Göktürk Alfabesi Nedir?
Göktürk Alfabesi Nedir?, Göktürk Alfabesi Nerededir?, Göktürk Alfabesi Hakkında Bilgi?, Göktürk Alfabesi Analizi? Göktürk Alfabesi ilgili Göktürk Alfabesi ile ilgili bilgileri sitemizde bulabilirsiniz. Göktürk Alfabesi ile ilgili daha detaylı bilgi almak ve iletişime geçmek için sayfamıza tıklayabilirsiniz. Göktürk Alfabesi Ne Anlama Gelir Göktürk Alfabesi Anlamı Göktürk Alfabesi Nedir Göktürk Alfabesi Ne Anlam Taşır Göktürk Alfabesi Neye İşarettir Göktürk Alfabesi Tabiri Göktürk Alfabesi Yorumu
Göktürk Alfabesi Kelimesi
Lütfen Göktürk Alfabesi Kelimesi İle ilgili Daha Fazla Bilgi Almak İçin Kategoriler Sayfamıza Bakınız. Göktürk Alfabesi İlgili Sözlük Kelimeler Listesi Göktürk Alfabesi Kelimesinin Anlamı? Göktürk Alfabesi Ne Demek? ,Göktürk Alfabesi Ne Demektir? Göktürk Alfabesi Ne Demektir? Göktürk Alfabesi Analizi? , Göktürk Alfabesi Anlamı Nedir?,Göktürk Alfabesi Ne Demektir? , Göktürk Alfabesi Açıklaması Nedir? ,Göktürk Alfabesi Cevabı Nedir?,Göktürk Alfabesi Kelimesinin Anlamı?,Göktürk Alfabesi Kelimesinin Anlamı Nedir? ,Göktürk Alfabesi Kelimesinin Anlamı Ne demek?,Göktürk Alfabesi Kelimesinin Anlamı Ne demektir?
Göktürk Alfabesi Bu Kelimeyi Kediniz Aradınız Ve Bulamadınız
Göktürk Alfabesi Kelimesinin Anlamı Nedir? Göktürk Alfabesi Kelimesinin Anlamı Ne demek? , Göktürk Alfabesi Kelimesinin Anlamı Ne demektir?
Demek Ne Demek, Nedir? Tdk'ye Göre Anlamı
Demek kelimesi, dilimizde oldukça kullanılan kelimelerden birisidir. TDK'ye göre, demek kelimesi anlamı şu şekildedir:
Söylemek, söz söylemek - Ad vermek - Bir dilde karşılığı olmak - Herhangi bir ses çıkarmak - Herhangi bir kanıya, yargıya varmak - Düşünmek - Oranlamak - Ummak, - Erişmek - Bir işe kalkışmak, yeltenmek - Saymak, kabul etmek - bir şey anlamına gelmek - öyle mi, - yani, anlaşılan - inanılmayan, beklenmeyen durumlarda kullanılan pekiştirme veya şaşma sözü
Göktürk Alfabesi Bu Kelimeyi Kediniz Aradınız Ve Bulamadığınız İçin Boş Safyadır
Demek Kelimesi Cümle İçerisinde Kullanımı
Eskilerin dediği gibi beşer, şaşar. - Muşmulaya döngel de derler.
Kamer `ay` demektir. - Küt dedi, düştü. - Bu işe herkes ne der? - Güzellik desen onda, zenginlik desen onda. - Bundan sonra gelir mi dersin? - Saat yedi dedi mi uyanırım. - Kımıldanayım deme, kurşunu yersin. Ağzını açayım deme, çok fena olursun. - Yarım milyon dediğin nedir? - Okuryazar olmak adam olmak demek değildir. - Vay! Beni kovuyorsun demek, pekâlâ! Göktürk Alfabesi - Demek gideceksin.
