Grup Yorum

Grup Yorum
Grup Yorum
Başladığı yer	Türkiye
Tarzlar	Özgün, Protest, Folk, Çağdaş Halk Müziği
Etkin yıllar	1985-günümüz
Müzik şirketi	Taç Plak (1986-1988); Barış Müzik (1988-1989); Cem Müzik (1989, 1990-1991); Saltuk Plak (1989-1990); Kalan Müzik (1991-günümüz)
Üyeler	Selma Altın,Sultan Gökçek Umut Gültekin, Betül Varan, Sena Erkoç, Dilan Poyraz, İhsan Cibelik, Emel Yeşilırmak, Muharrem Cengiz, Ekimcan Yıldırım, Fırat Kıl, İnan Altın, Ali Aracı, Bahar Kurt, Seher Adıgüzel, Bergün Varan, Barış Yüksel

Grup Yorum, Türkiye çıkışlı protest, özgün müzik ve Anadolu rock gibi müziğin çeşitli dallarında eserler üreten politik, devrimci müzik grubudur^[1] 1985'ten günümüze siyasi görüşlerini müzikleriyle topluma duyurmaya çalışmıştır. Bu yönüyle gruba günümüze (2013) kadar 400'ün üzerinde dava açılmıştır. 15 üyesi tutuklanıp hapis yatmış ve çıkardığı 21 albüm ile 2 milyondan fazla albüm satışı yapmıştır.^[2]

1987'den başlayarak günümüze kadar 21 albüm çıkaran, Türkiye'de ve Avrupa'da her yıl konser veren grup, bunun dışında yüzlerce kitle eylemine, sokak gösterisine, greve, fabrika ve üniversite işgaline katılmıştır. Uzun yıllar konserleri yasaklanıp, üyeleri gözaltına alınıp, tutuklanmış ve birçok kentte kasetlerinin satılması engellenmiştir. Albümleri, şarkıları suç unsuru taşıdığı iddiasıyla resmî olarak toplatılmıştır.^[3] Grup Yorum albümlerindeki kimi şarkıların yasa dışı DHKP-C örgütü militanlarına adanmış olmasından dolayı^{[kaynak belirtilmeli]} grup üyelerinin bu örgüt ile organik bağı bulunduğu iddia edilmektedir.^[2]^[4]^[5] Fakat bu iddia grup tarafından "Organik bir bağımız yok" denilerek yalanlanmıştır.

Geçmiş[değiştir | kaynağı değiştir]

Türkiye'de 1980 yılında gerçekleşen askerî darbeye ve sonrasındaki politikalara tepki amacıyla Marmara Üniversitesi İletişim Fakültesi ve Yıldız Üniversitesi Şehir Planlama öğrencisi dört arkadaşın (Ayşegül Yordam,Metin Kahraman,Tuncay Akdoğan ve Kemal Sahir Gürel)^[6] bir araya gelmesiyle 1985 yılında kurulan grup, müzik grubu olmanın dışında, muhalif duyarlılığın, haklar ve özgürlükler mücadelesinin de önemli bir ismi olmuştur. Anadolu'nun ve üzerinde yaşayan halkların sesini, devrimci-sosyalist bir müzik anlayışıyla duyurmayı amaçlamıştır. Kuruluş aşamasında ilk olarak Aziz Nesin'in öykülerinden uyarlanan bir oyunun müziklerini yaparak başlamış ardından "Bana Bir Türkü Söyleyin Yarınlara Uzansın" adlı konseri vermişlerdir.^[7]

Müzikal tarz[değiştir | kaynağı değiştir]

Yorum, Türkçe dışında, Anadolu'da konuşulan Kürtçe, Zazaca, Lazca, Arapça, Çerkezce dillerinde de şarkılar seslendirmektedir. Müziğinde mey, bağlama, kaval gibi yerel çalgıların yanı sıra, başta gitar olmak üzere keman, trompet, viyolonsel ve obua gibi yerel olmayan pek çok çalgıları da kullanmaktadır. Solo ve koro vokallerin baskın olduğu müziğinde, ritim kompozisyonlarına ve ezgilere yaslanıyor. Folk-Rock olarak değerlendirilebilecek bu müzik; ülkenin yerel folk şarkılarından Akdeniz ezgilerine, Latin Amerikalı marşlarından rock müziğe kadar birçok tınıyı bir arada dinleyicisine sunuyor.

Grup ise kendi tarzını çağdaş halk müziği olarak tanımlıyor.

