Frantz Fanon (d. 20 Temmuz 1925, Fort-de-France, Martinik – ö. 6 Aralık 1961, Washington), kolonisizleştirme ve kolonileştirmenin psikopatolojisi konusunda belki de 20. yüzyılın en belli başlı düşünürüydü. Yapıtları, kırk yılı aşkın bir süre kolonileştirme-karşıtı kurtuluş hareketlerine esin verdi.

Yaşamı[değiştir | kaynağı değiştir]

Martinik ve II. Dünya Savaşı[değiştir | kaynağı değiştir]

Fanon, o zamanlar bir Fransız kolonisi, şimdiyse bir Fransız bölgesi olan Karayip Adası Martinik’te doğdu. Afrika köleleri, Tamil sözleşmeli hizmetçileri ve bir beyaz adam artyöreli melez bir aileye doğdu. Ailenin durumu, Martinikliler’e göre görece iyiydi ama orta sınıftan uzaktı. Yine de yalnız siyah öğrencileri kabul eden Lycée Schoelcher’in giderlerini karşılayabildiler.

Fransa, 1940’ta Naziler’in eline düştükten sonra, Fransız deniz güçleri Martinik’te durduruldu. Fransız askerler, adada durmak zorunda kalarak gerçek birer ırkçıya dönüştüler. Birçok taciz ve cinsel suistimal suçlaması yükseldi. Martinikliler’in Fransız Ordusu’nca suistimal edilmesi, Fanon üzerinde önemli bir etkiydi, çünkü bu, onun yabancılaşma duygularını ve kolonisel ırkçılığın gerçeklerinden iğrenmesini pekiştirdi. Fanon, on sekiz yaşında adadan ayrıldı ve Özgür Fransız Güçleri’ne katılmak üzere Dominika’ya yolculuk etti. Daha sonra Fransız ordusuna alındı ve Fransa’da, özellikle Alsace çarpışmalarında hizmet verdi. 1944’te Colmar’da yaralandı ve Croix de Guerre Madalyası aldı.

Naziler yenilgiye uğratıldığında ve Bağlaşık güçler Ren üzerinden Almanya’ya –foto-gazetecilerle- geçtiklerinde Fanon’un alayı tüm beyaz olmayan askerlerden temizlendi ve siyah asker arkadaşları, onun yerine, Toulon’a gönderildi.

Fanon, 1945’te Martinik’e döndü. Dönüşü kısa sürdü. Orada, yaşamı üstünde en büyük etkiye sahip olacak olan arkadaşı ve akıl hocası Aimé Césaire’in parlamento kampanyasına katıldı. Fanon kendini hiçbir zaman komünist olarak tanımlamasa da, Césaire, komünist yaftasıyla, 4. Cumhuriyet’in ilk Ulusal Meclisi’ne Martinik’ten parlamento delegesi olarak katıldı. Fanon, bakaloryasını alacak kadar uzun kaldı ve sonra tıp ve psikiyatri çalışacağı Fransa’ya geçti. Yazın, drama ve felsefe çalışacağı, kimi zaman Merleau-Ponty’nin derslerine katılacağı Lyon’da eğitim gördü. 1951’de psikiyatride yeterlilik derecesi aldıktan sonra, psikopatolojide kültürün önemli ama çoğunlukla göz ardı edilmiş rolüne vurgu yaparak Fanon’un düşüncesini güçlendirecek olan köktenci Katalan François de Tosquelles gözetiminde psikiyatri stajı yaptı. Stajdan sonra, Fanon, Fransa’da, bir yıl daha ve sonra (1953’ten başlayarak) Cezayir’de psikiyatri uygulamalarını sürdürdü. 1956’da istifa edene dek kaldığı Cezayir’deki Blida-Joinville Psikiyatrik Hastanesi’nde başhekimdi.

Fransa[değiştir | kaynağı değiştir]

Fanon, Fransa’dayken ilk kitabını yazdı, Black Skin, White Masks (Kara Deri, Beyaz Maskeler), kolonisel boyun eğdirmenin insan ruhuna olan etkisinin bir çözümleyimi. Bu kitap, Fanon’un siyah bir insan, Fransa’da, Fransızlar’ca, deri rengi nedeniyle geri çevrilen Fransız eğitimli bir aydın olma deneyiminin kişisel bir anlatımıydı.