Demek Kelimesi Kullanılan Atasözü Ve Deyimler
- dediği çıkmak - dediğinden (dışarı) çıkmak - dediğine gelmek
- dedi mi - deme! - demediğini bırakmamak (veya koymamak) - deme gitsin - demek istemek , - demek ki (veya demek oluyor ki) , - demek olmak , - dememek - der oğlu der - deyip de geçmemek - diyecek yok - dediği çıkmak , {buraya- - dediğinden (dışarı) çıkmak - dediğine gelmek i, - dedi mi , {buraya- - deme! - demediğini bırakmamak (veya koymamak) - deme gitsin , - demek istemek - demek ki (veya demek oluyor ki) - demek olmak - dememek - der oğlu der - deyip de geçmemek - diyecek yok
Göktürk Alfabesi
Göktürk Alfabesi Nedir? Göktürk Alfabesi Ne demek? , Göktürk Alfabesi Kelimesi İle ilgili Daha Fazla Bilgi , Almak İçin Kategoriler Sayfamıza Bakınız. İlgili Sözlük Kelimeler Listesi
Göktürk Alfabesi Kelimesinin Anlamı? Göktürk Alfabesi Ne Demek? Göktürk Alfabesi Ne Demektir? ,Göktürk Alfabesi Analizi? Göktürk Alfabesi Anlamı Nedir? Göktürk Alfabesi Ne Demektir?, Göktürk Alfabesi Açıklaması Nedir? , Göktürk Alfabesi Cevabı Nedir? , Göktürk Alfabesi Kelimesinin Anlamı?
Eski Türk yazısı Orhun alfabesi | |
---|---|
Tür | Alfabe |
Diller | Eski Türkçe |
Dönem | 8-10. yüzyıllar arası[1] |
Aile sistemi | |
Kardeş alfabeler | Rovaş alfabesi |
ISO 15924 | rtl, Old Turkic |
Yön | Sağdan sola |
Unicode adı | Old Turkic |
Unicode aralığı | U+10C00–U+10C4F |
Bu sayfa UFA fonetik Unicode semboller içerir. Doğru bir görüntüleme desteğiniz bulunmadığı takdirde, soru işaretleri, kutular veya diğer Unicode karakterleri görebilirsiniz. IPA sembolleri ile ilgili rehberi okumak için, bakınız Yardım:IPA. |
Orhun, Göktürk ya da Köktürk alfabesi, Göktürkler ve diğer erken dönem Türk kağanlıkları tarafından kullanılmış, Türk dillerinin yazılması için kullanılmış ilk yazı sistemlerinden biridir.[1] Alfabe, 4'ü ünlü olmak üzere 38 damga (harf) içermektedir.[2]
7. yüzyıldan 10. yüzyıla değin kullanılmış[3] yazı sisteminin kökenleri genellikle Arami asıllı Pehlevi ve Soğut alfabelerine[4] ya da tamgalara dayandırılmaktadır dense de aslına bakıldığı zaman, devrin Türkleri tarafından kullanılan tamgalar bütünü olduğu görünmektedir. Av hayvanları ve günlük kullanılan silahlar da dahil olmak üzere birçok etken bu durumda söz konusudur. Hükümdar hanedanı olan Aşina boyuna ait tamganın ve yine silah olarak kullanılan ok ve yay figürünün örnekleri yazım şekillerinde kendini gösterir. Orhun alfabesi, Yenisey Yazıtları'nda 100'ün üzerinde olan damga (harf) sayısı, Orhun Yazıtları'nda 38 damgaya düşmüştür. Damgaların temsil ettikleri sesleri: ab ‘av’, eb ‘ev’, ay, er, at, it (köpek), ok, ök (keçi), gibi Türkçede anlamları bulunmaktadır, bu damgaların kaya resimlerinden zamanla harflere dönüştüğü düşünülmektedir.
