Geyşa (芸者), Japonya'da 17. yüzyıldan bu yana eğlence hayatında erkek müşterilere şarkı, dans, sohbet ve oyunlar ile eşlik eden kadınlara verilen ad. Geyşa dünyası Japoncada Hana-maçi (花街: Çiçek kasabası) veya Ka-ryu-kai (花柳界: Çiçek-söğüt-dünyası) olarak adlandırılır.

Tokyo başta olmak üzere Kanto bölgesinde Geyşa ismi, Osaka ve Kyoto başta olmak üzere Kansai bölgesi ve o kültürün etkisi altında kalmış bölgelerde (örneğin Yamagata ve İşikawa) ise Geyko (芸子) ismi kullanılmaktadır. Meiji döneminden sonra Geygi (芸妓) ismi de resmî alanlarda kullanılmaya başlanmıştı. Acemilere, Kanto'da Hangyoku (半玉), Kansai'de Maiko (舞妓) denir.^[1][2]

1920'lerin başında 80 bini bulan geyşa sayısı, 1980'lerin sonuna gelindiğinde 10 bine düşmüştür. Bunun en önemli nedeni, batı tarzı barların ve burada çalışan kadınların daha popüler olmasıdır.

Tarih[değiştir | kaynağı değiştir]

Geyşa kurumu Edo Dönemi'nin (1600-1868) ortalarında ortaya çıktı. İlk geyşalar hokan ya da taikomoçi denen dansçı ve şarkıcı erkeklerden oluşuyordu. Daha sonra bu gruplara kadınlar da katılmaya başladı ve giderek sadece kadınların yaptığı bir meslek haline geldi.^[3][4]

1700'lerde geyşalık, vesikalı hayat kadınlığı ile aynı görülüyordu. Ancak Edo Dönemi'nin sonlarına doğru geyşalar, resmî toplantılar dahil olmak üzere, birçok sosyal, politik etkinlik ve toplantıya çağrılmaya başlandı ve zamanla bugünkü eğlendirici-sanatçı ya da hoş vakit geçirtici sıfatlarını aldı. Günümüzde geyşa eğlenceleri, Japonya'daki en pahalı eğlencelerden biridir.^[5]

Geyşalık[değiştir | kaynağı değiştir]

Japonya eğlence dünyasında çalışan diğer kadınlardan farklı olarak, geyşalar mesleklerini ömür boyu sürdürebilir. İyi bir geyşa olmak için güzellik ve gençlikten çok, güzel sanatlara ve müziğe olan yetenek, tatlı dil ve müşteriyi iyi ağırlama gibi özellikler önemlidir. Bu yüzden ileri yaşlarda da geyşalığı sürdürmek mümkündür. Mesleği bırakan geyşalar genellikle, bar ya da restoran işletmek gibi eski işleriyle bağlantılı işler yaparlar. Müşterileriyle evlenip işi bırakan geyşalara da rastlanır.

Geleneksel geyşalık mesleğinde her geyşanın duygusal, cinsel ve ekonomik olarak ilişkide olduğu bir dannası, yani koruyucusu vardır. Ancak günümüzde koruyucuya sahip olmak ya da olmamak geyşanın kararına kalmıştır.

II. Dünya Savaşı'na kadar olan dönemde geyşa olarak yetiştirilmiş bir kızın, geyşalık seviyesine gelebilmesi için mizuage töreni yapılırdı. Mizuage töreninde geyşa, tam bir eğitim aldıktan sonra hatırlı bir müşteriye çok büyük paralar karşılığında bekâretini verir; çoğunlukla aldığı paranın büyük kısmını kendini yetiştiren geyşa evine eğitim masrafları olarak öderdi.

