Felsefenin Sefaleti (Fransızca aslı: Misère de la philosophie. Réponse a la philosophie de la misère de M. Proudhon), 1843 ile 1849 yılları arasında sürgünde yaşayan Karl Marx'ın 1847 yılında Paris ve Brüksel'de yayınlanan kitabın adıdır. Bu eserde Marx, Fransız sosyalist filozof Pierre-Joseph Proudhon'un 1846 tarihli "Sefaletin Felsefesi" adlı eserinde ortaya koyduğu sosyalizm teorisini ve felsefi düşüncelerine eleştirel bir yaklaşım sergilemektedir ayrıca kendi komünist felsefesini de savunmaktadır. Eser, Fransızca kaleme alınmıştır.

Tarih[değiştir | kaynağı değiştir]

Proudhon'un Fikirleri[değiştir | kaynağı değiştir]

Pierre-Joseph Proudhon (1809-1865), Fransız bir anarşist teorisyen olup, birey ve devlet arasındaki ilişki üzerine geniş çapta yazılar kaleme almıştır. Proudhon, düzenli bir toplum inancına sahipti fakat devletin meşru olmayan resmi bir şiddetin birikimini temsil ettiğine inanmıştır. Bu durumun ise devletin adil bir toplum kurma çabalarını etkisiz hale getirdiğine inanmaktaydı.^[1] Proudhon, tüm politik eylemleri sınıf işbirliği biçimi olarak reddetti ancak işçi sınıfın kurtuluşunun yalnızca ekonomik eylem yoluyla gerçekleştirilebileceğini savundu. Mevcut devlet ve siyasi kurumlarının nihai olarak ortadan kaldırılması amacıyla politikadan uzak durulmasını önermiştir.^[2]

Proudhon, devletsiz bir geleceğin geçmişin demir yasaları tarafından önceden belirlenemeyeceğine, bunun ancak ahlaki olarak uyanmış bir toplumun bilinçli bir yaratımı olacağına inanıyordu.^[3] Bu bahsi geçen ahlak; dürüstlük, edep, özsaygı ve bireysel sorumluluk üzerine inşa edilmişti ve işçi sınıfı doğasının ayrılmaz bir parçası olarak görülüyordu, kaldı ki bunun geliştirilmesi ve öne çıkarılması gereken bir şey olduğuna da inanıyordu.^[3]

Proudhon, buna karşın sanayicilerin, iş adamlarının ve onlara hizmet edenlerin, günlük ekonomik ve siyasi faaliyetlerinin doğası gereği bu ahlakı geliştiremeyecekleri düşüncesindeydi.^[3] İşin kendisi toplumsal olarak yüceltici kabul edilirken, siyasi güç tarafından desteklenen ekonomik sömürü eyleminin doğası gereği yozlaştırıcı olarak kabul ediliyordu.^[4] Bu nedenle, Proudhon kesin bir şekilde, işçi sınıfı ile tüm diğerleri arasında sıkı bir ayrım yapılması gerektiğini belirtti.^[3]

Sürgündeki Karl Marx[değiştir | kaynağı değiştir]

Karl Marx, 1843'ün başlarında editörlüğünü yaptığı Rheinische Zeitung gazetesinden dolayı Prusya hükûmeti tarafından yediği baskı nedeniyle Almanya'dan ayrıldı. Ekim 1843'ten Aralık 1845'e kadar yaşadığı Paris'te^[5] dört kitabı ile tanınmış bir radikal yazar olan Proudhon'la ilk kez orada karşılaştı.^[5] Marx'ın yakından ilgilendiği Deutsch-französische Jahrbücher (Alman-Fransız Yıllığı) projesine olası bir Fransız işbirlikçi olarak katılma teklifi yapılmasına rağmen, Proudhon bu teklifi reddetti.^[6]

Kişisel temasları sınırlı olsa da, Marx bu dönemde Proudhon'un yazılarını okudu ve bu yazılara ilişkin tartışmalar; Bruno Bauer'a karşı yazılmış olan Kutsal Aile (1845) kitabı ile yayınlanmamış olan "1844 Elyazmaları" gibi dönemin eserlerinde bulunabilir.^[6] Yayınlanan kitapta Marx, Bauer'ın rekabetçi fikirlerine karşı Proudhon'un bazı fikirlerine eleştirel destek vermiştir.^[6]