Orhun alfabesi, Eski İskandinav yazıtlarında kullanılmış Runik yazının karakterlerine benzediği için geçmişte Avrupa literatüründe, Sibirya Run harfleri, Yenisey Run harfleri, Runik alfabe ve Türk Run Yazısı olarak da adlandırılmıştır.[5] Göktürklere ait Orhun Yazıtları'nda kullanılmasından ötürü bu adla anılmaktadır. Macarlar tarafından kullanılmış Rovaş alfabesinin Orhun alfabesi baz alınarak oluşturulduğu düşünülmektedir.[6]
Orhun alfabesinden günümüze kalan en büyük kalıntılar olan Göktürkler döneminde dikilen yazıtların çözülüp değerlendirilmeleri ancak 19. yüzyıl sonunda gerçekleşebilmiştir. Bu yazıtlardan ilk bulunanları Yenisey Nehri boyundakilerdir. 1889'da ise Orhun Yazıtları denilen iki büyük yazıt daha ortaya çıkarılmıştır. Bunların öteki yazıtlardan farklı olarak arka yüzlerinde Çince metinler bulunuyordu. Bu yazıtlar 1893'te Danimarkalı Türkolog Vilhelm Thomsen tarafından çözülmüş ve böylece, bu yazıtların Kültigin ve Bilge Kağan tarafından diktirilmiş oldukları, bu yazının Göktürklere özgü bir alfabe olduğu ve bu dilin de Eski Türkçenin bir lehçesi olduğunu ortaya çıkarılmıştır. Günümüzde, gün geçtikçe Asya’da bu yazı sistemiyle yazılmış yeni Türk yazıtları ortaya çıkarılmakta ise de en tanınmış Türk yazıtları hala Orhun Vadisinde, Yenisey ve Yedisu bölgesindekilerdir.
En eski Eski Türk alfabesi örneği, Orhun mezar külliyesindeki anıtların dikilişinden iki yüzyıl önce Yenisey'deki anıtlarda görülür ve Huing-nular,[kaynak belirtilmeli] Göktürkler, Uygurlar, Kırgızlar tarafından doğduğu topraklarda kullanılan Orhun yazısı, kimi Türk boylarınca Avrupa'ya da taşınmıştır. 16. yüzyıla kadar Macaristan'da Sekeller arasında kullanıldığı bilinmektedir.
Göktürk alfabesinin Arami alfabesi kökenli Pehlevi veya Soğut alfabesinden türediği de öne sürülmüştür.[4][7][8][9] Aynı dönemde yazılmış Zhou Kitabı gibi Çin kaynakları, Türklerin 7. yüzyılda Soğdlarınkine benzer bir yazı dili kullanmış olduğunu kaydetmiştir. Buna karşılık Sui Kitabı ve Kuzey Hanedanlarının Tarihi adlı çağdaş kaynaklar Türklerin bu dönemde yazılı bir dili olmadığını yazmıştır.[10] Tarihçi ve Türkolog István Vásáry'ye göre, Orhun alfabesi Göktürklerin ilk kağanları tarafından Soğut alfabesi baz alınarak oluşturulmuştur.[11]
Kazım Mirşan başta olmak üzere bir grup araştırmacı Orhun alfabesindeki birçok harfin, diğer bütün alfabelerde olduğu gibi o ulusun sık kullandığı resimlerden türetildiğini, örneğin Orhun alfabesindeki → "y" harfi Türklerin hayatında önemli bir yer arz eden "yay" sözcüğünden geldiğini, → "oq" veya "ok" harfinin de bilinen "ok" sözcüğünden türetildiğini, → "ök" harfinin de eski Türkçede kullanılan "ök (keçi)" sözcüğünden geldiğini öne sürmüştür.[kaynak belirtilmeli]
Orhun alfabesi ve bu alfabeyle yazılmış metinler Marcel Erdal,[12] Wolfgang Scharlipp,[13] Talat Tekin[14][15][16][17] gibi araştırmacılar tarafından ayrıntılı olarak çalışılmıştır.
Orhun alfabesinde 38 harf vardır (Orhun harflerinin prototipi olarak görülen Yenisey yazı sisteminde 150'den fazla işaret vardır. Bu işaretlerin elenerek Orhun alfabesi'nde 38'e indirildiği görülüyor).
