İkbal

İkbal (Osmanlı Türkçesi: اقبال), Osmanlı İmparatorluğu padişahının kadın rütbesinin altında yer alan padişah eşine verilen unvandı.^[1]^[2]^[3]^[4]

Etimoloji[değiştir | kaynağı değiştir]

İkbal (اقبال) kelimesi Arapça bir kelime olup, uğurlu,^[5] veya talihli^[6] anlamına gelir. Tarihçiler bunu 'şanslı olan' ya da 'favori' olarak tercüme ettiler.^[2]

Rütbeler ve unvanlar[değiştir | kaynağı değiştir]

İkbal, unvanlı bir eşti ve padişah tarafından da bu şekilde tanınmıştı.[10] İkballerin sayısı değişiyordu. Baş ikbal (kıdemli ikbal, kıdemli favori, kıdemli şanslı'), ikinci ikbal ('ikinci ikbal, ikinci favori, ikinci şanslı'), üçüncü ikbal ('üçüncü ikbal, üçüncü favori, üçüncü şanslı') . ), dördüncü ikbal ("dördüncü ikbal, dördüncü favori, dördüncü talihli") vb. şeklinde sıralandılar.^[2]^[3] pozisyonları padişahın gözüne girme sırasına göre^[1] yükseltilirdi.^[7]

İkballer genellikle iffetlü^[8] (dürüst, erdemli),^[9] ve ismetlü^[8] (erdemli), ön ek unvanlarını ve hanım^[9]^[10] hatun,^[2]^[11] ve kadın.^[12]^[13] son ek unvanlarını taşırlardı.

Tarihçe[değiştir | kaynağı değiştir]

18. yüzyıl[değiştir | kaynağı değiştir]

Rütbe ilk olarak 17.yüzyılın sonlarına doğru,^[3] Sultan II. Mustafa'nın hükümdarlığı (1695 — 1703) sırasında ortaya çıktı.^[14] 18.yüzyıl padişahlarından I. Mahmud (1730 – 1754) ve III. Mustafa (1757 – 1773) da ikballere sahipti.^[2]

18. yüzyılda ikballer 'efendi yardımcısı, hanımefendi' anlamına gelen kalfa unvanını taşıyorlardı.^[2] Bu, o dönemde her iki türden de üst düzey harem kariyerine uygun olduklarını gösteriyor.^[4] Ayrıca padişah kadınlarının veya ketkhüda kadınlarının veya daye hatunlarının yer almadığı cariyeler listesinde de yer almaları, 18. yüzyılda aileden ziyade evin bir parçası olarak kimliklerini vurgulamaktadır. 19. yüzyılda kalfa teriminin yalnızca ev personeli için kullanıldığı görülmektedir.^[15]

18. yüzyılda ikballerin özel hizmetçileri vardı ve üç ayda bir 250 kuruş maaş alıyorlardı.^[1]

19. yüzyıl[değiştir | kaynağı değiştir]

Bu ikbal alma geleneği on dokuzuncu yüzyıla kadar devam etti.^[3] İkballer gedikliler arasından seçilirdi.^[2] Her ikbalin kendine ait bir "nöbet gecesi" vardı. Maaşları^[2] 20.000 kuruştu.^[16] Kişisel hizmetkarları vardı.^[3] Kıyafetler kadının harem hiyerarşisindeki konumunu yansıttığından, ikballer zengin kumaşlar giyerlerdi ve kışın da yüksek statülerinin göstergesi olan dolgun elbiseler^[2] giyerlerdi.^[3]

Her ikbal kendi dairesinde ya da bazen köşklerde^[17] ikamet ediyordu. 19. yüzyılda sarayın ikinci katında biri Boğaz'a bakan ve salon olarak kullanılan, diğeri ise saray bahçelerine bakan ve yatak odası olarak hizmet veren iki odaları vardı.^[7] Padişahlar bir ikbal'i, hastaysa veya yeni doğum yaptıysa ziyarete gelirlerdi.

Önceleri bir ikbalin hamile kaldıktan sonra kadın rütbesine yükseltildiği düşünülse de durum böyle değildi.^[1] Kadınların yerini ancak kadınlardan birinin ölmesi veya boşanmış olması durumunda alabilirdi. Kadınlar arasında boşluk oluşması durumunda kıdemli ikbal, kadın statüsüne yükseltilirdi.^[3] Bir padişahın vefatı üzerine, onun çocuk doğurmayan ikballerinden herhangi biri, bir devlet adamıyla evlendirilirdi. Diğerleri ise Eski Saray'a çekilirdi.^[1]

İkballer de haremdeki diğer kadınlarla aynı miras hukukuna tabiydi. Ancak genellikle şeref yerlerine gömülürlerdi.^[1]

Onursal[değiştir | kaynağı değiştir]

