Heinrich Barth
Doğum	16 Şubat 1821 Hamburg, Alman Konfederasyonu
Ölüm	25 Kasım 1865 Berlin, Prusya Krallığı, Alman Konfederasyonu
Milliyet	Alman
Meslek	Kaşif ve bilim insanı
Ödüller	Kraliyet Coğrafya Topluluğu Altın Madalyası (1856) Banyo Nişanı (1862)

Johann Heinrich Barth (/bɑːrθ, bɑːrt/; ^[1][2] Almanca: [baɐ̯t]; d. 16 Şubat 1821 - ö. 25 Kasım 1865) Afrika'da keşifler yapmış Alman kâşif ve bilim insanı.

Barth, Afrika'yı keşfeden en önemli Avrupalı kâşiflerinden biri olarak kabul edilmektedir. Seyahatlerinden önce bilimsel hazırlıklar yapan Barth, Afrika dillerini öğrenmişti ve Arapça konuşup yazabilmekteydi. Onu diğer kâşiflerden ayıran bu özellikleri, kültürlerin ayrıntılarını özenle belgelediğini göstermektedir. Halkların sözlü tarihini anlayan ilk Avrupalılardan olan Barth, bölgenin sözlü tarihiyle alakalı pek çok bilgi toplamıştır. Beş yıllık seyahati sırasında (1850-1855) Afrikalı hükûmdarlar ve bilginlerle dostluklar kurmuştur. İki Avrupalı arkadaşının ölümünün ardından Afrikalıların yardımıyla keşif gezisini tek başına tamamlamıştır. Daha sonra, seyahatlerinin beş ciltlik bir kaydını hem İngilizce hem de Almancada yazıp yayınlamıştır. Eserleri günümüzde dâhi çok kıymetli kabul edilmektedir.

İlk yılları ve eğitimi[değiştir | kaynağı değiştir]

Heinrich Barth, 16 Şubat 1821'de Hamburg'da doğdu. Johann Christoph Heinrich Barth ve eşi Charlotte Karoline née Zadow'un üçüncü çocuğuydu. Johann nispeten fakir bir ailede büyümüş olsa da ticarette başarılı olmuştu. Her iki ebeveyn de Ortodoks Lüterciydi ve çocuklarının ahlak ve öz disiplin konusundaki katı fikirlerine uymalarını bekliyorlardı.^[3] Barth, 11 yaşından sonra Hamburg'daki prestijli bir lise olan Gelehrtenschule des Johanneums'a gitti.^[3] Çok çalışkandı ama sınıf arkadaşları arasında popüler değildi. Okuldayken kendi kendine biraz Arapça öğrendi.^[3] Barth, 18 yaşında okulu bıraktı ve coğrafyacı Karl Ritter, klasik dönem akademisyeni August Böckh ve tarihçi Jacob Grimm'in Berlin Humboldt Üniversitesi'nde verdiği kurslara kaydoldu. İlk yılından sonra eğitimine ara verdi ve Venedik, Floransa, Roma, Napoli ve Sicilya'yı gezdi. 1841 Mayıs'ının ortasında Almanya'ya döndü.^[3] Ertesi yıl Rheinland'ı ve İsviçre'yi gezdi.^[3] Doktora tezini Temmuz 1844'te Antik Korinth kentindeki ticari ilişkiler üzerine yaptı.^{[4] [1]}

Kuzey Afrika ve Yakın Doğu'ya seyahati[değiştir | kaynağı değiştir]

