Gábor A. Somorjai
Somorjai, y. 2001
Doğum	4 Mayıs 1935 (88 yaşında) Budapeşte, Macaristan Krallığı
Milliyet	Macar
Eğitim	Budapeşte Teknoloji ve Ekonomi Üniversitesi
Ödüller	Ulusal Bilim Madalyası (2001) Wolf Kimya Ödülü Irving Langmuir Ödülü (2007)
Kariyeri
Çalıştığı kurumlar	Kaliforniya Üniversitesi, Berkeley

Gabor A. Somorjai (d. 4 Mayıs 1935) Macar bilim insanı. Kaliforniya Üniversitesi, Berkeley'de kimya profesörü olarak çalışmaktadır ve yüzey kimyası ve katalizde, özellikle metal yüzeylerin katalitik etkileri alanında önde gelen bir araştırmacıdır. Alandaki katkılarından dolayı Somorjai, 1998 yılında Wolf Kimya Ödülü,^[1] 2002 yılında Linus Pauling Ödülü,^[2] in 2000, the National Medal of Science^[2] 2008 yılında Priestley Ödülü,^[2] 2010 yılında Temel Bilimlerde BBVA Vakfı Bilgi Sınırları Ödülü ve 2013 yılında Kimyasal Bilimlerde NAS Ödülü'nü kazanmıştır.^[2] En son Nisan 2015'te Amerikan Kimya Topluluğu'nun William H. Nichols Madalyası ile ödüllendirilmiştir.^[3]

İlk yılları[değiştir | kaynağı değiştir]

Somorjai 1935'te Budapeşte'de Yahudi bir ailenin çocuğu olarak dünyaya geldi. Annesi 1944'te Somorjai'nin annesine İsveç pasaportu veren kendisi ve kız kardeşi Nazi ölüm kamplarından kurtaran Raoul Wallenberg'den yardım istediğinde Nazilerden kurtarıldı.^[4]

1956 yılında Budapeşte Teknoloji ve Ekonomi Üniversitesi'nde kimya mühendisliği okuyordu. 1956 Macaristan ayaklanmasına katılan Somorjai, Sovyet istilasından sonra ABD'ye gitmek için Macaristan'dan ayrıldı.^[5] Somorjai, diğer Macar göçmenlerle birlikte Berkeley'de yüksek lisans eğitimine başladı ve 1960 yılında doktorasını aldı. IBM'in Yorktown Heights, New York'taki araştırma kadrosuna birkaç yıl katıldı ancak 1964'te Berkeley'e yardımcı doçent olarak döndü.

Kimyasal araştırması[değiştir | kaynağı değiştir]

Düşük enerjili elektron kırınımı gibi yeni teknolojilerin getirilmesi, 1950 ve 1960'larda yüzey çalışmalarında çığır açtı. Ancak ilk çalışmalar, elektriksel özellikleri için önemli olan silikon gibi yüzeylerle sınırlıydı. Bunun aksine, Somorjai kimyasal özellikleriyle bilinen platin gibi yüzeylerle ilgileniyordu.

Somorjai, yüzeylerdeki kusurların katalitik reaksiyonların meydana geldiği yer olduğunu keşfetti. Bu kusurlar kırıldığında, nafta gibi karmaşık organik bileşiklere örnek olarak benzine dönüştürülmesine yol açan atomlar arasında yeni bağlar oluşmaktadır. Bu bulgular yapışma, yağlama, sürtünme ve adsorpsiyon gibi konuların daha iyi anlaşılmasını sağlamıştır. Araştırmalarının nanoteknoloji gibi önemli sonuçları da bulunmaktadır.

1990'larda Somorjai fizikçi Y. R. Shen ile vakum odasına ihtiyaç duymadan yüzey reaksiyonlarını incelemek için toplam frekans oluşturma spektroskopisi olarak bilinen bir teknik geliştirmeye başladı.^[6] Aynı zamanda nanoteknolojideki atomik kuvvet mikroskobu ve her ikisi de vakum olmadan kullanılabilen taramalı tünelleme mikroskobu kullanarak atomik ve moleküler düzeyde yüzey reaksiyonları üzerinde çalışıyordu.

