Hayvan hakları hareketi kavramı bazen hayvan özgürlüğü, hayvan kişiliği veya hayvan savunuculuğu hareketi olarak da adlandırılır. insan ve insan olmayan hayvanlar arasında çizilen katı ahlaki ve hukuki ayrıma son veren, hayvanların mülk statüsünde görülmelerine ve hayvan deneyleri gibi araştırmalarda, gıda, giyim ve sirk-yunus parkı gibi eğlence endüstrilerinde kullanılmalarına son vermeyi amaçlayan sosyal bir harekettir.

Şartlar ve ayrımlar[değiştir | kaynağı değiştir]

Tüm hayvan özgürlükçüleri, insan olmayan hayvanların bireysel çıkarlarının tanınmasını ve korunmasını hak ettiğine inanır, ancak hareket iki geniş kampa ayrılmıştır.

Hayvan hakları savunucuları, bu temel hakların hayvanlara ahlaken verilmesi gereken haklar olduğuna ve onlara bu yasal haklarının verilmesi gerektiğine inanırlar.^[1] Örneğin ahlak felsefecisi ve önde gelen bir hayvan hakları aktivisti olan Tom Regan eserlerinde bu görüş savunulur. Yararcı özgürlükçüler (utilitarian liberationists) ise hayvanların ahlaki haklara sahip olduklarına inanmazlar, ancak yararcı gerekçelerle - en basit şekliyle yararcılığın ahlaki kararları aslında en büyük mutluluklarımıza dayandırdığımızı savunur - benzer hakların gerekliliğini savunurlar, hayvanların acı çekebilmelerini, acılarını herhangi bir ahlaki felsefede hesaba katmazlar. Avustralyalı filozof ve önde gelen bir hayvan hakları savunucusu Peter Singer'ın çalışmaları gibi birçok örnekte görüldüğü üzere, hayvanları bu düşüncenin dışında tutmanın türcülük denilen bir ayrımcılık biçimi olduğu savunulmaktadır.^[2]

Bu farklılıklara rağmen, "hayvan özgürlüğü" ve "hayvan hakları" terimleri genellikle birbirinin yerine kullanılmaktadır.

Bu bölünme, reformist veya anaakım hizip ile radikal kölelik karşıtı ve doğrudan eylem hizipleri arasındaki bölünme olarak da nitelendirilmektedir. Ana akım hizip büyük ölçüde profesyonelleşmiştir, bağış toplamaya ve medyanın desteğini kazanmaya odaklanmaktadır. Reformist hareketin aktörleri ise, insanların hayvanları taciz etmeyi sona erdirmesi gerektiğine inanmaktadır. Ahlaki şoklar içeren faaliyetlerde de bulunuyorlar. Amerika Birleşik Devletleri'ndeki hayvan hakları hareketinin gücünün, hayvan refahını iyileştirmeyi amaçlayan profesyonelleştirilmiş kâr amacı gütmeyen kuruluşlarda odaklanmaktadır.^[3][4][5][6]

Daha küçük hizipler de bulunmaktadır. Bunlar arasında inanç temelli hayvan hakları teorisine odaklanan gruplar ve veganarşistleri gösterilebilir.^[3][7]

Araştırmacılar, bu tür hizipleşmelerin sosyal hareketlerde sık rastlandığını ve çalışmalarını sağlıklı sürdürmede rol oynadığını da belirtiyorlar.^[4][8]

Tarihçe[değiştir | kaynağı değiştir]