Cezayir[değiştir | kaynağı değiştir]

Fanon Fransa’dan ayrılıp, savaş sırasında bir süre askeri görev için bulunduğu Cezayir’e gitti. Blida-Joinville Psikiyatrik Hastanesi’nde psikiyatristlik işi buldu. Tedavi yöntemlerini köktencileştirmesi oradadır. Özellikle de, hastalarının kültürel artyöresine bağlı toplumsal sağaltıma başladı. Hemşireler ve stajyerler de yetiştirdi. Kasım 1954’te Cezayir devriminin başlamasıyla, Dr. Chaulet’yle bağlantılarının bir sonucu olarak, Ulusal Kurtuluş Cephesine (Fransızca: Front de Libération Nationale, kısaca FLN) katıldı.

The Wretched of the Earth (Yeryüzünün Lanetlileri)’nde, Fanon, derinlemesine olarak, Fransız güçlerinin Cezayirliler’e yaptığı işkencelerin etkilerini tartıştı. Fransız paraşütçü birimlerinin işkenceye katılmaları gerçeği, işkenceye karıştıkları ileri sürülenlere ‘olaylar’ için af çıkarıldığı Fransa’da siyasal çalkantılara neden oldu. Terörizm zanlılarına işkence yapmayı açıkça onaylayan General Paul Aussaresses’in yaptıkları nedeniyle değil yeterince vicdan azabı sergilememesi nedeniyle yargılanması bundandır.

Fanon, Cezayir boyunca, özellikle Kabyle bölgesinde, Cezayirliler’in kültürel/psikolojik yaşamını çalışmak üzere kapsamlı yolculuklar yaptı. Kayıp çalışması, ‘The marabout of Si Slimane’ buna bir örnektir. Bu yolculuklar, aynı zamanda, gizli etkinlikleri, özellikle bir FLN üssünü gizleyen Chrea kayak alanına gitmesi için bir araçtı. 1956 yazında, ünlü ‘Sömürge Bakanı’na İstifa Mektubu’nu kaleme aldı ve Fransız özümsemeci yetiştirme biçimiyle ve eğitimiyle arayı açtı. Ocak 1957’de Cezayir’den kovuldu ve Blida Hastanesi’ndeki ‘isyan yuvası’ dağıtıldı. Fanon, Fransa’ya gitmek üzere ayrıldı ve sonunda gizlice Tunus Kenti’ne yolculuk yaptı. Ömrünün sonuna dek yazacağı ‘El Mücahit’in yayın kurulunun bir parçası oldu. Geçici Cezayir Hükümeti’nin Gana Büyükelçisi olarak da hizmet gördü ve Accra, Conakry, Addis Ababa, Leopoldville (bugün Kinşasa), Kahire ve Trablus’ta konferanslara katıldı. Bu dönemdeki kısa yazılarından çoğu, ölümünden sonra, Toward the African Revolution (‘Afrika Devrimi’ne Doğru) kitabında toplandı. Bu kitapta Fanon, savaş stratejisi uzmanı olarak bile belirginleşir; bir bölümde, savaşa güneyden cephe açmayı ve erzak hattının nasıl oluşturulacağını tartışır.

Ölümü[değiştir | kaynağı değiştir]

Tunus Kenti’ne dönüşünde, üçüncü bir cephe açmak için Sahara’daki yorucu yolculuğundan sonra, Fanon’a, kan kanseri tanısı kondu. Tedavi için Sovyetler Birliği’ne gitti ve bir iyileşme yaşadı. Tunus Kenti’ne dönüşünde, vasiyetini, The Wretched of the Earth (‘Yeryüzünün Lanetlileri’)’ni yazdırdı. Yatağa tutsak olmadığı zamanlarda, Cezayir-Tunus sınırındaki Ghardiamo’da ALN (Armée de Libération Nationale, Ulusal Kurtuluş Ordusu) subaylarına dersler verdi. Roma’da, Sartre’a son bir konuklukta bulundu ve daha fazla kan kanseri tedavisi için ABD’ye gitti. İronik olarak, ABD’ye tedavi için yaptığı yolculukta, CİA tarafından yardım edildi. Washington'da 6 Aralık 1961’de, ‘İbrahim Fanon’ adıyla öldü. Cenazesi Tunus’ta ziyaretçilere gösterildikten bir süre sonra, Cezayir’de gömüldü. Daha sonra, bedeni, Batı Cezayir’de, Ain Kerma’daki şehitliğe taşındı. Fanon, eşi Josie, oğulları Olivier ve kızları Mireille’de yaşıyor.

