Hayvanlarda aşılanma

Hayvan aşılaması, evcil hayvanların, çiftlik hayvanların veya vahşi hayvanların aşılanmasıdır.^[1] Uygulama veteriner tıp ile bağlantılıdır.^[1] İlk hayvan aşısı 1879'da Louis Pasteur tarafından tavuk kolerası için icat edildi.^[2] Bu tür aşıların üretimi bireylerin, hükûmetin ve şirketlerin ekonomik zorluklarıyla ilgili sorunlarla karşılaşmaktadır.^[3] Hayvan aşılarının düzenlenmesi, insan aşılarının düzenlenmesine göre daha azdır.^[3]^[4] Aşılar, geleneksel ve yeni nesil aşılar olarak ikiye ayrılır.^[5]^[6] Hayvan aşılarının, bulaşıcı hayvan hastalıklarını kontrol etmenin en uygun maliyetli ve en sürdürülebilir yöntemler olduğu bilinmektedir.^[6] 2017 yılında veteriner aşı endüstrisi 7 milyar ABD doları değerindeydi ve 2024 yılında 9 milyar ABD dolarına ulaşacağı tahmin ediliyor.^[7]

Tarihi[değiştir | kaynağı değiştir]

Hayvanlar, aşıların hem alıcısı hem de kaynağı olmuştur. Laboratuvar testleri yoluyla oluşturulan ilk hayvan aşısı, 1879'da Louis Pasteur tarafından tavuk kolerası için yapıldı.^[8] Pasteur ayrıca 1881'de koyun ve sığırlar için bir şarbon aşısını ve 1884'te kuduz aşısını icat etti.^[8] Kuduz virüsünü büyütmek ve zayıflatmak için maymunlar ve tavşanlar kullanıldı.^[9] 1881'den itibaren, enfekte tavşanlardan alınan kurutulmuş omurilik materyali, onları kuduza karşı aşılamak için köpeklere verildi.^[10] Virüsü zayıflatmak için enfekte sinir dokusu kurutuldu.^[11] Daha sonra 1885'te aşı, kuduz hastalığına yakalanmış 9 yaşındaki bir erkek çocuğa, Joseph Meister'e verildi ve çocuk hayatta kaldı.^[10] Fransız Ulusal Tıp Akademisi ve dünya bu başarıyı bir atılım olarak gördü ve böylece birçok bilim insanı işbirliği yapmaya ve Pasteur'ün çalışmalarını ilerletmeye başladı.^[9]^[10]

Edward Jenner'ın teorisine göre eğer bir insana zaten sığır çiçeği bulaşmışsa, çiçek hastalığından korunacaklardı. Teorisini 1796'da test etti. Doğru olduğu kanıtlandı ve böylece hastalığın ortadan kaldırılmasına giden yolu başlattı.^[12]

Dünya Sağlık Örgütü'nün eradikasyon (bir hastalığı dünya çapında sona erdirme) çabaları sayesinde her ülkede insanların en az %80'i aşılandı.^[10] Daha sonra vaka bulma ve ardından halka aşılama yöntemleri kullanıldı, bu da çiçek hastalığının 1980 yılında aşılama yoluyla bir hastalığın ilk eradikasyonu haline gelmesine neden oldu.^[10]

Problemler[değiştir | kaynağı değiştir]

Hayvanların aşılanmasıyla ilgili temel konular erişim ve bulunabilirliktir.^[13] Aşıların büyük popülasyonlara dağıtılması hala bir zorluk olsa da; aşılar, çiftlik hayvanı hastalıklarını önlemede en uygun maliyetli önlemdir.^[14]^[15]

İnsan sağlığı[değiştir | kaynağı değiştir]

Hayvanlar ve insanlar için aşı üretimi her zaman bağlantılı olmuştur, tüm insan patojenlerinin en az %61'i hayvanlardan kaynaklandığı için bu ilişki "Tek Sağlık" olarak adlandırılmıştır. Bu bağlantının iki ana örneği kuduz ve çiçek aşılarıdır. Birçok durumda hayvanları aşılamak sadece hayvanların sağlığı için değil, aynı zamanda insan sağlığı ve refahı için de önemlidir. Zoonoz hastalık terimi, hayvanlardan insanlara geçebilen bir hastalığı tanımlar.^[16]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

