Eyüpsultan
İlçe
Pierre Loti Tepesi'nden Haliç'in görünümü
Slogan: İstanbul'un Kalbi Eyüpsultan
Ülke	Türkiye
Bölge	Marmara
İl	İstanbul
İdare
• Belediye Başkanı	Mithat Bülent Özmen (CHP)
• Kaymakam	İhsan Kara[1]
Yüzölçümü
• Toplam	242 km²
Nüfus  (2021[2])
• Toplam	417,360
Zaman dilimi	UTC+03.00 (TRS)
Posta kodu	34050
Alan kodu	212
Resmî site Eyüpsultan Kaymakamlığı Eyüpsultan Belediyesi

Eyüpsultan ya da eski adıyla Eyüp, İstanbul ilinin Avrupa yakasında yer alan bir ilçesidir. 1936'da Fatih, Beyoğlu ve Sarıyer ilçelerinin bir bölümüyle kurulan Eyüpsultan ilçesinin yüzölçümü 242 km²'dir. 29 mahallesi ve 7 köyü bulunan Eyüpsultan ilçesinin nüfusu 2021 yılındaki Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi verilerine göre 417.360'tır. İlçenin Haliç'in iç kesiminde kısa bir sahil şeridi, Karadeniz'de Akpınar ve Çiftalan köyleri arasında da uzun bir sahil şeridi vardır. Kurulduğunda bugünkü Sultangazi ilçesinin Eskihabipler Mahallesi dışında tamamını, Gaziosmanpaşa ve Bayrampaşa ilçelerini de kapsayan Eyüpsultan, bugünkü sınırlarına 2009'da Yayla mahallesini Sultangazi'ye vererek ulaşmıştır. Eyüpsultan ilçesi doğuda Sarıyer, güneydoğuda Kâğıthane ve Beyoğlu, güneybatıda Gaziosmanpaşa ve Bayrampaşa, güneyde Zeytinburnu ve Fatih, batıda Arnavutköy ve Sultangazi, güneybatıda Başakşehir ilçelerine komşudur.

İsim[değiştir | kaynağı değiştir]

İlçe ismini, sınırları içinde türbesi bulunan Ebu Eyyûb el-Ensarî'den almaktadır. İstanbul'un Fethinden sonra Türklerin sur dışında kurduğu ilk yerleşim merkezi olan Eyüpsultan'da başta Eyüp Sultan Camii olmak üzere Osmanlı döneminden kalma çok sayıda tarihi eser mevcuttur. III. Selimin annesi ve III. Mustafa'nın eşi Mihrişah Valide Sultan’ın 1795 tarihinde inşa ettirdiği imaret 225 yıldan beri faaliyetini sürdürmektedir. İstanbul'un fethinden hemen sonra inşa edilen ve daha sonra Mimar Sinan tarafından şimdiki şekli ile yeniden yapılan “Eyüp Sultan Camii Kebir Hamamı” restorasyon aşamasında olup "Su Medeniyeti Müzesi" olarak planlanmıştır.^[3] Tarihi Eyüpsultan mezarlığında Osmanlı döneminin önemli asker, devlet adamı, sanatkar ve alimlerinin mezarları bulunmaktadır. Bilinenin aksine bölgede bir değil yedi sahabe medfun (makamı) bulunmaktadır. Şimdiki adı Alibeyköy olan Köpekyaylası önemli yerleşim alanlarındandır. 19 Ekim 2017 tarihinde Türkiye Büyük Millet Meclisi tarafından alınan kararla ilçenin ismi Eyüpsultan olmuştur.^[4][5]

Tarih[değiştir | kaynağı değiştir]

Eyüpsultan ilçesinin kapladığı alan İstanbul (Konstantinopolis) Surları'nın dışında kalmasına rağmen, burada daima bir köy vardı. Çünkü iki nehir çok miktarda temiz su sağlıyordu. Ve Bizans döneminde köyde bir kilise vardı. Ve daha sonra bir manastır (Bugünkü Eyüpsultan Camii'nin arkasındaki tepelerin yükseğine inşa edilmişti.) şehir duvarlarının dışında kalınca bu alan mezar yeri olarak kullanılmaya başlandı. Burada kiliseler ve mezarlıklar vardı. Buraya adını ve ününü veren Eyüp Sultan türbesinden başka Eyüpsultan'da çok sayıda önemli kişinin türbesi de vardır. Buraya defnedilme arzusundan dolayı çevrede çok sayıda müslüman mezarlığı oluşmuştur.

