Fatmagül Berktay (5 Mayıs 1950, Manisa), Türk siyaset bilimci, akademisyen ve yazar. Çağdaş siyaset teorisi, Türkiye'nin demokratikleşme sorunsalı; Türkiye'de ve dünyada kadınların durumu ve kadın hareketleri; din ve toplumsal cinsiyet konularında akademik çalışmalar ortaya koydu. Kadın, toplumsal cinsiyet, feminizm konularını siyaset, tarih, felsefe ve edebiyat gibi sosyal bilimlerin farklı alanlarında tartışmaya açan çalışmalar gerçekleştirdi.^[1]

Yaşamı[değiştir | kaynağı değiştir]

1950'de Manisa'da doğdu.^[2] İlk ve orta öğrenimini Ankara'da tamamladı.^[3] 1978 yılında Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Uluslararası İlişkiler ve Siyaset Bilimi Bölümü'nü bitirdi.^[4] Başbakanlık Çevre Müsteşarlığı'nda Uluslararası İlişkiler uzmanı olarak çalıştı. 1992 yılında İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Felsefe Bölümü'nde araştırma görevlisi oldu. İngiltere, York Üniversitesi'nde Kadın Araştırmaları okudu ve "Kadınlar ve Din: Baskı ve Direnme Söylemleri" ("Women and Religion: Discourses of Domination and Resistance”) başlıklı yüksek lisans tezini yazdı. "Tektanrılı Dinler Karşısında Kadın" başlıklı doktora tezini ise Ankara Üniversitesi SBF'de verdi (1996). Bu tez İngilizce olarak "Women and Religion" adıyla 1998 yılında yayımlandı. Eserde, üç büyük tek tanrılı dinde kadının konumunu karşılaştırmalı bir yaklaşımla ve disiplinlerarası bir kuramsal çerçeveyle inceledi.

Doktorasını Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi'nde tamamlayan yazar 1995 yılında doçent, 2001 yılında da profesör unvanı aldı. İstanbul Üniversitesi'nin Siyasal Bilgiler Fakültesi'nde ve Kadın Sorunları Araştırma Merkezi (KSAUM) bünyesinde dersler verdi. 2017 yılında emekli oldu.^[5]

Yazarın akademik ilgi alanları arasında çağdaş siyaset teorisi, Türkiye’nin demokratikleşme sorunsalı; Türkiye'de ve dünyada kadınların durumu ve kadın hareketleri; din ve toplumsal cinsiyet yer alır. Hannah Arendt'in siyaset teorisi üzerine çalışan Berktay; kadın, toplumsal cinsiyet, feminizm konularını siyaset, tarih, felsefe ve edebiyat gibi sosyal bilimlerin farklı alanlarında tartışmaya açan çalışmalar gerçekleştirmiştir. Yazarın çeşitli gazete ve dergilerde yayımlanan 1982-1989 yılları arasında yazılmış yazılarının bir kısmını "Kadın Olmak, Yaşamak, Yazmak" (1992) adlı kitapta toplandı. Berktay, 2003 yılında yayımlanan "Tarihin Cinsiyeti" adlı kitabında erkekler tarafından yazılan ve kurgulanan tarih karşısında kadının statüsü ele aldı.^[1] Bu eser Lübnan'da Dar Kreideh Yayınevi tarafından Arapça olarak yayımlandı.

Berktay 2007'de türban tartışmalarına katılarak bu yasağın yanlış olduğunu savundu. Bu konuda Leyla Alaton ile bir tartışma yaşadı.^[6] Yıl içinde PEN Türkiye Merkezi’nin jüriliğinde bulundu.^[7] 2016'da Mete Tunçay için Toplumsal Tarih Dergisi'nden yayımlanan dosyaya katkı sundu.^[8] 2012'de Dünyayı Bugünde Sevmek, Hannah Arendt'in Politika Anlayışı adlı eseri Metis Yayınları'ndan çıktı.