Grubun şarkı sözlerini, anti-emperyalist mücadele, hapishane katliamları, doğal afetlerin yarattığı yıkımlar, emperyalist savaşlar, ölümler, aşk, erdem ve özgür bir dünyaya duyulan özlem gibi konular şekillendiriyor.

Grup Yorum 25. yılını 12 Haziran 2010 tarihinde BJK İnönü Stadyumu'nda verdiği bir konserle kutladı. Konserde Suavi, Ali Primera, Yasemin Göksu, Tuncel Kurtiz, Nejat Yavaşoğulları ve daha birçok sanatçı Yorum'a eşlik etti.

Politik duruş[değiştir | kaynağı değiştir]

Grup Yorum'un, sol yelpaze içerisinde belli bir görüşü temsil etmesine rağmen Türkiye'de farklı görüşlere sahip birçok insanın Grup Yorum'u dinliyor olmasını üyeleri "şarkılarındaki güncellik"e bağlıyor.^{[kaynak belirtilmeli]}

Sivas (Gün Tutuşur) şarkısı Sivas Katliamı'nda yaşamını yitirenlere ithaf edilmiştir.

DHKP-C ile ilişkisi[değiştir | kaynağı değiştir]

Çeşitli çevrelerce Grup Yorum ile yasa dışı DHKP-C örgütü arasında organik bağ bulunduğu iddia edilmektedir.^[8]^[9]^[10] Buna sebep olarak da, Grup Yorum albümlerindeki çok sayıda şarkının ölmüş DHKP-C militanları ile ilgili olması gösterilmektedir.^{[kaynak belirtilmeli]} Ancak bu iddia grup tarafından yalanlanmıştır.^[11] Geliyoruz albümündeki Sibel Yalçın Destanı isimli şarkı, 1995 yılında polisle girdiği çatışmada öldürülmüş Sibel Yalçın isimli DHKP-C militanına adanmıştır. Yıldızlar Kuşandık isimli albümde bulunan aynı adlı şarkının sözleri, 2005 yılında Adalet Bakanlığı binasına intihar saldırısı düzenlemek isterken öldürülen^[12] Eyüp Beyaz isimli DHKP-C militanı tarafından yazılmıştır. Boran Fırtınası albümündeki şarkı isimlerinde belirtilen isimler ise 1996 ölüm oruçları sırasında ölen DHKP-C militanlarıdır.

Bazı Grup Yorum üyeleri, 2012 yılında Sultangazi'deki bir polis karakoluna intihar saldırısı düzenleyen İbrahim Çuhadar'ın cenazesinin alınmasında hazır bulunmuşlardır. Bu esnada gözaltına alınan Grup Yorum üyeleri işkence gördüklerini iddia etmişlerdir.^[13] Grup üyeleri çeşitli zamanlarda DHKP-C üyesi oldukları iddiasıyla gözaltına alınmışlardır.^[14]^[15]

Grup üyelerinden Ali Aracı, Selma Altın, İnan Altın, İbrahim Gökçek ve Emel Yeşilırmak, DHKP-C üyesi oldukları iddiası ile 14 Şubat 2018'de, Türkiye Cumhuriyeti İçişleri Bakanlığı tarafından yayımlanan "en çok aranan teröristler listesi"nin gri kategorisine eklenmişlerdir.^[16]

Davalar[değiştir | kaynağı değiştir]

Grup Yorum'un şarkı sözlerini bulunduran ve dinleyen Berivan Doğan hakkında 'terör örgütü propagandası' yaptığı gerekçesiyle 2006 yılında 9. Ağır Ceza Mahkemesi'nce 10 ay hapis cezasına çarptırıldı.^[17]^[18]

Ölüm orucu[değiştir | kaynağı değiştir]

Grup Yorum üyeleri, 17 Mayıs 2019 tarihinde konser yasaklarının kaldırılması, grup üyelerinin serbest bırakılması, hakkındaki davaların düşürülmesi gibi bir dizi taleple açlık grevine girdi.^[19] 20 Ocak 2020'de Grup Yorum üyeleri İbrahim Gökçek ve Helin Bölek, açlık grevlerini ölüm orucuna dönüştürme kararı aldı.^[20] 3 Nisan 2020 tarihinde 288 gündür ölüm orucunda olan Helin Bölek ve 7 Mayıs 2020 tarihinde de 325 gündür ölüm orucunda olan İbrahim Gökçek yaşamını yitirdi.^[21]^[22]^[23]^[24]^[25]

Grup hakkındaki eserler[değiştir | kaynağı değiştir]

Hakkında birçok araştırma yazıları ve kitaplar yayımlanan Grup Yorum, basın tarafından "Hapishane Şarkıcıları", dinleyiciler tarafından "Kar Makinesi" sıfatlarıyla anılıyor.^[26]^[27] Grup hakkında iki kitap bulunmaktadır:

Bir Kar Makinesi I-II^[28]^[29]
Sıyrılıp Gelen Grup Yorum^[30]^[31]

Konserleri[değiştir | kaynağı değiştir]

Grup Yorum, 30 yıllık sanat geçmişinde çok sayıda konserler vermiştir. Bu konserlerden en kitlesel olanı 15 Nisan 2012 yılında Bakırköy Halk Pazarı alanında gerçekleştirdikleri "4. Bağımsız Türkiye" konseridir. Grup Yorum Korosu ve 20 kişilik orkestranın yanı sıra Beşik Halk Dansları Topluluğu danslarıyla, Nihat Behram şiirleriyle, Zülfü Livaneli, Aylin Aslım, Aynur Doğan ve Hüseyin Turan şarkılarıyla eşlik etti.^[32] Konserin sonunda TAYAD'lı ailelerden Anadolu müzik gruplarına kadar değişik yerlerden gelenlerden ve yediden yetmişe her yaştan kurulan 150 kişilik halk korosu da sahneye gelerek Yorum' a eşlik etti. 3. Bağımsız Türkiye Konseri ise yine Bakırköy Halk Pazarı alanında 14 Nisan 2013'te gerçekleşti. Grup Yorum 30. Yıl Ege Konseri ise 2015'te Adana, Ankara, Tunceli, İzmir Ve İstanbul'da gerçekleşti.

Diskografi[değiştir | kaynağı değiştir]

1986: Sıyrılıp Gelen
1988: Haziranda Ölmek Zor / Berivan
1989: Türkülerle
1989: Cemo / Gün Gelir
1990: Gel ki Şafaklar Tutuşsun
1991: Yürek Çağrısı
1991: Dünden Yarına Türküler Susmaz Halaylar Sürer
1992: Cesaret
1993: Hiç Durmadan
1995: İleri
1996: Geliyoruz
1997: Marşlarımız
1998: Boran Fırtınası
1999: Kucaklaşma
2000: 15. Yıl Seçmeler
2001: Eylül
2001: Feda
2003: Biz Varız
2003: Yürüyüş
2006: Yıldızlar Kuşandık
2008: Başeğmeden
2013: Halkın Elleri
2015: Dünden Yarına Ustalarımız/Ruhi Su
2017: İlle Kavga
2020: Halkıma
2024: Kurulacak Hayat Bizim

Grup üyeleri[değiştir | kaynağı değiştir]

35 yıllık müzik kariyeri boyunca grup çok farklı sanatçılarla çalışmıştır. Grup "isimlerini değil müziklerini" bir marka olarak yaratmıştır.^[33]

Güncel üyeler[değiştir | kaynağı değiştir]

Solo Vokal:Selma Altın, Sultan Gökçek, Umut Gültekin, Betül Varan, Sena Erkoç, Dilan Poyraz
Bağlama: İhsan Cibelik, Emel Yeşilırmak
Klasik/Akustik Gitar: Muharrem Cengiz, Ekimcan Yıldırım, Fırat Kıl
Tuşlu Çalgılar: İnan Altın
Nefesli Çalgılar: Ali Aracı, Selma Altın, İhsan Cibelik, Bahar Kurt, Dilan Poyraz, Betül Varan, Sena Erkoç
Bas Gitar: Seher Adıgüzel
Vurmalı Çalgılar: İnan Altın, Bergün Varan, Barış Yüksel

Geçmiş üyeler[değiştir | kaynağı değiştir]

Vokal: Helin Bölek, Ayşegül Yordam(*), Efkan Şeşen, Hilmi Yarayıcı, İlkay Akkaya, Fikriye Kılınç, Özcan Şenver, Gülbahar Uluer, Selma Çiçek, Nuray Erdem, Mesut Eröksüz, Beril Güzel, Aylin Şeşen, Taner Tanrıverdi, Özgür Tekin, Öznur Turan, Ezgi Dilan Balcı, Eren Olcay,
Bağlama: Tuncay Akdoğan(*), Metin Kahraman(*), İrşad Aydın, Suat Kaya, Ufuk Lüker, Taner Tanrıverdi, Seçkin Taygun Aydoğan,Cihan Keşkek, Özgür Zafer Gültekin, Özgürcan Elbiz,Ayfer Rüzgar, İbrahim Gökçek
Klasik/Akustik Gitar: Kemal Sahir Gürel(*), Elif Sumru Göker, Hakan Alak, Serdar Güven, Serdar Keskin, Ufuk Lüker, Vefa Saygın Öğütle, Erkan Sevil, Caner Bozkurt,İbrahim Gökçek
Tuşlu Çalgılar: Kemal Sahir Gürel, Ufuk Lüker, Taci Uslu, Ali Papur
Nefesli Çalgılar: Kemal Sahir Gürel
Bas Gitar: Ejder Akdeniz, Hakan Alak, Ufuk Lüker, İbrahim Gökçek
Vurmalı Çalgılar: Kemal Sahir Gürel, Ejder Akdeniz

(*) Kurucu üyeleri belirtmektedir.

