Franco Zeffirelli
İtalyan Senatosu Senatörü
Görev süresi 21 Nisan 1994 - 29 Mayıs 2001
Kişisel bilgiler
Doğum	Gian Franco Corsi Zeffirelli 12 Şubat 1923(1923-02-12) Floransa, Toskana, İtalya
Ölüm	15 Haziran 2019 (96 yaşında) Roma, İtalya
Partisi	Forza Italia
Bitirdiği okul	Floransa Üniversitesi
Mesleği	Film yönetmeni opera yönetmeni politikacı
Askerî hizmeti
Branşı	Britanya Ordusu
Hizmet yılları	1942–1945
Birimi	24. Piyada Alayı
Çatışma/savaşları	II. Dünya Savaşı

Gian Franco Corsi Zeffirelli KBE ve İtalya Cumhuriyeti Liyakat Nişanı sahibi (İtalyanca telaffuz: [fraŋko ddzeffiˈrɛlli]; d. 12 Şubat 1923 - ö. 15 Haziran 2019), Franco Zeffirelli olarak bilinen^[1] bir İtalyan yönetmen ve opera, film ve televizyon yapımcısıydı. Aynı zamanda 1994 ile 2001 arasındaİtalyan merkez sağ Forza Italia partisinin senatörüydü.

Bazı opera tasarımları ve prodüksiyonları dünya klasikleri hâline gelmiştir.^[2][3][4][5]

Ayrıca yönettiği filmlerle, özellikle de Akademi Ödülü adaylığı aldığı 1968 Romeo ve Juliet'in film uyarlamasıyla tanınıyordu. Ayrıca 1967'de Elizabeth Taylor ve Richard Burton'ın başrol olarak yer aldığı filmi, Hırçın Kız'ın en iyi bilinen film uyarlaması olmaya devam ediyor. Dizi filmi Nasıralı İsa (1977) ise yoğun beğeni topladı ve hala birçok ülkede Noel ve Paskalya'da gösterilmeye devam ediyor.

1977'den beri İtalyan Cumhuriyetinin Grande Ufficiale OMRI'sı (İtalya Liyakat Nişanı) olan Zeffirelli, 2004 yılında İngiliz İmparatorluğu'nun Onursal Şövalye Komutanı unvanı alarak Britanya İmparatorluk Nişanı ile taltif edildi.^[6] 2009 yılında Roma kenti tarafından Premio Colosseo ile ödüllendirildi.

Erken yaşantısı[değiştir | kaynağı değiştir]

Zeffirelli, İtalya'nın Floransa eteklerinde Toskana'da, Gian Franco Corsi Zeffirelli olarak doğdu. Floransalı bir moda tasarımcısı Alaide Garosi ve Vinci'den yün ve ipek tüccarı Ottorino Corsi arasındaki bir ilişkinin çocuğudur. Her ikisi de evli olduğundan, Alaide kendisinin ve Corsi soyadını çocuğu için kullanamadı. Alaide, Mozart'ın operası Idomeneo'da çok sevdiği “küçük esintiler” olarak geçen “Zeffiretti” ismini çocuğun soy ismi olarak seçti. Ancak kayıt edilirken yanlış yazılır ve soy ismi Zeffirelli oldu.^[7] Altı yaşındayken Zifferelli annesini kaybeder ve ardından İngiliz gurbetçi topluluğunun himayesinde ve özellikle Mussolini ile Çay (Un Te Con Mussolini), yarı-otobiyografik filmine ilham veren Scorpioni ile büyüdü.

İtalyan araştırmacılar Zeffirelli'nin, Leonardo da Vinci'nin geriye doğru soyu takip edilip akrabalığı ispat edilebilen bir avuç insandan biri olduğunu ortaya çıkardılar. Zeffirelli, Da Vinci'nin kardeşlerinden birinin soyundan gelmişti.^[8]

Zeffirelli, 1941'de Floransa Güzel Sanatlar Akademisi'nden mezun oldu ve babasının tavsiyesini uyarak, sanat ve mimarlık okumak üzere Floransa Üniversitesi'ne girdi.^[9] II. Dünya Savaşı başladıktan sonra savaşta, 1. İskoç Muhafızlarının İngiliz askerleri ile karşılaşıp tercüman olmadan önce bir partizan olarak savaştı. Savaştan sonra çalışmalarına devam etmek için Floransa Üniversitesi'ne yeniden girdi, ancak 1945'te Laurence Olivier'in Henry V'sini gördüğünde, kendini tiyatroya verdi.