Marx, Proudhon'un 1845'e kadar olan kapsamlı yazılarına ve küçük gözlemlerden daha büyük bağlantılar kurmaya istekli olmasına özellikle ilgi duyuyordu.^[7] Proudhon'un Mülkiyet Nedir? adlı kitabında özel mülkiyetten doğan sosyal ilişkileri ve ekonomik gelişmenin sayıları giderek artan mülksüz proletaryayı ortaya çıkarma eğilimini vurgulaması, Marx'ın ilgisini çeken fikirlerinden bazılarıydı.^[7] Ancak Marx, Proudhon'u sürekli methetmiyordu, örneğin Proudhon'un ücretlerin ve paranın kendilerinin özel mülkiyet biçimleri olduğunu fikrini tam olarak kavrayamadığını düşünüyordu.^[8]

Marx, Fransız hükûmeti tarafından 1845'te Paris'ten ayrılmaya zorlandı ve bir sonraki durağı Belçika'nın Brüksel kenti oldu.^[9] Fransa'dan ayrılmasına rağmen, Proudhon'u potansiyel bir siyasi işbirlikçi olarak görmeye devam etti ayrıca 1846 yılında Londra merkezli İşçi Eğitim Derneği'ne benzeyen yeni bir uluslararası yazışma komitesinde yer alması için ona teklifte bulundu.^[9] Proudhon, Marx'ın çağrısını temkinli bir şekilde cevapladı.^[10] Belki de bu nedenle Marx, arkadaşı ve siyasi ortağı örgütlenme çalışmalarını var olan bir siyasi örgüte, Adalet Birliği'ne yönelttiler.^[9]

Proudhon'un Sefaletin Felsefesi[değiştir | kaynağı değiştir]

Marx'ın Felsefenin Sefaleti[değiştir | kaynağı değiştir]

KiMarx, Proudhon'un kitabını 1846'nın sonlarında okudu ve ve kuvvetli ve olumsuz bir tepki gösterdi. 28 Aralık 1846'da mektup arkadaşı Rus P.V. Annenkov'a uzun bir mektup yazarak görüşlerinin ayrıntılı bir açıklamasını yaptı. Bu mektup daha sonra 1847 tarihli kitabının temelini oluşturdu.^[11] Marx, Ocak ayında çok uzun bir cevap üzerinde çalışmaya başladı ve çalışmasını 1847 baharında tamamlayarak Nisan 1847'de baskıya yolladı.^[11]

Resmi adı "Felsefenin Sefaleti: M. Proudhon'un Sefaletin Felsefesi'ne Cevap" adlı eser, 1847'nin Temmuz ayında Brüksel ve Belçika'da basıldı.^[11] Kitap, hedefini can evinden vurmak gayesiyle Fransızca olarak yazılmıştır ayrıca kelime oyunuylarıyla bunu belirgin şekilde amaçlanmıştır. Kitap, Marx'ın etrafında siyasi bir çevre olan Komünist Birlik tarafından çağdaş programlarının önemli bir parçası olarak görülüyordu. Birlik'in bu görüşlerinden ötürü, Proudhon ve takipçileri tarafından savunulan görüşten ayrışırıyordu.^[11]

Felsefenin Sefaleti, kitabının ilk yayınlanmasından sonra oldukça şaşırtıcı bir şekilde Marx'ın 1883'teki ölümünden önce hiçbir şekilde tam olarak yeniden basılmadı.^[12] Kitabın ilk Almanca baskısı ilk olarak 1885'te yayınlandı; Emeğin Kurtuluşu Grubu (Rusça: Освобождение труда) Rusça çevirisi yayınlandı.^[12] Düzeltme yapılmış ikinci Fransızca baskı, 1896'da Friedrich Engels tarafından başlatıldı ve Engels'in ölümünden sonra Marx'ın kızı Laura Lafargue tarafından ise tamamlanmıştır.^[12]

Felsefenin Sefaleti adlı eserin ilk İngilizce baskısı, öncü Marksist yayıncı Twentieth Century Press tarafından 1900 yılında Londra'da yayınlandı.^[13] Bu baskının çevirisi İngiliz sosyalist Harry Quelch tarafından yapılmıştır.^[13] Quelch'in versiyonu, Chicago merkezli bir sosyalist yayınevi olan Charles H. Kerr & Co. tarafından ilk kez 1910'da Amerika Birleşik Devletleri'nde yayınlandı.^[13]