Barth, babasının finanse etmeyi kabul ettiği uzun süreli bir Kuzey Afrika ve Orta Doğu turu yapmak için bir plan yaptı. Ocak 1845'in sonunda ailesinin evinden ayrıldı ve Arapça öğrenmek için 2 ay Londra'da kaldı. Sonrasında British Museum'daki konsoloslardan seyahati için güvenlik desteği aldı. Daha sonra Orta Afrika gezisinde önemli rol oynayacak olan Prusya'nın İngiltere Büyükelçisi Christian von Bunsen ile tanıştı. Ardından Londra'dan ayrıldı ve Fransa ve İspanya'yı gezdi. 7 Ağustos'ta Afrika'ya ilk ziyareti için Cebelitarık'tan Tanca'ya giden bir feribota bindi.^[3][5][1] Tanca üzerinden kara yoluyla Kuzey Afrika'ya geçti. Ayrıca Mısır'a giden Barth, Nil üzerinden Halfa Vadisi ve Sahra Çölü'nü geçerek Kızıldeniz'e sınırı olan Berenice limanına gitti. Mısır'dayken soyguncular tarafından saldırıya uğradı ve yaralandı. Sina Yarımadası'nı geçtikten sonra Filistin, Suriye, Anadolu, Türkiye ve Yunanistan'daki antik dönem kalıntılarını inceledi. Neredeyse üç yıllık seyahatinin ardından 27 Aralık 1847'de ailesinin evine döndü.^[3] Bir süre sonra Privatdozent unvanını aldı. 1849'da yayınlanan kitabının ilk cildinde Wanderungen durch die Küstenländer des Mittelmeeres'de (Akdeniz Kıyısındaki Ülkelerde Yürüyüşler) bazı seyahatlerini anlattı.^[5] Yazmayı planladığı ikinci cildi ise hiçbir zaman yazmadı.^[1]

Sudan, Sahra ve Batı Afrika'ya seyahati[değiştir | kaynağı değiştir]

Prusya'nın Westminster büyükelçisi Christian Bunsen, Barth ve Prusyalı gök bilimci Adolf Overweg'ı Sahra Çölü kaşiflerinden James Richardson'a keşif gezisinde eşlik etmesi için atadı. Richardson, İngiliz hükûmeti tarafından orta ve batı Sudan'ın eyaletleriyle ticari ilişkiler kurması için seçilmişti.1849'un sonlarında Marsilya'ya ulaşan 3 kişilik keşif grubu, 1850'nin başlarında Trablus'a geldi ve Afrika keşiflerine başladı. Grup Sahra Çölü'nü büyük zorluklarla geçti. Barth, Ekim 1850'de birkaç gün kaldığı Agadez şehrine geldi. Agadez'deki anıt tablet, onu şehre giren ilk Avrupalı olarak onurlandırmaktadır.

Richardson (Mart 1851) ve Overweg'in (Eylül 1852) bilinmeyen hastalıklar sonucu ölmesiyle, Barth bilimsel çalışmalarını tek başına sürdürdü. Barth, 1851'de Adamawa'yı ziyaret eden ilk Avrupalı oldu. 19.000 kilometrelik yolcuğunun ardından Eylül 1855'te Trablus'a dönen Barth, 20° boylam ve 24° enlemlik alanı gezdi. Gezdiği alan, kuzeyde Trablus, güneyde Adamawa ve Kamerun, doğuda Çad Gölü ve Bagirmi ve batıda Timbuktu (Eylül 1853) ile sınırlıdır. Ziyaret ettiği ülkelerin topoğrafyasını, tarihini, uygarlıklarını, dillerini ve kaynaklarını incelikle inceledi. Kaşif ve tarihçilikteki başarısı, sabırlı karakterine ve akademik eğitimine dayandırılmaktadır.

Barth, ticari sömürü olanaklarından çok Afrika halklarının tarihi ve kültürüyle ilgileniyordu. Bolca belgeyle desteklenmiş seyir defteri, 19. yüzyıl Sudan Afrika'sı çalışmaları için paha biçilmez görülen bir kaynak haline gelmiştir. Barth yerel sözlü geleneklerle ilgilenen ilk Avrupalı kaşif olmasa da, metodolojisi ve tarihsel araştırma yöntemleri nedeniyle çalışmaları ciddiye alınan ilk kişidir. Barth, Batı Afrika'yı gerçek anlamda inceleyen ilk bilim insanıydı. René Caillié, Dixon Denham ve Hugh Clapperton gibi önceki kaşiflerin Batı Afrika'yla ilgili akademik bilgisi yoktu.