Çağdaş hayvan hakları hareketi, İngiltere'de bir grup Oxford Üniversitesi lisansüstü felsefe öğrencisi tarafından 1970'lerin başında kurulmuş olarak kabul ediliyor ve şu anda "Oxford Grubu" olarak biliniyor. Grup, yakın zamanda vejetaryen olmuş felsefe mezunu Rosalind ve Stanley Godlovitch tarafından yönetiliyordu. Godlovitchler, yine felsefe mezunu olan John Harris ve David Wood ile tanıştılar, onlar da kısa süre sonra hayvan hakları lehine olan argümanlara ikna oldular ve vejetaryen oldular. Grup, Profesör Richard Hare de dahil olmak üzere önde gelen Oxford Üniversitesi ahlak filozoflarıyla hem kişisel olarak hem de derslerde konuyu aktif olarak gündeme getirmeye başladı. Yaklaşımları duygusallığa ("dilsiz hayvanlara karşı şefkat") değil, hayvanların ahlaki haklarına dayanıyordu. Kısa süre sonra, görüşlerini desteklemek için bir dizi güçlü argüman geliştirdiler veya destekçilerinden edindiler. Bu argümanlardan biri, kısa süre sonra grubun bir parçası olacak olan Oxford Üniversitesi klinik psikologlarından Richard D. Ryder'dan geldi: "nadiren bir neden Bu kadar rasyonel savunulan ve entelektüel olarak bu kadar iyi silahlanmış bir dava konusu, çok nadir görülür."^[9]

Romancı Brigid Brophy'nin The Sunday Times gazetesinde yazdığı 1965 tarihli bir makale, hayvan hakları hareketini ateşlemede çok önemli oldu. Brophy şunu yazdı:

Filozoflar bu makaleyi etkili buldular ve Brophy'nin duygusal olmayan güçlü polemiğinden ilham aldılar. Ayrıca Richard D. Ryder, Brophy'nin argümanlarına yanıt olarak The Daily Telegraph'a üç mektup yazdı.^[10]

1970 yılında Ryder, "türcülük" ifadesini icat etti ve bunu ilk olarak, belirli bir türe olan aitlikleri temelinde varlıkların çıkarlarına değer atanmasını açıklamak için özel olarak basılmış bir broşürde kullandı. Ryder daha sonra, John Harris ve Godlovitches tarafından kaleme alınan Animals, Men and Morals: An Inquiry into the Maltreatment of Non-humans (1972) adlı son derece etkili olan esere^[11] ve Rosalind Godlovitch'in aynı yıl yayınlanan "Animal and Morals" adlı makalesine katkıda bulundu.

Diğer önemli kabul edilen kitaplar arasında filozof Tom Regan'ın The Case for Animal Rights (1983); James Rachels'ın Created from Animals: The Moral Implications of Darwinism (1990); Hukuk akademisyeni Gary L. Francione'nin Animals, Property, and the Law (1995), başka bir hukuk akademisyeni Steven M. Wise'ın Rattling the Cage: Toward Legal Rights for Animals (2000) ve Julian H. Franklin'in Hayvan Hakları ve Ahlak Felsefesi (2005).

Cinsiyet, sınıf ve diğer faktörler[değiştir | kaynağı değiştir]

Hayvan hakları hareketini besleyen bir diğer faktör, televizyonda yayınlanan katliamlara karşı bir tiksinti idi. Amerika Birleşik Devletleri'nde, Ulusal Çiftçiler Örgütü tarafından 1960'ların sonlarında ve 1970'lerin başlarındaki hakkında birçok halk protesto katliamları düzenlendi. Düşük et fiyatlarını protesto eden çiftçiler, medya temsilcilerinin önünde kendi hayvanlarını öldürdüler. Karkaslar ziyan edildi ve yenmedi. Bununla birlikte, bu çaba geri tepti çünkü hayvanların gereksiz yere ve savurgan bir şekilde öldürüldüğünü görmek televizyon izleyicilerini çok kızdırdı.