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

^ "Grup Yorum'dan 1 Mayıs'a davet". ntvmsnbc.com. Nisan 2011. 15 Aralık 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Ocak 2013.
^ ^a ^b BALCI, ÇAĞATAY. "Sol Terörizm, Propaganda ve Müzik" (PDF). afasam.org. Erişim tarihi: 13 Ocak 2013. ^{[ölü/kırık bağlantı]}
^ "Grup Yorum 30. yılını halk konserleriyle kutluyor". 19 Ağustos 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Ağustos 2015.
^ "Emre Aköz: Grup Yorum katil DHKP-C'lidir". focushaber.com. Nisan 2012. 4 Ekim 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Ocak 2013.
^ Oğur, Yıldıray. "Unutalım gitsin". MANİFESTOM. taraf. 5 Ekim 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Ocak 2013.
^ Gürel, Kemal Sahir (1993). Bir Kar Makinesi. İstanbul: Tavır Yayınları.
^ "Arşivlenmiş kopya". 9 Eylül 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Eylül 2011.
^ http://www.afasam.org/tr/pdf/Makale%20-%2012.pdf ^{[ölü/kırık bağlantı]}
^ "Arşivlenmiş kopya". 4 Ekim 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Kasım 2012.
^ "Arşivlenmiş kopya". 5 Ekim 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Kasım 2012.
^ "'DHKP-C ile ilişkimiz yok'". gercekgundem.com. 19 Şubat 2014. 2 Mart 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Mart 2016.
^ "Arşivlenmiş kopya". 4 Ekim 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Kasım 2012.
^ "Arşivlenmiş kopya". 19 Eylül 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Kasım 2012.
^ "Arşivlenmiş kopya". 15 Nisan 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Kasım 2012.
^ "Arşivlenmiş kopya". 13 Mayıs 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Kasım 2012.
^ "Arşivlenmiş kopya". 18 Şubat 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Şubat 2018.
^ "Arşivlenmiş kopya". 19 Ekim 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Ekim 2011.
^ "Arşivlenmiş kopya". 12 Ekim 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Ekim 2011.
^ "Grup Yorum Açlık Grevine Başlıyor". Bianet. 14 Mayıs 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Nisan 2020.
^ "Grup Yorum üyeleri ölüm orucuna başladı". www.cumhuriyet.com.tr. 12 Mart 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Nisan 2020.
^ "Arşivlenmiş kopya". 5 Nisan 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Nisan 2020.
^ "Grup Yorum üyesi Helin Bölek hayatını kaybetti". www.sozcu.com.tr. 5 Nisan 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Nisan 2020.
^ "Helin Bölek yaşamını yitirdi". Bianet.
^ "Ölüm orucundaki Grup Yorum üyesi Helin Bölek hayatını kaybetti". birgun.net. 5 Nisan 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Nisan 2020.
^ "Ölüm orucunda olan Grup Yorum üyesi Helin Bölek yaşamını yitirdi". www.cumhuriyet.com.tr. 5 Nisan 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Nisan 2020.
^ "Arşivlenmiş kopya". 14 Ocak 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Haziran 2011.
^ "Arşivlenmiş kopya". 4 Haziran 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Haziran 2011.
^ Yorum, Grup (2000). Bir Kar Makinesi I-II. İstanbul: Tavır Yayınları. ISBN 978-975643-300-3.
^ "Arşivlenmiş kopya". 15 Aralık 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Eylül 2011.
^ Kahyaoğlu, Orhan (2000). Sıyrılıp Gelen Grup Yorum. İstanbul: Dharma Yayınları. ISBN 978-975283-000-5.
^ "Arşivlenmiş kopya". 15 Aralık 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Eylül 2011.
^ "Grup Yorum'a Bakırköy'de dev koro". Posta. 23 Nisan 2018. 19 Mayıs 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Ekim 2023.
^ 32. Gün Belgeselinden

Konuyla ilgili yayınlar[değiştir | kaynağı değiştir]

Kahyaoğlu, Orhan (2003). And Dağları'ndan Anadolu'ya 'Devrimci Müzik' Geleneği ve "Sıyrılıp Gelen" Grup Yorum. neKitaplar. ISBN 9-752-83000-5.
Kahyaoğlu, Orhan (2010). Grup Yorum: 25 Yıl Hiç Durmadan (karton kapak). Can Gençlik. ISBN 9-750-71224-2.