Geleneksel olarak ikbal olarak anılan imparatorluk eşleri:

Nükhetsezâ Hanım (1827–1850), padişah I. Abdülmecid'in eşi
Navekmisal Hanım (1827–1854), padişah I. Abdülmecid'in eşi
Şayeste Hanım (1836–1912), padişah I. Abdülmecid'in eşi
Serfiraz Hanım (1837–1905), padişah I. Abdülmecid'in eşi
Müşfika Kadın (1867–1961), padişah II. Abdülhamid'in eşi
Peyveste Hanım (1873–1943), Sultan II. Abdülhamid'in eşi
Fatma Pesend Hanım (1876–1928), Sultan II. Abdülhamid'in eşi
Behice Hanım (1882–1969), Sultan II. Abdülhamid'in eşi
Nevvare Hanım (1901–1992), padişah VI. Mehmed'in eşi
Nevzad Hanım (1902–1992), padişah VI. Mehmed'in eşi

Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

^ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Davis, R. (1 Mart 1986). "Comments on Axion Strings".
^ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ Argit, Betül Ipsirli (8 Ekim 2020). Life after the Harem. Cambridge University Press. ISBN 978-1-108-77031-6.
^ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g Bayındır, Abdullah (31 Ocak 2017). "Sultan Sencer (Sancar) Dönemi (1119-1157) Selçuklularda Taht Mücadeleleri". Gaziantep University Journal of Social Sciences. 16 (1): 115-115. doi:10.21547/jss.288927. ISSN 1303-0094.
^ ^a ^b Chevalier, Jean-Marie; Peirce, Charles Sanders (17 Ağustos 2015). "L'épistémologie sociale de Peirce". Cahiers philosophiques. n° 142 (3): 107-120. doi:10.3917/caph.142.0107. ISSN 0241-2799.
^ Spuler, Bertold (18 Ocak 1958). "(Sir) HAMILTON A. R. GIBB [und] HAROLD BOWEN, Islamic Society and the West. A Study of the Impact of Western Civilization on Moslem Culture in the Near East, Band I: Islamic Society in the eighteenth century, Teil II.—London, Neuyork, Toronto, Oxford University Press 1957. VII, 286 S." Oriens. 11 (1): 252-253. doi:10.1163/19606028_026_01-28. ISSN 0078-6527.
^ "Oxford Arabic dictionary: Arabic-English/English-Arabic". Choice Reviews Online. 52 (07): 52-3403-52-3403. 24 Şubat 2015. doi:10.5860/choice.187609. ISSN 0009-4978.
^ ^a ^b Türkan Yalçın, SANCAR (2007). "Prof. Dr. Eralp ÖZGEN anısına…". Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi. 56 (1): 1. doi:10.1501/hukfak_0000000339. ISSN 1301-1308.
^ ^a ^b Karateke, Hakan T. (2004). Padişahım çok yaşa! Osmanlı devletinin son yüz yılında merasimler. 1. basım. İstanbul: Kitap Yayınevi. ISBN 978-975-8704-61-3.
^ ^a ^b Karateke, Hakan Tuğrul (2007). An Ottoman protocol register: containing ceremonies from 1736 to 1808 BEO Sadaret defterleri 350 In the Prime Ministry Ottoman State Archives, Istanbul. Ibrahim Pasha of Egypt fund series. İstanbul: the Ottoman bank archive and research centre. ISBN 978-9944-731-02-7.
^ Karakuş, Fulya Çağlı- Fulya Çağlı, Savaş (2020). "Obezite ve Kadın İnfertilitesi". International Journal of Academic Medicine and Pharmacy. Volume: 2 Issue: 2 (Volume: 2 Issue: 2): 165-168. doi:10.29228/jamp.42975. ISSN 2687-5365.
^ BAYCAR, Hamdullah (30 Nisan 2022). "Evliya Çelebi Seyahatnamesine göre 17. Yüzyıl Osmanlı Kadınları". Bilimname (47): 773-797. doi:10.28949/bilimname.1050129. ISSN 1304-1878.
^ Demirci, Osman (2020). Son Dönem Osmanlı Kelam Düşüncesinde Kadın Meselesi: İslamcılar-Türkçüler-Batıcılar. Akademisyen Kitabevi. ISBN 978-625-7106-75-7.
^ "Pertev Edhem Paşa". Christian-Muslim Relations 1500 - 1900. Erişim tarihi: 17 Şubat 2024.
^ Edwards, C. Martin; Morton, Alastair G. (15 Ağustos 2008). "Peirce gradings and Peirce inner ideals in JBW*-triple factors". Archiv der Mathematik. 91 (4): 307-317. doi:10.1007/s00013-008-2841-3. ISSN 0003-889X.
^ "Astronomy". Science News. 143 (20): 319. 15 Mayıs 1993. doi:10.2307/3977202. ISSN 0036-8423.
^ Hattaway, Herman; Davis, Burke (Ocak 1986). "The Long Surrender". Military Affairs. 50 (1): 57. doi:10.2307/1988561. ISSN 0026-3931.
^ "John Strahan, M.D". BMJ. 1 (1831): 312-312. 1 Şubat 1896. doi:10.1136/bmj.1.1831.312-a. ISSN 0959-8138.