Barth, Arapça ve çeşitli Afrika dillerini (Pölce, Hausaca ve Kanurice) akıcı şekilde konuşabiliyordu ve bazı bölgelerin (özellikle Songhay İmparatorluğu) tarihini inceleyebilmişti. Bildiği diller sayesinde Bornulu I. Ömer ibn Muhammed el-Amin başta olmak üzere Katsina ve Sokotolu birçok Afrikalı bilgin ve hükümdarla yakın ilişkiler kurmuştu. Ahmed al-Bakkai el-Kunti ile olan dostluğu sayesinde onun evinde konaklayan Barth, ayrıca kendisini yakalama girişimlerinde bulunan el-Kunti'ye karşı korumaya alınmıştı.

Barth Londra'ya döndükten sonra seyahatlerinin kayıtlarını Nord- und Centralafrika'da Reisen und Entdeckungen (Kuzey ve Orta Afrika'daki Seyahatler ve Keşifler; 1857-1858, 5 cilt., yaklaşık. 3.500 sayfa) adlı kitabında derledi. Ciltler, Martin Bernatz tarafından Barth'ın orijinal eskizlerine dayanan renkli resim taslaklarını içeriyordu.^[6] Darwin tarafından alıntılanan eser türünün en iyi örneklerinden sayılmaktadır.^[7] Günümüzde halen daha Afrika tarihçileri tarafından kullanılan eser, çağın Afrika kültürleri üzerine önemli bir bilimsel çalışma olarak kabul edilmektedir. Barth ayrıca bu kitabında Sahra'nın eskiden bir savan olduğuna kanıt gösteren ilk Avrupalı olmuştur.^[8][9]

Sonraki yılları[değiştir | kaynağı değiştir]

Barth, Büyük Britanya'dan Almanya'ya döndü ve burada Orta Afrika kelimeleri koleksiyonunu (Gotha, 1862-1866) hazırladı.^[10] 1858'de Anadolu'ya giden Barth, 1862'de Avrupa'daki Türk vilayetlerini ziyaret etti. 1864'te Berlin'de bu seyahatlerini kayıt altına aldı.^[11]

Ertesi yıl, Berlin Humboldt Üniversitesi'ne coğrafya profesörü (kürsü olmadan veya maaşsız) ve Coğrafya Topluluğu'nun başkanı olarak atandı. Prusya Bilimler Akademisi ise Barth'ın tarihyazımı ve dilbilim üzerine hiçbir başarısı olmadığını iddia ederek onu reddetti.

Barth 25 Kasım 1865'te Berlin'de öldü.^[a] Kreuzberg'deki Friedhof III der Jerusalems- und Neuen Kirchengemeinde Protestan mezarlığına gömüldü.

Ödülleri[değiştir | kaynağı değiştir]

• 1856'da Afrika gezileri için verilen Kraliyet Coğrafya Topluluğu Altın Madalyası^[16]
• 1862 İngiliz Hükûmeti'nin verdiği Banyo Nişanı.^[3]

Barth'ın adı, Afrika'da yaşayan zehirli bir yılan türü olan Polemon barthii'ye verilmiştir.^[17]

Seçilmiş yayınları[değiştir | kaynağı değiştir]

Tam liste için bkz.Wilhelm Koner (1866). ^[18]