Yapıtları[değiştir | kaynağı değiştir]

Fanon, Black Skin, White Masks (‘Kara Deri, Beyaz Maskeler’)’i, hala Fransa’dayken yazmış olsa da, yapıtlarının çoğu, Kuzey Afrika’da yazıldı. En büyük yapıtları, Year 5 of the Algerian Revolution’ı (‘Cezayir Devrimi’nin 5. Yılı’, daha sonra A Dying Colonialism ‘Can Çekişen Kolonicilik’ adıyla yeniden basıldı) ve şimdiye dek kolonisizleştirme üstüne yazılmış en önemli yapıt olan (orijinal adıyla 'les Damnés de la Terre')The Wretched of the Earth (Türkçe tercümesi: ‘Yeryüzünün Lanetlileri’)’ni bu dönemde yazdı. ‘Yeryüzünün Lanetlileri’, ilk kez 1961’de, François Maspero’ca yayımlandı ve kitapta, Jean-Paul Sartre’ın önsözü vardır. Kitapta, Fanon, ulusal kurtuluş mücadelesinde sınıfın, ırkın, ulusal kültürün ve şiddetin rolünü çözümler. İki kitap da, Fanon’u, 3. Dünya’nın çoğunun gözünde, 20. yüzyılın başı çeken kolonileştirme-karşıtı düşünürü yaptı. Fanon’un üç kitabı, Esprit ve ‘El Mücahit’ gibi dergilerde çok sayıda psikiyatri makalesiyle olduğu kadar Fransız koloniciliğinin köktenci eleştirileriyle de desteklendi.

Yapıtlarının alımlanması, çok sayıda atlama ve yanlış içerdiği kabul edilen İngilizce çevirilerce etkilenmiştir, doktora tezini de içeren yayınlanmamış yapıtları ise, az ilgi gördü. Sonuç olarak, Fanon, çoklukla, şiddetin savunucusu olarak resmedildi. Fransızca özgün metinde, bunun böyle olmadığı açıktır. Üstelik, yapıtları, psikiyatrik konulardan siyaset, toplumbilim, insanbilim, dilbilim ve yazına dek geniş bir alanı kapsayacak ölçüde disiplinlerarasıdır.

Cezayirli FLN’ye (Front de Libération Nationale, Ulusal Kurtuluş Cephesi) katılımı, 1955’ten başlayarak, izlerkitlesini kolonileştirilmiş Cezayirliler olarak belirledi. Son yapıtı Les damnés de la terre (İngilizce’ye Constance Farrington tarafından The Wretched of the Earth, ‘Yeryüzünün Lanetlileri’ olarak çevrildi) onlara yönelikti. Ezilenlere, kolonisizleştirme kasırgasında ve yeni-kolonici/ küreselleşmiş dünyada karşılaşacakları tehlikelere karşı uyarı niteliği taşır.

Etkisi[değiştir | kaynağı değiştir]

Fanon’un kolonicilik-karşıtı hareketlere ve özgürlük hareketlerine esin verici bir etkisi olmuştur. Özellikle, Les damnés de la terre, İran’da Ali Şeriati, Güney Afrika’da Steve Biko ve Küba’da Ernesto Che Guevara gibi devrimci önderlerin yapıtlarında başlıca bir etkidir. Bunların içinden yalnızca Guevara, Fanon’un şiddet kuramlarıyla ilgilenmiştir; Şeriati ve Biko için Fanon’a temel ilgi, sırasıyla, ‘yeni insan’ ve ‘siyah bilinci’ dolayısıyladır. Fanon’un etkisi, Filistinliler’e, Tamiller’e, İrlandalılar’a, Kara Panterlere birçok ulusal harekete kendi kaderini belirleme fikri noktasında etki etmiştir.