İçerik[değiştir | kaynağı değiştir]

Marx'ın Proudhon'a karşı polemiğinin tonu, bir önsöz yerine nükteli bir kesmeyle en başından bellidir:

"M. Proudhon, özellikle Avrupa'da yanlış anlaşılmayla karşı karşıya kalan bir kişidir. Fransa'da iyi bir Alman filozofu olarak ün yapması nedeniyle kötü bir ekonomist olma hakkına sahiptir. Almanya'da ise, üstün bir Fransız ekonomisti olması nedeniyle kötü bir filozof olma hakkına sahiptir. Biz, hem bir Alman hem de bir ekonomist olarak,bu çift hata karşısında protesto etmek istiyoruz... - Karl Marx, Brüksel, 15 Haziran 1847.".^[14]

Felsefenin Sefaleti adındaki kitap, başlığında "felsefe " sözcüğü belirgin bir şekilde yer alsa da, esasen politik ekonominin eleştirisini konu ele alan bir kitaptır. İlk İngilizce çevirmeni Harry Quelch, eserin "Kapital'de, ayrıntılı bir şekilde işlenen kapitalist üretim ve dağıtım sistemi "^[15] ve değer yasasının kapsamlı analizini ayrıntılı olarak ele alındığını iddia etmiştir.^[16] Politik konomiye diyalektiği uygulama yöntemini tartışmak için Hegel'in Mantık Bilimi'den alıntılar yapar.^[17] Marx, Proudhon'un tüketim vergisi^[18] ve grev eyleminin inkârını şiddetle reddeder.^[19] Kitabın sonunda, George Sand'in şu sözlerine yer verir: "Mücadele veya yok olma. Mesele, çürütülemez bir tarzda, işte böyle konmuştur."^[20] Ayrıca John Gray'in teorisine de atıfta bulunuyor.^[21] Ayrıca kitap, bir Sovyet bilim adamı tarafından "olgun Marksizmin ilk eserlerinden biri" olarak adlandırılmıştır.^[22]

Miras[değiştir | kaynağı değiştir]

1956 yılında iktisatçı Joan Robinson, Felsefenin Sefaleti'ni yeni bir İngiliz baskısının eleştirisinde, Marx'ın Proudhon ile polemiğinin modern ekonomi açısından sadece "yüksek düzeyde özelleşmiş ilgi"ye sahip "ölü bir at" olduğunu belirtti.^[23] Ve şöyle devam etti:

"Eğlence değeri... çok iyi değil. Felsefenin Sefaleti'nde adından başka bir dikkate değer bir şey yoktur; Proudhon'un fikirleri yeterince kafa karıştırıcıydı ve Marx'ın onları sunuşu ile tamamen anlaşılmaz hale geliyor, böylece tartışmayı takip etmekten oldukça az keyif alınıyor diyebiliriz. Yine de, "Marx'ın Gerçekten Ne Demek İstediği" ile ilgilenen herhangi biri için bu kitaptaki bazı pasajlar çok değerlidir. Bazı yönleriyle, Marshall'ın Saf Teorisinin İlkeleriyle kurduğu ilişkiyi Kapital ile aynı şekilde taşıyorlar. İlk ve kısa versiyonda açık olan fikirler daha sonra detaylandırılarak anlaşılmaz hale dönüştürülmüştür."^[23]

Geniş kabul gören ve aralıklarla yeniden basılan bir başlık olsa da, Felsefenin Sefaleti, Marksist düşüncenin temel eserleri arasında sayılmaz. Moskova'daki Marx-Engels-Lenin Enstitüsü'nün himayesinde 1930'larda birçok ülkede eşzamanlı olarak yayınlanan iki ciltlik Seçme Eserler'in dışında bırakılması örneklen olarak gösterilebilir.^[24]

Eserin, Marx-Engels Toplu Eserleri'nin ortak Sovyet-Britanya-Amerikan yayınının 6. cildiyle birlikte 1975'te yayınlanmasıyla bağlantılı olarak eserin yeni bir çevirisi ortaya çıktı.^[25]

Dipnotlar[değiştir | kaynağı değiştir]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]