Herophilos (/hɪˈrɒfɪləs/ ; Yunanca: Ἡρόφιλος; MÖ 335-280), Latince Herophilus olarak da bilinir, en eski anatomistler arasında kabul edilen bir Yunan doktoruydu. Chalcedon'da doğdu, hayatının çoğunu İskenderiye'de geçirdi. İnsan kadavralarının bilimsel diseksiyonlarını sistematik olarak yapan ilk bilim insanıydı. Bulgularını, hemen hemen hepsi kaybolan dokuzdan fazla esere kaydetti. İlk Hristiyan yazar Tertullian, Herophilos'un en az 600 canlı mahkûm üzerinde diseksiyon (viviseksiyon) çalışmaları yaptığını anlatır.^[1]

Hayatı[değiştir | kaynağı değiştir]

Herophilos, Küçük Asya'daki Chalcedon'da (şimdi Kadiköy, Türkiye) MÖ 335'te doğdu. Okula başlamak için oldukça genç yaşlarda İskenderiye'ye taşınması dışında ilk yılları hakkında çok fazla şey bilinmiyor.

Yetişkinliğine öğretmenlik yapan Herophilos kalpten arterlere kan akışını araştıran On Pulses adlı kitaptan Midwifery adlı doğumun süresi ve aşamalarını tartışan en az dokuz metnin yazarlığını yaptı. İskenderiye'de, hayranlarına ne yaptığını açıklayabilmesi için genellikle halka açık diseksiyonlar yaptı. Erasistratus onun çağdaşıydı. Birlikte, İskenderiye'de Herophilos'un şöhreti nedeniyle antik dünyanın dört bir yanından insanları çektiği söylenen bir tıp okulunda çalıştılar.

Eserleri kayboldu ancak MS ikinci yüzyılda Galen tarafından alıntılandı. Herophilos, insan kadavralarının bilimsel diseksiyonlarını sistematik olarak gerçekleştiren ilk bilim insanıydı. İskenderiye hariç, çoğu yerde insan kadavrası diseksiyonu yasaklandı. De Medicina'daki Celsus ve kilise lideri Tertullian, en az 600 canlı mahkumda diseksiyon çalışmaları yaptığını vurgulamıştır.^[1]

M.Ö. 280 yılında Herophilos'un ölümünden sonra, anatomik bulguları başta Galen olmak üzere diğer önemli hekimlerin çalışmalarında var oldu. Sonraki yüzyıllarda ve ortaçağda diseksiyonlar yapılsa da, sadece birkaç ekleme yapılabildi. İnsan anatomisi hakkında bilgi edinmek amacıyla diseksiyon, Herophilos'un ölümünden 1600 yıl sonra, modern çağların başlarında Vesalius tarafından yeniden başladı.

Tıp[değiştir | kaynağı değiştir]

Deneysel yöntemin tıpta kullanımını vurguladı, çünkü ampirik temeller hakkında bilgi bulmanın gerekli olduğu yöntemin bu olduğunu düşündü.

Zamanın geleneksel tıbbı safra, kara safra, balgam ve kan arasındaki dengesizliğin hastalık veya hastalığa yol açtığı dörtlü humoral teori etrafında dönmüştür. Damarların kan, hava ve su karışımı ile dolu olduğuna inanılıyordu. Diseksiyonlarla Herophilus, damarların sadece kan taşıdığını belirledi. Kan akışını inceledikten sonra atardamarla (arter) ve toplardamarlar (ven) arasında ayrım yapabildi. Arterlerden kan akarken, nabız attığını veya ritmik olarak dalgalandığını fark etti. Bir nabzı ölçmek için standartlar geliştirdi ve bu standartları hastalık veya hastalıkların teşhisinde yardımcı olmak için kullandı. Nabzı ölçmek için bir su saati kullandı.