Bu harflerin dört tanesi ünlü, geriye kalan 34 tanesi ünsüz işaretleridir. Doğal olarak Türkçede bu kadar sessiz harf bulunmaz. Bu durumun nedeni Orhun alfabesi'nde birçok sessiz harfin iki işaret ile gösterilmesidir. Somutlaştırılırsa, yanındaki seslinin kalın ya da ince oluşuna göre, "b, d, g, ğ, l, n, r, s, t, y" seslerini veren ikişer adet harf mevcuttur. Yani "bilge" sözünü yazarken kullanılan "b" ile "bars" sözünü yazarken kullanılan "b" birbirinden farklıdır. Ayrıca "ık, ok, nç, yn" gibi çift ses, çift ünsüz işaretleri de mevcuttur.
Sessiz harfler açısından kalabalık olan Orhun alfabesi, Türkçenin sekiz sesli harfine karşılık dört harfe sahiptir. "a, e", "ı, i", "o, u", "ü, ö" sesleri ayrılmadan yazılır ve ünlü uyumlarına göre gerektiği biçimde okunur.
Orhun Yazıtları ile devrin öteki yazıtları arasında, hatta Orhun'daki yazıtlar arasında kullanılan harflerin biçimleri bakımından (özellikle Tonyukuk Anıtı'nda kullanılan yazıda) kimi farklılıklar vardır. Yine Tonyukuk Yazıtı'nda ötekilerde olmayan "baş" logogramı ile s, ş seslerini ünleyen kare biçiminde bir harf daha vardır. Bu harfler Göktürk alfabesinde olduğu gibi Türkiye Türkçesinde de çok kullanılır.
Orhun harfleri kullanılarak yazılan metinde (günümüzde kullanılan Latin harfleriyle yazımda olduğu gibi) harfler bitişmez, ayrı yazılır.[kaynak belirtilmeli]
Sözcükler, aralarına üst üste iki nokta koyulmak suretiyle birbirinden ayrı yazılır. Bunun dışında herhangi bir noktalama işareti yoktur. Yazı genellikle (Arap ve Fars alfabesindeki gibi) sağdan sola yazılır. Soldan sağa yazıldığı durumlarda harfler de ters dönük olarak yazılır.
Orhun yazısında seslilerin çoğu kez yazılmadığı görülür. Sesliler ilk hecede yazılır, sonrasında gelen sesliler de aynıysa diğerleri yazılmaz. Son harf sesliyle bitiyorsa o sesli de yazılır. Orhun yazısının sessiz harf yazımı da sağlamdır. Harf fazlalığına karşın önemli bir karışıklık ve karıştırma durumu görülmez. Ancak kalın ve ince sessizlerin, kimi yerlerde birbirinin yerine kullanıldığı da görülür. Ayrıca "s" harfi birçok kez "ş" için de kullanılmış ve ayrıca birbirine benzediği için (tabii ki Orhun alfabesinde) bir iki sözde de "l" yerine "ş" ve "kalın s" yazılmıştır.[kaynak belirtilmeli]
Yazma kuralları Türkolog Mehmet Kömen tarafından da kitaplaştırılmıştır.[18]
Sesli Harfler (Vokaller) | ||||
---|---|---|---|---|
Orhun Tamgaları | Yenisey
Varyantı |
Latin Harfli
Transliterasyon |