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

[1] "Grup Yorum'dan 1 Mayıs'a davet". ntvmsnbc.com. Nisan 2011. 15 Aralık 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Ocak 2013.

[afasam.org-2] BALCI, ÇAĞATAY. "Sol Terörizm, Propaganda ve Müzik" (PDF). afasam.org. Erişim tarihi: 13 Ocak 2013. ^{[ölü/kırık bağlantı]}

[3] "Grup Yorum 30. yılını halk konserleriyle kutluyor". 19 Ağustos 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Ağustos 2015.

[4] "Emre Aköz: Grup Yorum katil DHKP-C'lidir". focushaber.com. Nisan 2012. 4 Ekim 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Ocak 2013.

[5] Oğur, Yıldıray. "Unutalım gitsin". MANİFESTOM. taraf. 5 Ekim 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Ocak 2013.

[6] Gürel, Kemal Sahir (1993). Bir Kar Makinesi. İstanbul: Tavır Yayınları.

[7] "Arşivlenmiş kopya". 9 Eylül 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Eylül 2011.

[8] ttp://www.afasam.org/tr/pdf/Makale%20-%2012.pdf ^{[ölü/kırık bağlantı]}

[9] "Arşivlenmiş kopya". 4 Ekim 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Kasım 2012.

[10] "Arşivlenmiş kopya". 5 Ekim 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Kasım 2012.

[11] "'DHKP-C ile ilişkimiz yok'". gercekgundem.com. 19 Şubat 2014. 2 Mart 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Mart 2016.

[12] "Arşivlenmiş kopya". 4 Ekim 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Kasım 2012.

[13] "Arşivlenmiş kopya". 19 Eylül 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Kasım 2012.

[14] "Arşivlenmiş kopya". 15 Nisan 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Kasım 2012.

[15] "Arşivlenmiş kopya". 13 Mayıs 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Kasım 2012.

[16] "Arşivlenmiş kopya". 18 Şubat 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Şubat 2018.

[17] "Arşivlenmiş kopya". 19 Ekim 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Ekim 2011.

[18] "Arşivlenmiş kopya". 12 Ekim 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Ekim 2011.

[19] "Grup Yorum Açlık Grevine Başlıyor". Bianet. 14 Mayıs 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Nisan 2020.

[20] "Grup Yorum üyeleri ölüm orucuna başladı". www.cumhuriyet.com.tr. 12 Mart 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Nisan 2020.

[21] "Arşivlenmiş kopya". 5 Nisan 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Nisan 2020.

[22] "Grup Yorum üyesi Helin Bölek hayatını kaybetti". www.sozcu.com.tr. 5 Nisan 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Nisan 2020.

[23] "Helin Bölek yaşamını yitirdi". Bianet.

[24] "Ölüm orucundaki Grup Yorum üyesi Helin Bölek hayatını kaybetti". birgun.net. 5 Nisan 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Nisan 2020.

[25] "Ölüm orucunda olan Grup Yorum üyesi Helin Bölek yaşamını yitirdi". www.cumhuriyet.com.tr. 5 Nisan 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Nisan 2020.

[26] "Arşivlenmiş kopya". 14 Ocak 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Haziran 2011.

[27] "Arşivlenmiş kopya". 4 Haziran 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Haziran 2011.

[28] Yorum, Grup (2000). Bir Kar Makinesi I-II. İstanbul: Tavır Yayınları. ISBN 978-975643-300-3.

[29] "Arşivlenmiş kopya". 15 Aralık 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Eylül 2011.

[30] Kahyaoğlu, Orhan (2000). Sıyrılıp Gelen Grup Yorum. İstanbul: Dharma Yayınları. ISBN 978-975283-000-5.

[31] "Arşivlenmiş kopya". 15 Aralık 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Eylül 2011.

[32] "Grup Yorum'a Bakırköy'de dev koro". Posta. 23 Nisan 2018. 19 Mayıs 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Ekim 2023.

[33] 32. Gün Belgeselinden

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]

[22]

[23]

[24]

[25]

[26]

[27]

[28]

[29]

[30]

[31]

[32]

[33]

Grup Yorum nedir?, Grup Yorum anlamı nedir?, Grup Yorum ne demektir?