• Barth, Henricus (1844). Corinthiorum commercii et mercaturae historiae particula (Doktora tezi) (Latince). Berlin: Typis Unger. 
• Barth, Heinrich (1849). Wanderungen durch die Küstenländer des Mittelmeeres: ausgeführt in den Jahren 1845, 1846 und 1847, Volume 1 [Akdeniz Kıyısındaki Ülkelerde Yürüyüş: 1845, 1846 ve 1847'yi kapsıyor.] (Almanca). Berlin: Hertz.  Sadece ilk cilt basıldı.
• Barth, Heinrich (1857-1858). Reisen und Entdeckungen in Nord- und Central-afrika in den Jahren 1849 bis 1855 (5 cilt) (Almanca). Gotha: J. Perthes.  1. Cilt, 2. Cilt, 3. Cilt, 4. Cilt, 5. Cilt
• Barth, Henry (1857-1858). Travels and Discoveries in North and Central Africa: being a Journal of an Expedition undertaken under the Auspices of H.B.M.'s Government, in the Years 1849-1855 ... 5 cilt (İngilizce). Londra: Longman, Brown, Green, Longmans and Roberts. . Google kitaplar: Volume 1 (1857), 2. Cilt (1857), 3. Cilt (1857), 4. Cilt (1858), Volume 5 (1858). US-edition with less pictures. 3 Cilt. New York: Harper & Brothers, 1857. Google kitaplar: 1. Cilt (1857), 2. Cilt (1857) 20 Ağustos 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.,3. Cilt (1859).
• Barth, H. (1860). Dr. H. Barth's reise von Trapezunt durch die nördliche hälfte Klein-Asiens nach Scutari im herbst 1858. Gotha: J. Perthes. 
• Barth, H. (1860). "A general historical description of the state of human society in Northern Central Africa". Journal of the Royal Geographical Society of London. 30: 112-128. doi:10.2307/1798293. JSTOR 1798293. 
• Barth, Heinrich (1862-1866). Sammlung und bearbeitung central-afrikanischer vokabularien; Collection of vocabularies of Central-African languages (3 Volumes) (Almanca). Gotha: Justas Perthes.  1. Cilt 27 Ağustos 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., 2. Cilt 27 Ağustos 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., 3. Cilt 27 Ağustos 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Barth, Heinrich (1864). Reise durch das Innere der Europäischen Türkei von Rustchuk über Philippopel, Rilo (Monastir), Bitolia und den Thessalischen Olym nach Saloniki (Almanca). Berlin: Dietrich Reimer. 

Notlar[değiştir | kaynağı değiştir]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

•  Bu madde artık kamu malı olan bir yayından alınan metni içeriyor: Chisholm, Hugh, (Ed.) (1911). "Barth, Heinrich". Encyclopædia Britannica (11. bas.). Cambridge University Press. 
• The variation of animals and plants under domestication, Volume 1. Londra: John Murray. 1868. 
• A Labyrinth of Kingdoms: 10,000 Miles through Islamic Africa. W. W. Norton & Company. 2012. ISBN 978-0-393-07966-1.  A Labyrinth of Kingdoms: 10,000 Miles through Islamic Africa. W. W. Norton & Company. 2012. ISBN 978-0-393-07966-1.  A Labyrinth of Kingdoms: 10,000 Miles through Islamic Africa. W. W. Norton & Company. 2012. ISBN 978-0-393-07966-1. 
• Barth's Travels in Nigeria : extracts from the journal of Heinrich Barth's travels in Nigeria, 1850-1855. Londra: Oxford University Press. 1962. OCLC 6083393. 
• Koner (1866). "Heinrich Barth: Vortrag gehalten in der Sitzung der geographischen Geselaschaft am 19 Januar 1866". Zeitschrift der Gesellschaft für Erdkunde zu Berlin (Almanca). 1: 1-31. 
• Heinrich Barth, der Bahnbrecher des deutschen Afrikaforschung; ein Lebens- und Charakterbild auf Grund ungedruckter Quellen entworfen (Almanca). Berlin: D. Reimer. 1897. 