IPA
Transkripsiyon | |
Görsel | Gösterge | |||
𐰀 | 𐰁 𐰂 | a, ä, e | /ɑ/, /æ/, /e/ | |
𐰃 | 𐰄 | ı, i | /ɯ/, /i/, /j/ | |
𐰅 | 𐰅 | e | /e/ | |
𐰆 | 𐰆 | o, u | /o/, /u/, /w/ | |
𐰇 | 𐰈 | ö, ü | /ø/, /y/, /w/ |
Sessiz Harfler (Konsonantlar) | |||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Kullanım | Orhun
Tamgaları |
Yenisey
Varyantı |
Latin harf çevirisi (transliterasyon) ve IPA çevriyazısı (transkripsiyon) | ||||||
Kalın | İnce | Kalın | İnce | ||||||
Ünlü Uyumu | (¹) — Kalın, (²) — İnce ünlüler ile |
𐰊 | 𐰌 | B¹ (ab) | /b/ | B² (eb) | /b/ | ||
𐰒 | D¹ (ad) | /d/ | D² (ed) | /d/ | |||||
𐰎 | 𐰐 | G¹ (ag) | /g/ | G² (eg) | /g/ | ||||
𐰟 | L¹ (al) | /l/ | L² (el) | /l/ | |||||
𐰥 | N¹ (an) | /n/ | N² (en) | /n/ | |||||
𐰻 | R¹ (ar) | /r/ | R² (er) | /r/ | |||||
S¹ (as) | /s/ | S² (es) | /s/ | ||||||
𐱄 | 𐱆 | T¹ (at) | /t/ | T² (et) | /t/ | ||||
𐰗 | 𐰙 | Y¹ (ay) | /j/ | Y² (ey) | /j/ | ||||
Sadece (¹) — /q/ Sadece (²) — /k/ |
𐰵 | 𐰛 | K (ak) | /q/ | K (ek) | /k/ | |||
Tüm ünlüler ile |
𐰳 | -Ç | /ʧ/ | ||||||
-M | /m/ | ||||||||
-P | /p/ | ||||||||
𐱀 𐱂 | -Ş | /ʃ/ | |||||||
𐰕 | -Z | /z/ | |||||||
𐰮 𐰬 | -NG (eñ) | /ŋ/ | |||||||
Birleşik Sesler | + Ünlü | İÇ, Çİ, Ç | /iʧ/, /ʧi/, /ʧ/ | ||||||
𐰷 | IK, KI, K | /ɯq/, /qɯ/, /q/ | |||||||
𐰹 | 𐰝 | OK, KO, UK, KU, K |
/oq/, /qo/, /uq/, /qu/, /q/ |
ÖK, KÖ, ÜK, KÜ, K |
/øk/, /kø/, /yk/, /ky/, /k/ | ||||
+ Ünsüz | 𐰩 | -NÇ | /nʧ/ | ||||||
𐰫 | -NY | /ɲ/ | |||||||
-LT | /lt/, /ld/ | ||||||||
𐰧 | -NT | /nt/, /nd/ | |||||||
𐰿 | -AŞ | /aʃ/ | |||||||
𐱇 | -OT, -UT | /ot/, /ut/ | |||||||
𐱈 | -BAŞ | /baʃ/ | |||||||
Sözcük ayırma imi | yok |
— yazıt T²NGR²I — harf çevirisi /teŋri/ — ses değerlerinin IPA abecesiyle çevriyazısı teñri — Türk Latin
ev sözü: harfi ince ünlülerle kullanılır ve sözcük içinde /be/ veya /eb/ diye okunur. Şekli bir çadırı andırmaktadır. Tek başına /eb/ diye okunur ve ev anlamına gelir. Nitekim ev sözü zaten /b/ sesinin sonradan /v/ sesine dönüşmesiyle eb > ev şekline dönüşmüştür.[kaynak belirtilmeli]
ok sözü: harfi söz içinde /ok/, /ko/, /uk/, /ku/ gibi okunuşlara sahiptir. Açıkça şekli aşağı doğru bir oktur, zâten tek başına okunduğunda /ok/ sesini verir.
ay ve yay sözcükleri: harfi söz içinde /ay/ veya /ya/ diye okunur, kalın ünlülerle kullanılır. Şekli yarım aya benzetilebilir. Ayrıca /ya/ diye okunduğunda yay anlamına gelir, kaldı ki şekli aynı haklılıkla yaya benzetilebilir. Nitekim, ya > yağ > yay dönüşümü olduğu düşünülmektedir.