Sanatta Fanon’a Gönderme Yapanlar[değiştir | kaynağı değiştir]

Belgesel Filmler[değiştir | kaynağı değiştir]

• Isaac Julien, Frantz Fanon: Black Skin White Mask12 Şubat 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (1996, San Francisco: California Newsreel)
• Frantz Fanon, une vie, un combat, une œuvre, belgesel, 2001.
• Concerning Violence: Nine scenes from the Anti-Imperialist Self-Defense, 2014. Göran Olsson tarafından yazıp yönetilen belsesel, Frantz Fanon'un 1961 yılında yazdığı The Wretched of the Earth kitabındaki Concerning Violence adlı makalesinden yola çıkılarak hazırlanmıştır.

Müzik[değiştir | kaynağı değiştir]

• Rage Against the Machine, 1996 tarihli albümü Evil Empire’da, "Year of tha Boomerang" adlı parçada Fanon’u anıyor: "grip tha cannon like Fanon and pass tha shell to my classmate". ‘Yeryüzünün Lanetlileri’, albümün iç kapağında görünüyor.
• Rage Against the Machine’in eski üyesi Zack de la Rocha da, Last Emperor ve KRS-One’la yaptıkları ‘C.I.A. (Criminals In Action)’ adlı parçada Fanon’a gönderme yapıyor: "I bring the sun at red dawn upon the thoughts of Frantz Fanon, So stand at attention devil dirge, You'll never survive choosing sides against the Wretched of the Earth."
• Third Sight, 2006 tarihli Symbionese Liberation Album adlı albümlerindeki ‘Will I Get Shot by a Dope Fiend?’ adlı parçada Fanon’a gönderme yapıyor.
• Digable Planets, Coneheads adlı film müziğinde, Fanon’u anıyor.
• The Dialectics, 2006 tarihli ‘Styles of Resistance’ adlı albümlerinde ‘Lost artists’ adlı parçada Fanon’a gönderme yapıyor: "About face, a small place in this wreckless abandon, a new canon written out of the ashes of Franz Fanon.

Günümüz Sanatı[değiştir | kaynağı değiştir]

• Jimmie Durham, bir Amerika yerlisi kavramsal sanatçı, "Often Durham Employs..." (1998) adlı yapıtta, Fanon’dan bir alıntı alarak Fanon’a gönderme yapıyor: "The zone where the natives live is not complementary to the zone inhabited by the settlers." (Fanon)

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

Fanon’un Yazıları[değiştir | kaynağı değiştir]

• Black Skin, White Masks, transl. Charles Lam Markmann (1967: New York, Grove Press)
• A Dying Colonialism
• Toward the African Revolution
• The Wretched of the Earth, transl. Constance Farrington (1963: New York, Grove Weidenfeld)
• Toward the African Revolution, transl. Haakon Chavalier (1969: New York, Grove Press)
• "Reciprocal Bases of National Culture and the Fight for Freedom" A Speech by Frantz Fanon included in The Wretched of the Earth 30 Mayıs 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.

Türkçede Fanon[değiştir | kaynağı değiştir]