Endüstriyel devrim sırasında Eyüpsultan[değiştir | kaynağı değiştir]

17. yüzyıl ve 18. yüzyıl'da İstanbul Osmanlı İmparatorluğu'nun başkenti olarak plansız bir şekilde büyüyordu. Savaşlar nedeniyle Balkanlar'daki Türk toplumu ve Kafkasya'lılar şehre geldiler. Bu dönemde Eyüpsultan alanı, mistik havasını kaybederek şehirle bütünleşmiş hale geldi. Çünkü Altın Boynuz boyunca fabrikalar inşa ediliyordu. Bunların ilki Feshane idi. Fabrika Osmanlı ordusuna fes üretmekteydi. Göçmenlerin ve fabrika işçilerinin bölgeyi hızlı bir şekilde iskan yeri seçmesi, kuşkusuz bazı olumsuz sonuçları da beraberinde getiriyordu.

Bugünkü Eyüpsultan[değiştir | kaynağı değiştir]

Yakın zamanda pek çok fabrika kapatıldı veya buradan kaldırıldı. Haliç artık kokmuyor. Su kenarında oturmak artık mümkün. Bundan dolayı Eyüpsultan'ın nitelikleri tekrar olumlu olarak değişiyor. Semtin değişim süreçleri her alanda fark ediliyor. Kırk veya elli sene önce burada şehir hayatının alışılagelmiş zevkleri yaşanırdı. Günümüzde camiye yakın bölgede barlar yok. Fakat köşe dükkanlarda bira satılabilir. Sokakları kahvehanelerle doludur. İnsanlar buralarda vakitlerini kahve-çay içerek veya oyun oynayarak geçirirler.

Yeni apartman blokları ile birlikte nüfus da büyüdü. Fakat atmosfer hala barış dolu. Camiler ve tarih semte hala hakim vaziyette. Eyüpsultan ruhsal sakinlik ve rahatlama imajını vurgulamaya çalışmakla meşgul durumda. Eyüpsultan sadece bir cami ve mezarlıktan ibaret olmayıp civarı bir zamanların sivil toplum kuruluşları olarak kabul edilen tekkeleri ile de meşhurdur. İlk kadın sığınma evi olarak kabul edilen "Hatuniye Tekkesi", Türkistanlı hacıların uğrak yeri olarak kabul edilen "Kaşgari Dergahı", sahilde yer alan ve Zekai Dede Efendi'nin bir akademisi olarak faaliyet gösteren Bahariye Mevlevihanesi devrin önemli mekanlarıdır. Piyer Loti mevkiinde, mezarlıkların sona erdiği yerde Karyağdı Ali Baba isimli Bektaşi Tekkesi de bulunmaktadır. 19. yüzyıl'ın son çeyreğinde tekkenin içinde bir matbaanın olduğu çeşitli kaynaklarda zikredilir. Yukarıda mezarlıkların bittiği yer olan tepelerde ağaçlıklar bulunur. Burada genişçe yayılmış vaziyette duran ve adını Fransız yazar Pierre Loti'den alan bir kır kahvesi vardır. Haliç üzerinde şahane bir manzaraya sahiptir. Eminönü'ne giden bütün yollar görülebilir. Büyük bir barış ve huzur duygusunu ağaçların altında çayınızı yudumlarken hissedebilirsiniz. Dünyanın pek çok yerinden insanlar bu güzelliği görmek için gelir. Şimdi Haliç temiz olup, nostaljik sandallar insanları eskiden olduğu gibi karşı sahillere taşımaktadır.