at, dağ sözcükleri ve atmak eylemi: harfi söz içinde /at/ veya /ta/ diye okunur, kalın ünlülerle kullanılır. Şekli yükseklik, uzaklık kavramlarını çağrıştırabilir. Tek başına dağ ya da at anlamına gelir. ta > tağ > dağ dönüşümüne uğradığı açıktır. Kaldı ki Anadolu'da hâlâ uzaklık, büyüklük ya da abartı belirtmek için taa deyişi yaygındır. Bunun yanında farklı zamanlarda şekli değişmiştir. Genelde bu şekillerin bir atın üstüne binmiş adam çağrışımı yaptığı da düşünülmektedir. Gökbey Uluç'a göre ise "atmak" eyleminden türemiştir ve "ok"la "yay" dan oluşan damgalar, atılmayı simgeler.[19]
en pekiştirme sıfatı: harfi /eng/ diye okunur. Şekli, tek kolunu açılı olarak kaldırmış bir kişi olarak düşünüldüğünde büyük bir şeyi gösteren kişi çağrışımı yapmaktadır. Zaten bugün de buna benzer olarak pekiştirme anlamı taşır ("en büyük", "en yüksek", vb.).[kaynak belirtilmeli]
ISO'nun eski/yeni tüm "yazı sistemleri adlarının kodları" için önerdiği ISO 15924 standardında, Old Turkic - Orkhon Runic adı ve Old_Turkic aliasıyla yer alıyor; kodu Orkh ve numarası da 175.
Unicode'un şu an geçerli son sürümü 6.0 içinde, Orhun ve Yenisey yazıtlarında kullanılmış harfler tek bir tabloda 15 Kasım 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. birleştirilerek "Old Turkic" olarak adlandırılmış ve bu karakter tablosuna 10C00-10C4F aralığındaki blok ayrılmış durumdadır.
Eski Türk dilinin Unicode bloğu U + 10C00-U + 10C4F olmaktadır. Bu sürüm 5.2 sürümü ile, 2009 yılı Ekim ayında Unicode standartlarına eklendi. Bireysel karakterlerin ayrı bir "Orhun" ve "Yenisey" türevlerini içermektedir.
Eski Türk dili[1][2] Resmi Unicode Konsorsiyumu kod çizelgesi 15 Kasım 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (PDF) | ||||||||||||||||
0 | 1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 | 8 | 9 | A | B | C | D | E | F | |
U+10C0x | 𐰀 | 𐰁 | 𐰂 | 𐰃 | 𐰄 | 𐰅 | 𐰆 | 𐰇 | 𐰈 | 𐰉 | 𐰊 | 𐰋 | 𐰌 | 𐰍 | 𐰎 | 𐰏 |
U+10C1x | 𐰐 | 𐰑 | 𐰒 | 𐰓 | 𐰔 | 𐰕 | 𐰖 | 𐰗 | 𐰘 | 𐰙 | 𐰚 | 𐰛 | 𐰜 | 𐰝 | 𐰞 | 𐰟 |
U+10C2x | 𐰠 | 𐰡 | 𐰢 | 𐰣 | 𐰤 | 𐰥 | 𐰦 | 𐰧 | 𐰨 | 𐰩 | 𐰪 | 𐰫 | 𐰬 | 𐰭 | 𐰮 | 𐰯 |
U+10C3x | 𐰰 | 𐰱 | 𐰲 | 𐰳 | 𐰴 | 𐰵 | 𐰶 | 𐰷 | 𐰸 | 𐰹 | 𐰺 | 𐰻 | 𐰼 | 𐰽 | 𐰾 | 𐰿 |
U+10C4x | 𐱀 | 𐱁 | 𐱂 | 𐱃 | 𐱄 | 𐱅 | 𐱆 | 𐱇 | 𐱈 | |||||||
Notlar |
Wikimedia Commons'ta Eski Türk yazısı ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır. |
ile ilgili metin bulabilirsiniz. |