Kan ve onun hareketleri üzerine çalışması, onu beyni incelemeye ve analiz etmeye yönlendirdi. Beynin zekayı kalpten ziyade barındırdığını öne sürdü. Beyin ve beyincik ve bunların üzerindeki her bölümün önemi üzerine çalışma yapan ilk insandı. Kafatasındaki sinir ağına daha yakından baktı. Görme ve göz hareketi için optik siniri ve okülomotor siniri tanımladı. Gözün diseksiyonu sayesinde göz katmanları olan kornea, retina, iris ve koroidi keşfetti. Kafatasının daha fazla araştırması, insan ruhunun merkezi olduğuna inandığı kalamus scriptorius'u tanımlamasına yol açtı. Kafatasındaki sinirlerin analizi, sinirleri ve kan damarlarını ayırt etmesini ve motor ve duyu sinirleri arasındaki farkları keşfetmesini sağladı. Duyu ve motor sinirlerin beyinden çıktığına ve sinirsel aktarımların pnöma yoluyla gerçekleştiğine inanıyordu. İnsan vücudu ile ilgili inanç sisteminin bir kısmı, kanla birlikte arterlerden akan bir madde olduğuna inandığı [[pneuma|pnaumayı]] içeriyordu. O sırada tıbbi inançları ortadan kaldıran Herophilos, Humoral Patoloji Teorisine göre bu faktörlerden birinin fazlalığı pnömanın beyne ulaşmasını engellediğinde hastalıkların meydana geldiğini öne sürdü.

Herophilos ayrıca anatomik olayları tanımlamak için günümüze kadar kullanılan birçok bilimsel terimi tanıttı. “Doğal isimler” in aksine, çalışma nesnelerini tanımlamak için yarattığı terimleri kullanarak ilk kez geleneksel terminoloji kavramını tanıttı. Kafatasındaki sinüslerin bir araya gelmesiyle oluşan torcular Herophiliyi ilk kez tanımladı. Torcular, Herophilos'un ληνός - lenos, 'şarap fıçısı ' veya 'şarap presi' nin Latince çevirisidir.^[2] Ayrıca ince bağırsağın bir parçası olan duodenumu da adlandırdı. Diğer anatomik çalışmaları arasında karaciğer, pankreas ve sindirim sistemi, tükürük bezleri ve genital bölge yer alır.

Herophilos, kadın üreme sisteminin fizyolojisi hakkında kapsamlı bir şekilde çalışmasıyla tanınır. Ebelik kitabında, hamileliğin aşamaları ve süresi ile zor doğum nedenlerini tartışmıştır. Bu çalışmanın amacı ebelerin ve zamanın diğer doktorlarının üreme ve hamilelik sürecini daha iyi anlamalarına yardımcı olmaktı. Ayrıca yumurtanın keşfi^[1] ile de bilinir ve daha sonra Skene bezi olarak adlandırılan ve 2001'de kadın prostatı olarak adlandırılan anatomik yapıyı tanımlamıştır.^[3]

Herophilos, egzersiz ve sağlıklı bir diyetin bireyin vücut sağlığının ayrılmaz bir parçası olduğuna inanıyordu. Herophilos bir keresinde "sağlık olmadığında, bilgelik kendini açığa çıkaramaz, sanat tezahür edemez, güç kullanılamaz, servet işe yaramaz ve akıl güçsüz olur" demiştir.

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

Ek kaynaklar[değiştir | kaynağı değiştir]

• von Staden H. (ed. çev.2 Şubat 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Herophilos: Erken İskenderiye'de Tıp Sanatı .2 Şubat 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Cambridge University Press, 19892 Şubat 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. 0-521-23646-0 978-0-521-23646-1
• Simon Hornblower ve Anthony Spawford, "Herophilos", Oxford Klasik Sözlüğü . (New York: Oxford University Press, 1999) 699.
• "Herophilus", Dünya Biyografi Ansiklopedisi, Ek Cilt. 25 Thomson Gale. (Michigan: Gale).
• Adrian Wills, "Herophilus, Erasistratus ve sinirbilimin doğuşu", Lancet . (13 Kasım 1999): 1719 Genişletilmiş Akademik ASAP. Gale, 30 Kasım 2008.
• "Dil Fakültesine Özel Referansla Beyin Fonksiyonlarının Lokalizasyonu Üzerine", Antropolojik Derleme, Cilt. 6, (Ekim 1868) 336.
• Galen. Doğal fakülteler hakkında. Brock A.   J. (çev.) Heinemann, Londra 1916. s. xii, 233