Victoria devri İngiliz hayvan koruma hareketi ve Amerikan feminizm ve çevrecilik hareketleriyle olan ilişkileri nedeniyle, hayvan hakları hareketi ağırlıklı olarak üst sınıf ve orta sınıf beyaz kadın üyelerden oluşmuştur.^[6][12]

Hareketin mevcut durumu[değiştir | kaynağı değiştir]

Hayvan hakları hareket artık kenarda kalmış bir hareket olarak görülmüyor. 1980'lerde ve 1990'larda, avukatlar, doktorlar, psikologlar, veterinerler ve eski canlılık uzmanları (vivisectionist) dahil olmak üzere çok çeşitli akademisyenler ve profesyoneller katıldı ve şu anda Avrupa ve Kuzey Amerika'daki felsefe bölümlerinde ortak bir çalışma konusudur. Amerika Birleşik Devletleri'ndeki 180 hukuk fakültesinin 92'sinde hayvan hukuku dersleri verilmektedir ve hareket, Harvard Hukuk Fakültesi'nden Alan Dershowitz^[13] ve Laurence Tribe gibi kıdemli hukuk akademisyenlerinin desteğini almıştır.^[14] Çeşitli eyalet barolarında hayvan hakları yasası bölümleri oluşturulmuş ve Amerikan Barolar Birliği'nde hayvan haklarıyla ilgili kararlar düzenli olarak önerilmektedir.

1980'lerde, punk kültürü ve ideolojisi hareket ile ilişkili oldu, özellikle hardcore punk ABD'de^[15][16] ve anarko punk Birleşik Krallık'ta harekete ağırlıklı olarak ilişki kurdu.^[17] Avrupa'da Fluff Fest gibi vegan punk etkinliklerinin öne çıkmasının da gösterdiği gibi, bu birliktelik 21. yüzyıla kadar devam etmektedir.^[18]

Felsefi ve yasal amaçlar[değiştir | kaynağı değiştir]

Peter Singer tarafından kurulan Seattle merkezli Büyük Maymun Projesi (GAP: Greate Ape Project), Birleşmiş Milletler'in şempanzeleri, bonoboları, gorilleri ve orangutanları insanlarla "eşitler topluluğuna" dahil edeceği Büyük Maymunlar Deklarasyonu'nu kabul etmesi için kampanya yürütüyor. Bildirge, insan olmayan maymunlara üç temel menfaatin korunmasını yerleştirmek istiyor: Yaşam hakkı, bireysel özgürlüğün korunması ve işkence yasağı.

Hareketin etkilediği yasal değişiklikler[değiştir | kaynağı değiştir]

Hayvanların mülkiyet statüsünü değiştirme kampanyasıyla ilgili olarak, hayvan kurtuluş hareketi birçok ülkede başarıya ulaştı. 1992'de İsviçre, Federal Anayasası'nda hayvanları bir şey değil, varlık olarak tanımak için değişikliğe gitti.^[19] Ancak 1999'da İsviçre anayasası tamamen yeniden yazıldı. On yıl sonra Almanya, 2002 anayasasında yapılan bir değişiklikle hayvan haklarını garanti altına alarak bunu yapan ilk Avrupa Birliği üyesi oldu.^[20] Alman Medeni Kanunu (Bürgerliches Gesetzbuch) buna uygun olarak 1997 yılında değiştirilmiştir.

Hayvan özgürlüğü hareketinin belki de en büyük başarısı, 1999'da Yeni Zelanda'da beş büyük maymun türüne temel haklar tanınması olmuştur. Bu türlerin araştırma, test etme veya öğretimde kullanımları artık yasaklandı.^[21] 1986'da İngiltere hükûmeti gibi diğer hükûmetler de daha önce bu deneylere bir yasak getirmişti.^[22] Diğer bazı ülkeler de araştırmada insan olmayan büyük maymunların kullanımını yasakladı veya ciddi şekilde kısıtladı. Ayrıca, 17 Mayıs 2013'te Hindistan, tüm deniz memelilerinin "insan olmayan kişiler" statüsüne sahip olduğunu ilan etti.^[23]

Strateji ve taktikler[değiştir | kaynağı değiştir]

Yeni bilgi iletişim teknolojilerinin (ICT) kullanımı[değiştir | kaynağı değiştir]