Somorjai, yüzeylerdeki uzmanlığıyla 2002 Kış Olimpiyatları'nda danışmanlık yaptı. Burada buz pateni yüzeylerinin nasıl olabildiğince hızlı hâle getirileceği konusunda tavsiyelerde bulundu. Somorjai'nin araştırması buz üzerine yeni bir ışık tuttu. Patencilerin, daha önce buzun kayganlığı için genel olarak kabul edilen bir açıklama olan, bir yağlayıcı olarak hareket eden buzun üstünde bir sıvı su tabakası yerine, hızla titreşen moleküllerin bir üst tabakası üzerinde patinaj yaptığını gösterdi.^[7]

Kariyeri boyunca Somorjai, yüzey kimyası ve heterojen kataliz hakkında binden fazla makale ve üç kitap yayınladı. Şu anda yüzey kimyası ve kataliz alanlarında en çok atıfta bulunulan kişidir.^{[kaynak belirtilmeli]}

Başarıları ve ödülleri[değiştir | kaynağı değiştir]

Somorjai, 1979 yılında Ulusal Bilimler Akademisi'ne ve 1983 yılında Amerikan Bilim ve Sanat Akademisi'ne seçildi. Berlin'deki Fritz-Haber Enstitüsü'nden Profesör Gerhard Ertle ile birlikte, kimyaya katkısından dolayı 1998 yılında Wolf Kimya Ödülü verildi. Somorjai, 2002 yılında kimyager olarak yaptığı katkılardan dolayı Ulusal Bilim Madalyası aldı. American Chemical Society ona, Fiziksel Kimyada Peter Debye Ödülü ve Yüzey Kimyasında Adamson Ödülü de verdi. 2002 yılında, 24 akademisyenle paylaştığı bir onur olan Kaliforniya Üniversitesi ağında Üniversite Profesörü olarak ödüllendirildi. 2004 yılında American Chemical Society'nin kimyasal araştırmalarında F.A. Kimyasal Araştırmalarda Mükemmellik için Pamuk Madalyası'nı kazandı. 2008 yılında, "yüzey bilimi ve katalizine olağanüstü yaratıcı ve özgün katkıları" nedeniyle American Chemical Society'nin en büyük ödülü olan Priestley Ödülü'nü kazandı.^[8] 2009'da Kaliforniya Üniversitesi, Berkeley'de Miller Enstitüsü'nün Miller Kıdemli Üyesi seçildi. Temel Bilimler dalında prestijli 2010 BBVA Vakfı Bilgi Sınırı Ödülü'nü aldı. Ayrıca 2010 yılında ENI Yeni Hidrokarbon Sınırları Ödülü ve Honda Ödülü'ne layık görüldü. 2017 Nobel Kimya Ödülü sahibi Gerhard Ertl ve yüzey bilimleri topluluğunun diğer üyeleri, Nobel Ödülü komitesinin Somorjai'yi geçme kararı ile sadece yüzey kimyası ödülünü Ertl'e vererek şaşırttı.^[9][10][11] 2009 yılında Somorjai, Reed M. Izatt ve James J. Christensen Dersi'ni aldı. 2013 yılında Ulusal Bilimler Akademisi tarafından Kimyasal Bilimler NAS Ödülü'ne layık görüldü.^[12] En son, 2015 yılında American Chemical Society'nin William H. Nichols Madalyası ile ödüllendirildi.^[3]

Somorjai Ödülü[değiştir | kaynağı değiştir]

Kataliz alanında üstün araştırmayı tanımak için yılda 5.000 ABD Doları ve bir sertifikadan oluşan Gabor A. Somorjai Katalizde Yaratıcı Araştırma Ödülü verilmektedir.^[13] Ödül, Gabor A. ve Judith K. Somorjai Vakıf Fonu tarafından desteklenmektedir.^[14]

Ödülü alanlar aşağıdaki gibidir:

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

• Somorjai Berkeley Kampüs Haberleri makalesi 22 Ekim 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Ulusal Bilim Madalyası Berkeley Laboratuvarı makalesi 24 Ekim 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Somorjai'nin buz pateni bilimine katkı makalesi 6 Ekim 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Raoul Wallenberg Center medyasında Wolf Kimya Ödülü 27 Eylül 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Somorjai Araştırma Grubu sitesi 16 Ekim 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.