Floransa'da bir doğa ressamı için çalışırken, 1948'de gösterime giren La Terra trema filminde onu yönetmen yardımcısı yapan Luchino Visconti ile tanıştırıldı ve Visconti tarafından işe alındı. Visconti'nin metotları Zeffirelli'nin daha sonraki çalışmaları üzerinde derin bir etki yaptı.^[10] Zeffirelli, Vittorio De Sica ve Roberto Rossellini gibi yönetmenlerle de çalıştı. 1960'larda ise Londra ve New York'ta kendi oyunlarını tasarlayıp yöneterek adını duyurdu ve kısa süre sonra fikirlerini sinemaya aktardı.

Kariyer[değiştir | kaynağı değiştir]

Film[değiştir | kaynağı değiştir]

Zeffirelli'nin yönetmen olarak ilk filmi, aslen Sophia Loren ve Marcello Mastroianni için planladığı ancak sonunda Hollywood yıldızları Elizabeth Taylor ve Richard Burton'ın yer alacağı Hırçın Kız'ın (1967) film uyarlamasıydı. Taylor ve Burton prodüksiyonun finansmanında yardım ettiler ve ücret yerine kârdan yüzde aldılar.

Hırçın Kız'ı düzenlerken , Zeffirelli'nin doğal Floransa'sı sel yüzünden harap oldu. Bir ay sonra, Zeffirelli sel felaketine yardım için para toplamak amacıyla kısa bir belgesel olan Florence: Days of Destruction'ı yayınladı.^[11]

Zeffirelli'nin en büyük sıçraması, iki genci Romeo ve Juliet olarak filme çekmesinin (1968) ertesi yıl geldi. Film hala son derece popülerdir ve uzun yıllar boyunca öğrencilere eğitimleri sırasında gösterilen oyunun standart uyarlamasıydı. Bu film aynı zamanda Zeffirelli'yi marka yaptı - daha sonraki çalışmalarının hiçbiri Romeo ve Juliet'in etkisine erişemedi.

Film, 1969'da Kuzey Amerika'daki video kiralarında 14.5 milyon dolar kazandı.^[12] 1973 yılında yeniden piyasaya sürüldü ve kiralardan 1,7 milyon dolar daha kazandırdı.^[13]

Film eleştirmeni Roger Ebert, Chicago Sun-Times için şunları yazdı: "Franco Zeffirelli'nin Romeo ve Juliet'inin şimdiye kadar yapılmış en heyecan verici Shakespeare uyarlaması olduğuna inanıyorum".^[14]

Shakespeare'in iki başarılı film uyarlamasından sonra Zeffirelli, önce Assisili Francesco'nun hayatını anlatan Ay ve Güneş Kardeşler (Fratello Sole, Sorella Luna 1972) ve genişletilmiş mini dizisi Nasıralı İsa (1977) filmlerini döneminin güçlü bir all-star kadrosu ile çekti. İkincisi, reytinglerde büyük bir başarıydı ve o zamandan beri sık sık televizyonda gösterildi.

Boks filmi The Şampiyon (1979) ve eleştirel olarak çekilmiş Endless Love (1981) ile çağdaş temalara geçti. 1980'lerde operayı ekrana uyarlayan bir dizi başarılı film yaptı, Plácido Domingo, Teresa Stratas, Juan Pons ve Katia Ricciarelli gibi yıldızlarla. Hamlet (1990) ile Shakespeare'e geri döndü ve o zamanki aksiyon kahramanı Mel Gibson'ı başrolde kullandı. 1996 yılında Charlotte Brontë romanı Jane Eyre’nin uyarlaması bir başka kritik başarıydı.