Kadın hakları konusunda “Kadın hakları mücadelesi dünyanın hiçbir yerinde, hiçbir zaman olmuş bitmiş bir şey değildir. Sürekli ve yeniden mücadele edip kazanmak zorundayız” ifadelerini kullandı.^[9] Yazarın birçok akademik dergi ve derlemede katkıları ile bilimsel bildirileri bulunmaktadır. Ekonomik Sosyal Tarih Vakfı ve Toplumsal Araştırmalar Vakfı kurucu üyesidir. 2017'de yayımlanan "Yaşayan Türk Tarihçileri" adlı eserde (der. Ahmet Şimşek, Pegem Akademi, 2017) Sevgi Uçan Çubukçu "Fatmagül Berktay: Cinsiyetlendirilmiş Bir Tarihin Peşinde" başlıklı makalesiyle Bektay'ın yaşamı ve çalışmalarını analiz etti.^[10]

Çalışmaları[değiştir | kaynağı değiştir]

Berktay Türkiye'de kadın tarihi ve araştırmalarında öne çıkan isimlerden biridir. 1980 sonrasında Türkiye'de yükselen ve destek bulan feminist tarih anlayışında yer aldı. Tektanrılı Dinler Karşısında Kadın (1996) adlı kitabı Avrupa Birliği ekseninde yürütülen ve ülkelere göre kadın hakları konusuna en fazla etki eden 5 kitabın seçildiği Fragen projesinin Türkiye alt başlığında yer aldı. İngiliceye de çevrilen eser çeşitli araştırmalarda referans olarak kabul edildi. Kendisi aynı zamanda Kadın Sorunları Bakanlığı danışmanlığı (1994-95) ve BM Pekin Kadın Konferansı ve AP Kadın Erkek Eşitliği Komitesi'nde Türkiye'yi temsil etti. Kadın hakları eksenli birçok vakıfta görev aldı.^[10]

Berktay Mülkiye'den hocası olan Mete Tunçay'dan etkilendi. Siyasal teori, tarihçilik ve feminist çalışmalarda eleştirel ve karşılaştırmalı yöntemleri tercih etti. Dinlere göre kadınların durumlarını işlediği eserinde kadınların geride tutulmasını ve gördükleri baskıları Joan Scott ekseninde iktidarların sorunu olarak ele aldı. Kitabındaki tartışmalarda Gerda Lerner ve Joan Scott gibi yazarlara atıfta bulundu.^[10]

Bülent Tanör'e ithaf ettiği Dünyayı Bugünde Sevmek, Hannah Arendt'in Politika Anlayışı (2012) adlı eserinde önceleri takip ettiği ve derslerinde uyguladığı yöntemi, kişisel deneyim ve teorik birikimi ile birleştirdi. Tarih bilimini insanın kendisini ve dünyasını anlama çabası olarak yorumladı.^[10] Fatmagül Berktay'ın Özel Arşivi Kadın Eserleri Kütüphanesi ve Bilgi Merkezi Vakfı'ndadır.

Eserleri[değiştir | kaynağı değiştir]

Kitapları

• Kadın Olmak, Yaşamak, Yazmak (1992)
• Tektanrılı Dinler Karşısında Kadın (1996)
• Women and Religion - A Comparative Study (1998)
• Tarihin Cinsiyeti (2003)
• Politikanın Çağrısı (2011)
• Dünyayı Bugünde Sevmek, Hannah Arendt'in Politika Anlayışı (2012)
• Düşünme Etiği (2021)

Derlediği/yayıma hazırladığı kitaplar

• Feminizm ve Ezilmenin Çelişkileri, Caroline Ramazanoğlu (1998)
• Türkiye’de ve Avrupa Birliği'nde Kadının Durumu: Başarılar, Sorunlar, Umutlar (2004)

Çevirileri

• Mao Zedung, Yayınlanmamış Yazılar, 1956-1971 (May Yayınları, 1976) (Berktay'ın kendi adıyla yaptığı ilk çeviri)
• Eebiyat, Müzik ve Felsefe Üzerine, A. Jdanov (1996)
• İttihatçılıktan Kemalizme, Feroz Ahmad (1996)
• Kapitalizm ve Sonrası Meta Üretiminin Yükselişi ve Çöküşü, George Thomson (1997)
• Sosyolojik Çözümlemenin Tarihi, Robert Nisbet, Tom B. Bottomor (1997)
• Kadın ve Eşitlik, Ann Oakley, Juliet Mitchell (1998)
• Osmanlı İmparatorluğu'nun Doğuşu, Paul Wittek (2000)

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]