Bugünkü geyşa evlerindeki kurallar çok sıkı değildir. Sadece müşterilerden alınan bahşiş ve hediyelerle bile geçinmek mümkün hâle gelmiştir. Bu yüzden bütünüyle geyşa evine bağlı olarak çalışanların sayısı azalmaktadır

Eğitim[değiştir | kaynağı değiştir]

Nerede olursa olsun, bir geyşa en az birkaç sanat dalında eğitim görmek zorundadır. Bu eğitim genel olarak birkaç tür geleneksel dans, şamisen çalma ve birkaç makamda şarkı söylemeyi kapsar.
Geyşa olacak kızlar, küçük yaşta yetişmesi için geyşa evlerine verilir. Şikomi denen bu kızlar tüm ev işleriyle ilgilenir. Kızlar, disiplin edilmesi için çok ağır şartlar altında çalıştırılırlar.

13 yaşından 18 yaşına kadar olan dönemde kızlar, acemi geyşa olarak çalışırlar. Bu yaşlardaki acemi geyşalara Tokyo ve çevresinde hangyoku yani yarı-mücevher, Osaka ve Kyoto çevresinde maiko yani çocuk dansöz denir. Acemi geyşalık döneminde giyilen özel bir kimono ve özel bir saç şekli vardır.

Günümüzde[değiştir | kaynağı değiştir]

Geleneksel geyşalık günümüzde Tokyo'da tamamen ortadan kalkmış olup, Kyoto'da ise giderek azalmaktadır. Japonya'da kanun gereği herkesin ilk ve ortaeğitim görmesi zorunludur. Yani bugün geyşa eğitimi en erken 15 yaşında başlayabilmektedir ki bu yaş eskiden bir geyşanın maiko luktan geyşalığa geçtiği dönemdi. Bu yüzden geyşa evlerindeki kurallar ve uygulamalar eskiye oranla değişikliğe uğramış, modern sosyal, ahlaki kurallar ve kanunlara uygun hale gelmiştir.

Organizasyon[değiştir | kaynağı değiştir]

Geyşalar bölgesel gruplara ayrılır. Bu bölgelere hanamaçi yani çiçek mahallesi denir. Her grubun kenban denen kayıt bürosu bulunur. Bir geyşanın çalışabilmesi için bu kenbanlardan birine kayıt yaptırması ve çalışma izni alması gerekir.

Her geyşa grubunun kendi bölgesinde müşterilerini götürdüğü lokantalar bulunur. Bu lokantalardaki buluşma için gerekli düzenlemeler müşteriye aittir. Ancak müşteri, Geyşa Birliği'nin koymuş olduğu kurallara uymak zorundadır. Geyşa ile birlikte olduğu süredeki yemek, yol, barınma gibi tüm masraflardan müşteri sorumludur. Bunun dışında geyşa ile geçirdiği zaman için ayrıca para öder.

Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]

• Çengi
• Cariye
• Kisaeng

Edebiyat ve sinema[değiştir | kaynağı değiştir]

Roman[değiştir | kaynağı değiştir]

• Arthur Golden Die Geisha (Roman)(Geishalar), 2000, ISBN 3-442-72632-8.
• Mineko Iwasaki Rande Brown'un yardımı ile hayatını kaleme alması: Die wahre Geschichte der Geisha (Geyşaların gerçek tarihi), 2002, ISBN 3-547-71006-5

Film[değiştir | kaynağı değiştir]

• Bir Geyşanın Anıları (İngilizce: Memoirs of a Geisha, Japonca: Sayuri) (ABD, 2005), Regie: Rob Marshall Fragman12 Aralık 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Maiko Haaaan!!! (Japonca: 舞妓Haaaan!!!) (Japonya, 2007) Resmî site6 Ocak 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Fragman

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

Wikimedia Commons'ta Geyşa ile ilgili çoklu ortam belgeleri bulunur.

• Immortalgeisha - Unsterbliche Geisha
• Hanamachi - Ausführliche deutsche Homepage über das Leben der Geishas
• Zwischen Kunst und Prostitution - Japanische Geishas
• Ausführliche Beschreibung zu Maikos und Geishas mit Glossar und Bildteil (englisch)
• Interview mit der Geisha Mineko Iwasaki