Zeffirelli sık sık ana rollerde tanınmayan aktörleri değerlendirdi; bununla birlikte, erkek başrolleri nadiren yıldız olarak kariyerlerine devam edebildiler, hatta bir kısmı oyunculuk kariyerlerini sonlandırmıştır. Leonard Whiting (Romeo ve Juliet’te Romeo), Graham Faulkner (Ay ve Güneş Kardeşler Aziz Francis) ve Martin Hewitt (Endless Love’da) film sektöründen ayrıldılar. Bu filmlerdeki kadın başroller (Olivia Hussey ve Brooke Shields) film sektöründe çok daha büyük bir başarı elde etti.

Opera[değiştir | kaynağı değiştir]

Zeffirelli, 1950'lerden beri İtalya'da ve Avrupa'nın yanı sıra Amerika Birleşik Devletleri'nde opera yapımlarının yönetmenlerindendi. Kariyerine Luchino Visconti'nin asistanı olarak tiyatroda başladı. Sonra scenografide denedi. Yönetmen olarak ilk çalışması Giacomo Rossini'nin buffo operalarıydı. Maria Callas ile arkadaş oldular ve 1958'de Teksas, Dallas'taki La Traviata'da birlikte çalıştılar. 1964 Kraliyet Opera Binası prodüksiyonu olan Tosca'da Maria Callas ve Tito Gobbi ile birlikte çalıştılar. Aynı yıl Callas'ın Paris'teki son Norma'sını yarattı. Zeffirelli ayrıca 1959'da Donizetti'nin Lucia di Lammermoor performansını tasarlayıp yöneten Dame Joan Sutherland ile sık sık işbirliği yaptı. Yıllar geçtikçe New York'taki Metropolitan Opera için La bohème, Tosca, Turandot ve Don Giovanni gibi çeşitli prodüksiyonlar yaptı.

Başarılar[değiştir | kaynağı değiştir]

2004 yılının Kasım ayında, İngiltere tarafından fahri şövalyelik aldı.^[15]

1996 yılında, sanata hizmet verdiği için, Canterbury Katedrali'nde düzenlenen mezuniyet töreninde Kent Üniversitesi tarafından fahri bir doktora derecesi kazandı. 1999'da Karlovy Vary Uluslararası Film Festivali'nde dünya sinemasına, olağanüstü sanatsal katkılarından dolayı Kristal Küre ödülünü aldı .

Eleştiriler[değiştir | kaynağı değiştir]

Zeffirelli, dini gruplardan, filmlerinde İncil'deki figürlerin dine hakaret edilecek şekilde temsilinden dolayı eleştiri aldı.^[16] Aksine, Zeffirelli, Martin Scorsese'ye Günaha Son Çağrı filminden dolayı "Hristiyan dünyasına her saldırma şansını kullanan Yahudi kültürel pislik"'in bir ürünü olarak tanımladığı için antisemitizm suçlamalarına da maruz kaldı.^[17]

Zeffirelli, muhafazakâr bir Roma Katoliği idi ^[17] ve İtalyan senatosunda Silvio Berlusconi'nin merkez sağ Forza Italia partisinin bir üyesi olarak iki dönem görev yaptı.^[18] Bir yandan eşcinsel topluluk üyeleri tarafından Roma Katolik Kilisesi'nin eşcinsellik konusundaki tutumunu açıkça desteklediği için eleştirildi ^[16][17][18] ve diğerleri tarafından da kürtaj yapmış kadınlar için ölüm cezası verilmesini savunan kilisenin kürtaj konusundaki tutumunu desteklediği için eleştirildi ^[17][18]

2006 yılında bir gazeteye, çocukken bir rahip tarafından cinsel istismara uğramasına rağmen herhangi bir zarar görmediğini söylediğinde yine tartışmalara yol açtı.^[17]

Kişisel yaşamı[değiştir | kaynağı değiştir]

1996 yılında, Zeffirelli eşcinsel olduğunu açıkladı, ancak daha sonra kişisel hayatı hakkında ihtiyatlı olmayı tercih etti.^[19] Zeffirelli, "gay" teriminin daha az zarif olduğunu düşündüğü için kendisini eşcinselden çok "homoseksüel" olarak gördüğünü söyledi.^[20] Zeffirelli, yıllarca beraber çalıştığı, onunla birlikte yaşayan ve işlerini yöneten iki yetişkin erkek çocuk evlat edindi.^[20]

Ölüm[değiştir | kaynağı değiştir]