[:0-1] ^ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Davis, R. (1 Mart 1986). "Comments on Axion Strings".

[:3-2] ^ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ Argit, Betül Ipsirli (8 Ekim 2020). Life after the Harem. Cambridge University Press. ISBN 978-1-108-77031-6.

[:1-3] ^ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g Bayındır, Abdullah (31 Ocak 2017). "Sultan Sencer (Sancar) Dönemi (1119-1157) Selçuklularda Taht Mücadeleleri". Gaziantep University Journal of Social Sciences. 16 (1): 115-115. doi:10.21547/jss.288927. ISSN 1303-0094.

[:2-4] Chevalier, Jean-Marie; Peirce, Charles Sanders (17 Ağustos 2015). "L'épistémologie sociale de Peirce". Cahiers philosophiques. n° 142 (3): 107-120. doi:10.3917/caph.142.0107. ISSN 0241-2799.

[5] Spuler, Bertold (18 Ocak 1958). "(Sir) HAMILTON A. R. GIBB [und] HAROLD BOWEN, Islamic Society and the West. A Study of the Impact of Western Civilization on Moslem Culture in the Near East, Band I: Islamic Society in the eighteenth century, Teil II.—London, Neuyork, Toronto, Oxford University Press 1957. VII, 286 S." Oriens. 11 (1): 252-253. doi:10.1163/19606028_026_01-28. ISSN 0078-6527.

[6] "Oxford Arabic dictionary: Arabic-English/English-Arabic". Choice Reviews Online. 52 (07): 52-3403-52-3403. 24 Şubat 2015. doi:10.5860/choice.187609. ISSN 0009-4978.

[dx.doi.org-7] Türkan Yalçın, SANCAR (2007). "Prof. Dr. Eralp ÖZGEN anısına…". Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi. 56 (1): 1. doi:10.1501/hukfak_0000000339. ISSN 1301-1308.

[:4-8] Karateke, Hakan T. (2004). Padişahım çok yaşa! Osmanlı devletinin son yüz yılında merasimler. 1. basım. İstanbul: Kitap Yayınevi. ISBN 978-975-8704-61-3.

[:5-9] Karateke, Hakan Tuğrul (2007). An Ottoman protocol register: containing ceremonies from 1736 to 1808 BEO Sadaret defterleri 350 In the Prime Ministry Ottoman State Archives, Istanbul. Ibrahim Pasha of Egypt fund series. İstanbul: the Ottoman bank archive and research centre. ISBN 978-9944-731-02-7.

[10] Karakuş, Fulya Çağlı- Fulya Çağlı, Savaş (2020). "Obezite ve Kadın İnfertilitesi". International Journal of Academic Medicine and Pharmacy. Volume: 2 Issue: 2 (Volume: 2 Issue: 2): 165-168. doi:10.29228/jamp.42975. ISSN 2687-5365.

[11] BAYCAR, Hamdullah (30 Nisan 2022). "Evliya Çelebi Seyahatnamesine göre 17. Yüzyıl Osmanlı Kadınları". Bilimname (47): 773-797. doi:10.28949/bilimname.1050129. ISSN 1304-1878.

[12] Demirci, Osman (2020). Son Dönem Osmanlı Kelam Düşüncesinde Kadın Meselesi: İslamcılar-Türkçüler-Batıcılar. Akademisyen Kitabevi. ISBN 978-625-7106-75-7.

[13] "Pertev Edhem Paşa". Christian-Muslim Relations 1500 - 1900. Erişim tarihi: 17 Şubat 2024.

[14] Edwards, C. Martin; Morton, Alastair G. (15 Ağustos 2008). "Peirce gradings and Peirce inner ideals in JBW*-triple factors". Archiv der Mathematik. 91 (4): 307-317. doi:10.1007/s00013-008-2841-3. ISSN 0003-889X.

[15] "Astronomy". Science News. 143 (20): 319. 15 Mayıs 1993. doi:10.2307/3977202. ISSN 0036-8423.

[16] Hattaway, Herman; Davis, Burke (Ocak 1986). "The Long Surrender". Military Affairs. 50 (1): 57. doi:10.2307/1988561. ISSN 0026-3931.

[17] "John Strahan, M.D". BMJ. 1 (1831): 312-312. 1 Şubat 1896. doi:10.1136/bmj.1.1831.312-a. ISSN 0959-8138.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

Hanımefendi nedir?, Hanımefendi anlamı nedir?, Hanımefendi ne demektir?