Gürcü Hadım Mehmed Paşa (ö. Temmuz 1626) I. Mustafa'nın ikinci kez tahtan indirilmesinden hemen önce 21 Eylül 1622 - 5 Şubat 1623 tarihleri arasında dört ay on gün sadrazamlık yapmış bir Osmanlı devlet adamıdır.

Hayatı[değiştir | kaynağı değiştir]

Kanuni Sultan Süleyman döneminin son sadrazamlarından olan Semiz Ali Paşa'nın kölesi idi. Saraya verildikten sonra akağalık görevini yaptı. Enderun hasodabaşılığa atandı.^[1]

III. Mehmed'in saltanatının sonlarına doğru Ekim 1603'te üçüncü vezir unvanı verilip kubbealtı veziri oldu. Pek az sonra ise Mısır eyaleti valiliği ile İstanbul'dan ayrıldı. Önden önce Mısır Valisi olan Maktul Sufi İbrahim Paşa Mısır'da bulunan askeri sınıfın bir isyanında öldürülmüş idi. Gürcü Hadim Mehmed Paşa Mısır'a geldiğinde bu isyanla uğraşmaya başlayıp isyancı askeri sınıfı yola getirip ve Mısır'da asayişi sağladı. Orada 7 ay kaldıktan sonra Mısır Valiliği'nden azlolundu.^[1]

1605'te ise Bosna Eyaleti valisi tayin edildi ve Belgrad kalesi ve Tuna muhafızlığı görevi de verildi. 1609'da İstanbul'a döndü ve divan-ı humayun'da kubbealtı veziri olarak çalıştı. Bu dönemde yapılan seferler dolayısıyla sadrazamların serdar-ı ekrem olarak ordu başında İstanbul'dan ayrılmaları nedeniyle, Gürcü Mehmed Paşa üç defa İstanbul'da sedaret kaymakamlığı yaptı.^[1]

Sultan II. Osman'ın öldürülmesi sonunda ikinci defa tahta geçirilen I. Mustafa sadrazam Lefkeli Mustafa Paşa'yı zorba isyancılar tarafından istenmemesi üzerine azletti ve deneyimli bir vezir olan Gürcü Hadım Mehmed Paşa'yı 21 Eylül 1622'de sadrazamlığa tayin edildi.^[2]

İzleyen günlerde Rus Elçisi geldi ve sadrazam ile Rus elçisi Parmakkapı'da görüşmelerinde savaş üzerinde tartışmalar çıktı.^[2]

Erzurum valisi olan Abaza Mehmed Paşa, II. Osman'ın kan davasını güden tımarlı sipahilerden destek alarak isyan etti. Bundan kaygılanan İstanbul'da bulunan kapıkulları Sultan Osman cinayetini üzerlerine almamak için şehirde taşkınlıklarda bulunmaya başladılar. Bunlar 21 Aralık 1622'de Divanhane önünde bu cinayeti reddetmek için yaptıkları eylemlere başlayıp; taşra kadıları tarafından hain olarak isimlendirilmelerini kınayıp cinayeti yapanların ortaya çıkarılıp cezalandırılmasını istediler. Divanhane önünde yapılan bu eylemler Ocak başına kadar sürdü.^[2]

Ocak başında I. Mustafa sadece "Tiz katiller bulunsun" cümlesi ihtiva eden bir hatt-ı humayun yayınladı. Sadrazam Gürcü Hadım Mehmed Paşa da Sultan Osman cinayeti ile yakın ilişkisi olanları yakalatıp onların idam edilmesi işlerine eğildi. Cebecibaşı Kara Mazak kaçarken yakalanıp Yedikule yolunda Sutlan Osman'ın su içtiği çeşme önünde boynu vuruldu. Eski sadrazam Hain Davud Paşa 5 Ocak günü Eyüp'te bir samanlıkta saklanmış olarak yakalandı ve Yedikule zindanında tutuklandı. Karısı Cellad Süleyman Usta'ya rüşvet teklif edip idamını geciktirmeyi denedi fakat 7 Ocak'ta Hain Davud Paşa'nın idamı için karar Divan-ı Humayun'dan çıkıp; onunda Sultan Osman'ın su içtiği çeşme başında idamı uygun görüldü. İdamı yerine getirilecek olan eski sadrazam koynundan Sultan Osman'ın katli için Anadolu ve Rumeli kazaskerlerinin verdikleri fetvaları ve I. Mustafa'nın verdiği fermanı çıkartıp etrafa gösterdi. Orada bulunan yeniçeriler paşayı idamdan kurtarmak için onu ata bindirip Orta Camii'ne götürdüler. Fakat Sadrazam Gürcü Hadım Mehmed Paşa buna karşı tedbir almıştı. 200 asker ile Orta Camii'ni bastırıp Hain Davud Paşa'yı tekrar tutuklatıp Yedikule zindanına gönderdi. Hain Davud Paşa ve padişah katlinde rol oynayıp o zaman kadar yakalananlardan vezir Derviş Paşa, Kalender Uğrusu ve Meydan Bey 8 Ocak'ta Yedikule'de idam edildiler.^[2]

İstanbul'da şehir yönetimini ellerine geçirmiş olan yeniçeri zorbaları bundan sonra Sadrazam Gürcü Hadim Mehmed Paşa'yı hedef aldılar. Onun divan toplantısı için saraya geldiğinde, Mere Hüseyin Paşa tarafından tahrik edilmiş bir kapıkulu sipahi güruhu, saray bahçesine girip onu istemediklerini ilan ettiler. Bunun üzerine 5 Şubat 1623'te Sadrazam mühr-ü humayunu kapıcılar kethudası ile Sultan I. Mustafa'ya göndererek sadrazamlıktan çekildi. Yerine ikinci kez Mere Hüseyin Paşa sadrazamlığa tayin edildi. Gürcü Hadım Mehmed Paşa Bursa'ya sürgüne gönderildi.^[1]