Konuyla ilgili yayınlar[değiştir | kaynağı değiştir]

• Britain, the Sahara and the Western Sudan, 1788-1861. Oxford: Claredon Press. 1964. ISBN 978-0-19-821625-4.  Britain, the Sahara and the Western Sudan, 1788-1861. Oxford: Claredon Press. 1964. ISBN 978-0-19-821625-4.  Britain, the Sahara and the Western Sudan, 1788-1861. Oxford: Claredon Press. 1964. ISBN 978-0-19-821625-4. 
• Diawara, Mamadou; Spittler, Gerd, (Ed.) (2006). Heinrich Barth et l'Afrique (Fransızca ve İngilizce). Köppe. ISBN 978-3-89645-220-7.  r eksik |soyadı1= (yardım) Diawara, Mamadou; Spittler, Gerd, (Ed.) (2006). Heinrich Barth et l'Afrique (Fransızca ve İngilizce). Köppe. ISBN 978-3-89645-220-7.  r eksik |soyadı1= (yardım) Diawara, Mamadou; Spittler, Gerd, (Ed.) (2006). Heinrich Barth et l'Afrique (Fransızca ve İngilizce). Köppe. ISBN 978-3-89645-220-7.  r eksik |soyadı1= (yardım)
• Fischer – Kattner, Anke (2018). «  Kaşif, etnograf, antihéros  : vie et œuvre de Heinrich Barth  » 2 Mart 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., BEROSE'de - Uluslararası Antropoloji Tarihi Ansiklopedisi, Paris.
• Kuba, Richard (2019). «  Heinrich Barth, une vie de chercheur  » 2 Mart 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., BEROSE'de - Uluslararası Antropoloji Tarihi Ansiklopedisi, Paris.
• The Negroland Revisited: Discovery and Invention of the Sudanese Middle Ages. Helsinki: Finnish Academy of Science and Letters. 2000. ss. 397-418. ISBN 951-41-0886-8.  The Negroland Revisited: Discovery and Invention of the Sudanese Middle Ages. Helsinki: Finnish Academy of Science and Letters. 2000. ss. 397-418. ISBN 951-41-0886-8.  The Negroland Revisited: Discovery and Invention of the Sudanese Middle Ages. Helsinki: Finnish Academy of Science and Letters. 2000. ss. 397-418. ISBN 951-41-0886-8. 
• Murchison (1866). "Obituary: Dr. Barth". Proceedings of the Royal Geographical Society of London. 10: 201-203. 
• Petermann, Augustus, (Ed.) (1854). An account of the progress of the expedition to Central Africa in the years 1850, 1851, 1852, and 1853, under Richardson, Barth, Overweg and Vogel, consisting of maps and illustrations with descriptive notes (PDF). Londra: Stanford. OCLC 257397111. 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 13 Ağustos 2020. 
• Narrative of a mission to Central Africa : performed in the years 1850-51 : under the orders and at the expense of Her Majesty's government (2 volumes). Londra: Chapman and Hall. 1853. 2 Haziran 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Ağustos 2020. 
• Schiffers, H., (Ed.) (1967). "Heinrich Barth Lebensweg". Heinrich Barth. Ein Forscher in Afrika. Leben - Werk - Leistung. Eine Sammlung von Beiträgen zum 100. Todestag am 25 November 1965 (Almanca). Wiesbaden: Steiner. ss. 1-57. OCLC 5182712. 
• Fischer ‑ Kattner, Anke, 2018. «  Kaşif, etnograf, antihéros  : vie et œuvre de Heinrich Barth  » 18 Nisan 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Bérose'de - Encyclopédie internationale des histoires de l'anthropologie

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

• Heinrich-Barth-Gesellschaft 23 Aralık 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Heinrich-Barth-Institut 31 Ağustos 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Barth'ın defterlerinden birinin taranmış versiyonu 17 Haziran 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. 18 Kasım 1853 ve 31 Temmuz 1854 arasındaki günlüğünün parçalarını içermektedir.
• Araştırmayla ilgili kaynaklar: BEROSE - Uluslararası Antropoloji Tarihi Ansiklopedisi 11 Ağustos 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. "Barth, Heinrich (1821-1865)" 16 Mart 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Paris, 2018. (ISSN 2648-2770)