar Kohba
¹ Hükümdarlığı tartışmalı olanlar veya asalet ünvanı olmayanlar - ² Kraliçe

Kral Süleyman nedir?, Kral Süleyman anlamı nedir?, Kral Süleyman ne demektir?