9 Eylül 1623'te I. Mustafa akıl dengesizliği dolayısıyla Sadrazam Kemankeş Ali Paşa ile Şeyhülislam Yahya Efendi tarafından tahttan indirilip daha 12 yaşında çocuk olan IV. Murat tahta çıkartıldı. Padişahın küçüklüğü dolayısıyla kendi başına buyruk olan sadrazam Kemankeş Ali Paşa pozisyonu güçlendirmek için baş rakipleri olan Gürcü Hadim Mehmed Paşa ile Damat Halil Paşa'yı karalamak için onların Abaza Mehmed Paşa'y arka verdiklerini ileri sürdü. Tam buna dayanan icraata başlayacakken, Bağdat'ta hakimiyeti eline alan "Bekir Subaşı" Olayını ve onun vesilesi ile İran'ın Bağdat'ı eline geçirdiği gerçeğini devlet ricalinden ve Kösem Sultan'dan sakladığı için sadrazamlıktan azledildi.

Sadaret görevi Çerkes Mehmed Paşa'ya görev verildi.^[2] Yeni sadrazam doğu sorunlarını halletmek için bir orduyu Nisan'dan itibaren hazırlamaya başlayarak bu ordu ile 17 Haziran'da Üsküdar'dan Anadolu'ya hareket etti.

İstanbul'da sadaret kaymakamı olarak Nisan 1624'ten itibaren Gürcü Hadım Mehmed Paşa görev yapmaya başladı. Temmuz 1624'te kadar para reformu ile uğraştı. Bu reformla tedavüldeki sikkelerin rayiçleri değiştirildi ve bir altın 120 akçeye ve 1 kuruş 80 akçeye düşürüldü. Bu reformlarla uğraşırken Doğu'da beklenmedik şekilde ölen Sadrazam Çerkes Mehmed Paşa yerine Sadrazam ve serdar-ı ekrem olan Hafız Ahmet Paşa'nın istediği lojistik ve para desteğini veremedi.

Fakat kaptan-ı derya olup Karadeniz'de Kazaklara karşı başarılı donanma seferi yapan Topal Recep Paşa yaptığı seferden geri dönünce İstanbul sadaret kaymakamı olmak istemekteydi. Yaptığı tahrik ile yeniçeriler tekrar eyleme geçtiler ve bu sefer şikayetleri Gürcü Hadım Mehmed Paşa'nın akçe rayici düşürmesi ve Bağdat önüne gitmekte olan orduya destek sağlamaması oldu. Tarihçi Hammer'ın Venedik balyosu mektubundan aktardığı bilgilere göre, kapıkulu askeri isyanın bir başka vesilesi sadaret kaymakamının devleti ayaklanmacı kapıkullarından kurtarmak için bir seri tedbirin açıklamasını ihtiva eden Padişah'a gönderdiği mektubun Topal Recep Paşa tarafından kapıkulu askerine sızdırılması olduğu belirtilmektedir.^[1]

Bu asi yeniçeri istekleri çocuk IV. Murat'ın naiplik görevini yapan "Büyük Valide Kosem Sultan tarafından da uygun görülmüştür. Sadaret kaymakamı olan Gürcü Hadım Mehmed Paşa kendi konağında boğularak idam edilmiştir. Yerine İstanbul sedaret kaymakamlığına Topal Recep Paşa getirilmiştir.

Eyüp Camii ikinci avlusunda bulunan türbesinde gömülmüştür.

Değerlendirme[değiştir | kaynağı değiştir]

Aynı dönemde yaşayan tarihçi Atayi^[3] Gürcü Mehmed paşayı

dindar, hayır-hah ve işinde sebatlı

olarak değerlendirmektedir. 20. yy. tarihçisi Uzunçarşılı'nın değerlendirmesi de şöyledir:^[1]

Sadaret kaymakamlığında ayarı bozulmuş olan sikkeyi ıslah ederek hem iktisadi durumun hem de devlet itibarının düzelmesinde muvaffak olmuştur.

Eserleri[değiştir | kaynağı değiştir]

Halıcılar'da 1628 tarihli bir çeşmesi vardır. Hırka-i Şerif mezarlığı ile Şehzadebaşı civarında iki çeşmesi de bulunmaktadır. Eyüp Camii ikinci avlusunda bulunan türbesi ve bu türbenin kıymetli çinilerle süslü duvarları 17. yy. ilk yarısının önemli sanat eserlerinden olduğu kabul edilmektedir.

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı, (1954) Osmanlı Tarihi III. Cilt, 2. Kısım , XVI. Yüzyıl Ortalarından XVII. Yüzyıl Sonuna kadar), Ankara: Türk Tarih Kurumu (Altıncı Baskı 2011 ISBN 978-975-16-0010) say.377-378.
• Danişmend, İsmail Hâmi (1971), Osmanlı Devlet Erkânı, İstanbul:Türkiye Yayınevi.
• Tektaş, Nazim (2002), Sadrâzamlar Osmanlı'da İkinci Adam Saltanatı, İstanbul:Çatı Yayınevi (Google books: [1] 7 Aralık 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Buz, Ayhan, (2009) Osmanlı Sadrazamları, İstanbul: Neden Kitap, ISBN978-975-254-278-5

Siyasi görevi
Önce gelen: Lefkeli Mustafa Paşa	Osmanlı Sadrazamı 21 Eylül 1622 - 5 Şubat 1623	Sonra gelen: Mere Hüseyin Paşa