^ ^a ^b "Vaccination for animal health: an overview". NOAH (National Office of Animal Health) (İngilizce). 31 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Mayıs 2020.
^ "The Antibody Initiative -- Veterinary Vaccines and Serums". National Museum of American History (İngilizce). 6 Ekim 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Mayıs 2020.
^ ^a ^b "Strategies to increase adoption of animal vaccines by smallholder farmers with focus on neglected diseases and marginalized populations". PLOS Neglected Tropical Diseases. 13 (2): e0006989. February 2019. doi:10.1371/journal.pntd.0006989. PMC 6366725 $2. PMID 30730883.
^ "Pet vaccination - Health". CHOICE (İngilizce). 11 Haziran 2014. 30 Mart 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Mayıs 2020.
^ Vaccine design : methods and protocols. Vaccines for veterinary diseases. 2. Humana Press. 2016. ISBN 978-1493933884.
^ ^a ^b "The development of veterinary vaccines: a review of traditional methods and modern biotechnology approaches". Biotechnology Research and Innovation. 1 (1): 6-13. January 2017. doi:10.1016/j.biori.2017.10.001.
^ "Home". HealthforAnimals (İngilizce). 18 Haziran 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Mayıs 2020.
^ ^a ^b "The Antibody Initiative -- Veterinary Vaccines and Serums". National Museum of American History (İngilizce). 6 Ekim 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Mayıs 2020.
^ ^a ^b "Current status of veterinary vaccines". Clinical Microbiology Reviews. 20 (3): 489-510, table of contents. July 2007. doi:10.1128/CMR.00005-07. PMC 1932753 $2. PMID 17630337.
^ ^a ^b ^c ^d ^e "WHO | Smallpox vaccines". WHO. 5 Ağustos 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Mayıs 2020. Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi: ":6" adı farklı içerikte birden fazla tanımlanmış (Bkz: Kaynak gösterme)
^ Long (6 Temmuz 2007). "July 6, 1885: Rabies Vaccine Saves Boy -- and Pasteur". Wired. ISSN 1059-1028. 19 Eylül 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Mayıs 2020.
^ "The history of the smallpox vaccine". The Journal of Infection. 52 (5): 329-34. May 2006. doi:10.1016/j.jinf.2005.07.021. PMID 16176833.
^ "Obstacles to vaccination of animals and prospective solutions". Biologicals. 65: 46-49. May 2020. doi:10.1016/j.biologicals.2020.03.001. PMID 32209300.
^ "Bill & Melinda Gates Foundation". www.gatesfoundation.org (İngilizce). 1 Ocak 2001. 25 Ocak 1999 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Mayıs 2020.
^ "The livestock vaccine supply chain: Why it matters and how it can help eradicate peste des petits Ruminants, based on findings in Karamoja, Uganda". Vaccine. 37 (43): 6285-6290. October 2019. doi:10.1016/j.vaccine.2019.09.011. PMID 31526623. 16 Aralık 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Aralık 2021.
^ "Zoonotic Diseases | One Health | CDC". www.cdc.gov (İngilizce). 19 Şubat 2020. 2 Kasım 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Mayıs 2020.

[:3-1] "Vaccination for animal health: an overview". NOAH (National Office of Animal Health) (İngilizce). 31 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Mayıs 2020.

[2] "The Antibody Initiative -- Veterinary Vaccines and Serums". National Museum of American History (İngilizce). 6 Ekim 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Mayıs 2020.

[:2-3] "Strategies to increase adoption of animal vaccines by smallholder farmers with focus on neglected diseases and marginalized populations". PLOS Neglected Tropical Diseases. 13 (2): e0006989. February 2019. doi:10.1371/journal.pntd.0006989. PMC 6366725 $2. PMID 30730883.

[:4-4] "Pet vaccination - Health". CHOICE (İngilizce). 11 Haziran 2014. 30 Mart 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Mayıs 2020.

[:11-5] Vaccine design : methods and protocols. Vaccines for veterinary diseases. 2. Humana Press. 2016. ISBN 978-1493933884.

[:12-6] "The development of veterinary vaccines: a review of traditional methods and modern biotechnology approaches". Biotechnology Research and Innovation. 1 (1): 6-13. January 2017. doi:10.1016/j.biori.2017.10.001.

[Home-7] "Home". HealthforAnimals (İngilizce). 18 Haziran 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Mayıs 2020.

[:0-8] "The Antibody Initiative -- Veterinary Vaccines and Serums". National Museum of American History (İngilizce). 6 Ekim 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Mayıs 2020.

[:7-9] "Current status of veterinary vaccines". Clinical Microbiology Reviews. 20 (3): 489-510, table of contents. July 2007. doi:10.1128/CMR.00005-07. PMC 1932753 $2. PMID 17630337.

[:6-10] "WHO | Smallpox vaccines". WHO. 5 Ağustos 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Mayıs 2020. Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi: ":6" adı farklı içerikte birden fazla tanımlanmış (Bkz: Kaynak gösterme)

[11] Long (6 Temmuz 2007). "July 6, 1885: Rabies Vaccine Saves Boy -- and Pasteur". Wired. ISSN 1059-1028. 19 Eylül 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Mayıs 2020.

[12] "The history of the smallpox vaccine". The Journal of Infection. 52 (5): 329-34. May 2006. doi:10.1016/j.jinf.2005.07.021. PMID 16176833.

[Obstacles_to_vaccination_of_animals-13] "Obstacles to vaccination of animals and prospective solutions". Biologicals. 65: 46-49. May 2020. doi:10.1016/j.biologicals.2020.03.001. PMID 32209300.

[14] "Bill & Melinda Gates Foundation". www.gatesfoundation.org (İngilizce). 1 Ocak 2001. 25 Ocak 1999 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Mayıs 2020.

[:8-15] "The livestock vaccine supply chain: Why it matters and how it can help eradicate peste des petits Ruminants, based on findings in Karamoja, Uganda". Vaccine. 37 (43): 6285-6290. October 2019. doi:10.1016/j.vaccine.2019.09.011. PMID 31526623. 16 Aralık 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Aralık 2021.

[16] "Zoonotic Diseases | One Health | CDC". www.cdc.gov (İngilizce). 19 Şubat 2020. 2 Kasım 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Mayıs 2020.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

Hayvanlarda aşılanma anlamı nedir