• Frantz Fanon’un Türkçedeki Kitapları (Ideefixe)[1] 29 Eylül 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Yeryüzünün Lanetlileri. 2001: Avesta Yayınları
• Yeryüzünün Lanetlileri. 1994: Sosyalist Yayınları
• Siyah Deri Beyaz Maskeler Ezilenlerin Psikolojisi ve Yabancılaşma. 1996: Sosyalist Yayınları.
• Siyah Deri Beyaz Maske. 1988: Seçkin Yayınları
• Yeryüzünün Lanetlileri. Birleşik Yayıncılık.
• A. Faruk Özgür- Fanon’a Haksızlık [2]
• Tanıl Bora- Paris Vesilesiyle, Frantz Fanon ve Şiddet Sorunu - Birikim Dergisi, Aralık 2005, Sayı: 200, 83-87.
• I. Gendzicr- Frantz Fanon Eleştirel Biyografik İnceleme- Ağustos 1997- Sosyalist Yayınlar [3] 29 Eylül 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Jean Paul Sartre'in "Yeryüzünün Lânetlileri" için Yazdığı "Önsöz" [4]
• Dr. Ulaş Başar Gezgin- “Ant İçeriz Yıkıcı Yıldırım Üstüne” ya da Yarım Yüzyıl Sonra Yeniden Fanon [5] 6 Eylül 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Kaan DURUKAN- Yarım Yüzyıl Sonra Fanon'u Yeniden Okumak- [6]
• Ali Çakmak-"Garrrson! bana biy biya getiy" Virgül 6, Mart 1998, s.33-36 [7]
• Doç. Dr. Kemal Sayar- Sömürgeciliğin Karşısında Psikiyatr: Frantz Fanon. Yeni Symposium, 40(4), 140-150, 2002. [8] 8 Şubat 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Hilmi Tezgör-Sömürgecilik Karşıtı Metinler Olarak Nâzım Hikmet’in Kuvâyi Milliye ve Memleketimden İnsan Manzaraları’na Fanon Düşüncesi Işığında Bir Bakış, http://hilmitezgor.blogspot.com/2007/01/smrgecilik-kart-metinler-olarak-nzm.html 5 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., II. Uluslararasi Karsilastirmali Edebiyat Sempozyumu, Sakarya Üniversitesi, 2006
• "Bir Yeryüzü Lanetlisi: Franz Fanon" başlıklı panel- İlmi Etüdler Derneği, 2011 http://www.ilmietudler.org/resimler/ilem-bulten-1-full.pdf 9 Nisan 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.

Türkiye’deki Kütüphanelerde Fanon[değiştir | kaynağı değiştir]

Boğaziçi Üniversitesi: [9] 6 Mayıs 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.

• Black skin, white masks GN645 .F313 1967 • Les damnes de la terre DT33 .F3 1991
• A dying colonialism DT282 .F313 1970 • Pour la révolution africaine : écrits politiques DT30 .F27 1969
• Die verdammten dieser erde DT33 .F315 1969 • The wretched of the earth DT33 .F313 1967
• The wretched of the earth DT33 .F313 1968 Bilkent:
• Siyah deri beyaz maske. GN645 .F313 1988
• Black skin, white masks GN645 .F3613 1967
• Wretched of the earth DT33 .F313 1965
• The wretched of the earth. DT33 .F313 1968
• Yeryüzünün lanetlileri= Les damnes de la terre DT33 .F320 2001

İkincil Yazın[değiştir | kaynağı değiştir]

• Patrick Ehlen, Frantz Fanon: A Spiritual Biography (2001: New York, NY, Crossroad 8th Avenue) ISBN 0-8245-2354-7
• Laura Chrisman & Patrick Williams Colonial Discourse and Post-Colonial Theory: A Reader (1994: New York, Columbia University Press)
• Lewis R. Gordon, Fanon and the Crisis of European Man: An Essay on Philosophy and the Human Sciences (1995: New York, Routlege)
• Lewis R. Gordon, T. Denean Sharpley-Whiting, & Renee T. White [edd] Fanon: A Critical Reader (1996: Oxford, Blackwell)
• Hussein M. Adam “Fanon as a Democratic Theorist” in Nigel C. Gibson [ed.] Rethinking Fanon: The Continuing Dialougue (1999: Amherst, New York, Humanity Books)
• Samuel Oluoch Imbo An Introduction to African Philosophy (1998: Oxford, Rowman & Littlefield) ISBN 0-8476-8840-2
• Macey, David Frantz Fanon: A Biography (2000: New York, NY, Picador Press) ISBN 0-312-27550-1
• Ato Sekyi-otu Fanon's Dialectic of Experience (1996: Cambridge, MA, Harvard University Press)
• Tsenay Serequeberhan The Hermeneutics of African Philosophy (1994: London, Routledge) ISBN 0-415-90802-7
• Christian Filostrat Interviews Frantz Fanon's Wife Josie, November 16 1978, Howard University’s African-American Center.
• Olúfémi Táíwò “Fanon” in Robert L. Arrington [ed.] A Companion to the Philosophers (2001: Oxford, Blackwell) ISBN 0-631-22967-1
• Alice Cherki, "Frantz Fanon.Portrait" (2000: Paris, Seuil)
• Nigel C. Gibson Fanon: The Postcolonial Imagination (2003: Oxford, Polity Press)
• Giovanni Pirelli, "Frantz Fanon: Opere scelte" (1976: Milan, erre emme)

Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]

• Amilcar Cabral