Bilgi ve iletişim teknolojilerinin gelişmesi, tanıtımları çekmek ve harekete destek sağlamak, hayvanlara zulüm kanıtları toplamak ve yaymak için video kamera, televizyon, internet ve sosyal medya kullanan aktivistlerin gizli gözetim çabalarını kolaylaştırdı.^[24]

Gizli gözetim[değiştir | kaynağı değiştir]

Boykot[değiştir | kaynağı değiştir]

Ahlaki şoklar[değiştir | kaynağı değiştir]

Şiddet içermeyen eylemler[değiştir | kaynağı değiştir]

Doğrudan eylem[değiştir | kaynağı değiştir]

Araştırmacıların hedeflenmesi[değiştir | kaynağı değiştir]

Aktivistler bireysel araştırmacıları hedef aldı ve gecenin bir yarısı araştırmacıların evlerine gidip ailelerini ve çocuklarını tehdit bile ettiler.^[25][26][27]

Bununla birlikte, hayvan hakları hareketi ezici çoğunlukla barışçıldır ve tüm hareketi lekelemeye çalışmak için şiddet örnekleri kullanılmıştır.

Doğrudan eylem yöntemlerinin suç sayılması[değiştir | kaynağı değiştir]

ABD Adalet Bakanlığı yeraltı gruplarını Hayvan Kurtuluş Cephesi ve Dünya Kurtuluş Cephesi'ni terörist örgütler olarak tanımlamaktadır.

Hareketler arası aktivite[değiştir | kaynağı değiştir]

Karşı hareket[değiştir | kaynağı değiştir]

Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]

• Hayvan hakları
• Hayvanlara uygulanan şiddet
• Türcülük

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

Konuyla ilgili eserler[değiştir | kaynağı değiştir]

Makaleler

• "A Critique of the Kantian Theory of Indirect Moral Duties to Animals" 25 Mayıs 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Jeff Sebo, AnimalLiberationFront.com, erişim tarihi 4 Eylül 2005
• "Burning Rage" 24 Mayıs 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Ed Bradley, CBS 60 Minutes, 5 Kasım 2005
• "FBI, ATF address domestic terrorism" 20 Aralık 2005 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., by Terry Frieden, CNN, 19 Mayıs 2005
• Animal Liberation Through Trade Unions?, No Compromise, Sayı 15, 1999
• Movement Watch, Friends of Animals, 2003
• Animal Cruelty is the Price We Pay for Cheap Meat 19 Mayıs 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Rolling Stone, 10 Aralık 2013.

Kitaplar

• Steven Best (ed) and Anthony J. Nocella (ed), Terrorists or Freedom Fighters?: Reflections on the Liberation of Animals (Lantern Books, 2004). 978-1590560549
• Lawrence Finsen and Susan Finsen, The Animal Rights Movement in America: From Compassion to Respect (New York: Twayne Publishers, 1994). 0-8057-3884-3
• Gary L. Francione, Rain without Thunder: The Ideology of the Animal Rights Movement (Philadelphia: Temple University Press, 1996). 1-56639-461-9
• Harold D. Guither, Animal Rights: History and Scope of a Radical Social Movement (Carbondale: Southern Illinois University Press, 1998). 0-8093-2199-8
• James M. Jasper and Dorothy Nelkin, The Animal Rights Crusade: The Growth of a Moral Protest (New York: The Free Press, 1992). 0-02-916195-9
• Keith Mann, From Dusk 'Til Dawn: An Insiders View of the Growth of the Animal Liberation Movement 26 Ocak 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Puppy Pincher Press 2007). 978-0-9555850-0-5
• Ingrid Newkirk, Free the Animals: The Story of the Animal Liberation Front (Lantern Books, 2000). 1-930051-22-0
• Peter Singer, Ethics into Action: Henry Spira and the Animal Rights Movement (Lanham, MD: Bowman & Littlefield, 1998). 0-8476-9073-3