Zeffirelli, 15 Haziran 2019'da, 96 yaşındayken Roma'daki evinde öldü.^[21][22]

Cinsel taciz iddiaları[değiştir | kaynağı değiştir]

Yönetmen Bruce Robinson, Benvoliosu'yu oynadığı Romeo ve Juliet filmi çekimleri sırasında, Ziffirelli tarafından tacize uğradığını iddia ettiği. Robinson, Withnail ve I filminde ahlaksız Mont Amca karakterinin Zeffirelli'den esinlendiğini söyledi.^[23]

2018 yılında, aktör Johnathon Schaech, Zeffirelli'nin Sparrow'un çekimleri sırasında cinsel saldırıya uğradığını iddia etti.^[24] Zeffirelli'nin oğlu Pippo, iddiaları reddeden bir bildiri yayınladı.^[25]

Seçilmiş filmleri[değiştir | kaynağı değiştir]

• La Bohème (1965; yalnızca yapım tasarımcısı) ^[26]
• Floransa: Yıkım Günleri (1966) (kısa belgesel)
• Hırçın Kız (1967) ^[26]
• Romeo ve Juliet (1968) ^[26] Akademi Ödülü adayı, yönetmen
• Fratello Sole, Sorella Luna (1972) ^[26]
• Nasıralı İsa (1977) ^[26]
• Şampiyon (1979) ^[26]
• Cavalleria Rusticana (1978), Tatiana Troyanos ve Plácido Domingo ^[26] (canlı Metropolitan Opera Binası - sahne yönetmeni)
• Pagliacci (1978), Teresa Stratas, Sherrill Milnes ve Plácido Domingo ^[26] (canlı Metropolitan Opera Binası - sahne yönetmeni)
• Sonsuz Aşk (1981) ^[26]
• Cavalleria Rusticana (1982) Placido Domingo ve Elena Obraztsova ile ^[26]
• Palyaçolar ile (1982) Placido Domingo ve Teresa Stratas ile^[26]
• La Bohème (1982) ^[26] (canlı Metropolitan Opera - sahne yönetmeni)
• La Traviata (1983) ^[26] - Akademi Ödülü adayı, BAFTA kazananı, sanat yönetmenliği; Teresa Stratas ve Plácido Domingo ile birlikte
• Tosca (1985),^[26] (canlı Metropolitan Opera - sahne yönetmeni)
• Otello (1986) ^[26] - İngiliz Film ve Televizyon Sanatları Akademisi kazananı, yabancı dilde film kategorisinde; Plácido Domingo ve Katia Ricciarelli ile
• Genç Toscanini (1988) ^[26]
• Hamlet (1990) ^[26]
• Don Giovanni ^[26] (canlı Metropolitan Opera - sahne yönetmeni)
• Luciano Pavarotti ve Daniela Dessi ile Don Carlo ^[26] (canlı La Scala - sahne yönetmeni)
• Sheherazade Ventura ile Storia di una capinera (Serçe olarak da bilinir; 1993) ^[26]
• Jane Eyre (1996) ^[26]
• Mussolini ile Çay (1999) ^[26]
• Callas Forever (2002) ^[26]

Kitapları[değiştir | kaynağı değiştir]

• Zeffirelli, Franco; John Tooley (Anna Tims'in Röportrajları), "How we made: Franco Zeffirelli and John Tooley on Tosca (1964)" 18 Haziran 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.,. The Guardian (Londra), theguardian.com'da 23 Temmuz 2012'de yayınlandı. Erişim tarihi 11 Ağustos 2014.

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

Wikimedia Commons'ta Franco Zeffirelli ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır.

• IMDb'de Franco Zeffirelli
• IBDB'de Franco Zeffirelli.
• Charlie Rose'ta Franco Zeffirelli (İngilizce)
• Franko Zeffirelli'nin eserleri 5 Ağustos 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• "Franco Zeffirelli haber ve yorumları" . New York Times.
• İtalyan Senatosu profili 17 Haziran 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Röportaj: Maria Callas ve Callas Forever [1]
• 1999'dan Zeffirelli ile Mussolini Çayı ile Röportaj 20 Haziran 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. [2] 20 Haziran 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• BBC Ölüm ilanı: Franco Zeffirelli 15 Haziran 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.