Eyüpsultan Belediyesi 2016 yılında ilçenin tarihi dokusuna göre yenileyerek, yerli ve yabancı ziyaretçilere daha iyi bir hizmet verebilmek adına ESTAM (Eyüp Sultan Tarihi Merkez) kimliği ile çalışmalara başlamıştır.^[7] Ayrıca belediye her yıl ilk ve ortaokul öğrencilerine kırtasiye desteği vermekte,^[8] 12. sınıf öğrencilerine ise üniversiteye giriş desteği olarak nakdi yardım sağlamaktadır.^[9]

Tarihi yapılar[değiştir | kaynağı değiştir]

Ebu Eyyûb el-Ensarî camii ve türbesi[değiştir | kaynağı değiştir]

Eyüp adı, Muhammed'in yoldaşı ve sancaktarı olan Ebu Eyyûb el-Ensarî'den gelmektedir. Kendisi buraya Arap ordusu ile birlikte şehrin ilk defa feth edilme denemesinde gelmiş ve burada ölmüştür. Son arzusu ise buraya gömülmekti. Onun istirahat yeri Bizans döneminde hürmet edilen bir yerdi. Fakat Latin İstilası olarak da bilinene Dördüncü Haçlı Seferi sırasında diğer kutsal Bizans yerleri ile birlikte dağınık duruma düştü. Yedi yüzyıl sonra, İstanbul'un fethi sırasında II. Mehmed'in (Fatih Sultan Mehmed) hocası şeyh Akşemseddin tarafından yeniden keşfedildi. Fatih Sultan Mehmet, şehrin alınmasından sonra bir mezar yeri veya Türbe Ebu Eyyûb el-Ensarî'nin istirahat yeri üzerine ve bir cami onun onuruna yapılmasını emretti. İstanbul'a ilk büyük cami inşa edilecekti. Geleneksel hamam, okul odaları ve kantin kompleksi camiyi çevreleyecekti. Aynı zamanda İstanbul'a ilk defa böyle bir yapı yapılacaktı. Eyüpsultan'ın kutsal yer olması noktasından, Caminin bir taşının Peygamberin ayak izini taşıdığı söylenir. Pek çok cami, dua yerleri, şadırvanlar inşa edildi. Ve pek çok Osmanlı yöneticisi Ebu Eyyûb el-Ensarî'nin istirahat yeri yakınına gömülmek istiyordu. Alan büyüyordu ve pek çok dini mimarı kazanıyordu. İstanbul'a bu alana serin hava ve güzel manzara için gelmiş olan Türk ve yabancı turistlerin derviş tekkelerine ulaşabilme yeri haline geliyordu. Osmanlı İmparatorluğu'nun yükselme döneminde Eyüpsultan, şehir duvarları dışında kalan tanınmış üç yerleşim yerinden biri idi. Diğer ikisinden biri Üsküdar ve sonuncusu Galata idi. Bu dönemin bazı karakteri, Count Preziosi'nin çoğu Eyüpsultan'ı içeren şehrin yağlı boya tablolarında görülebilir.

Karyağdı Ali Baba Tekkesi[değiştir | kaynağı değiştir]

Bugünkü Karyağdı Mahallesinde, mezarlıkların bittiği noktada ve Pierre Lotti tesislerinin yanı başında bulunmaktadır. 18. yüzyılın sonlarında kurulan bu Bektaşi tekkesi dönemin Osmanlı münevverlerinin ve Yeniçerilerin devam ettiği bir tekke idi. 1828'de Padişah II. Mahmud tarafından Yeniçeri Ocağı'nın ve Bektaşiliğin yasaklanmasıyla birlikte kapatılmış ancak sonraki dönemlerde tekrar açılmıştır. Mehmed Necib Baba, (ö. Bursa 1296/1879) Karyağdı Tekkesi şeyhi. Nicolas Vatin ve Thierry Zarcone’nin araştırmalarına göre bu şeyh tekkenin içine bir matbaa kurar. En azından, bilindiği kadarıyla, 1291/1874-1875 yılında tekke tarafından yayınlanan bir eser vardır. Bu yayın, sufi şiirlerinden oluşan, "Risale-i la'ihat-i cami" adında, 20 sayfalık küçük bir litografidir. İlk sayfasında, bu kitapçığın "Milli Eğitim Bakanlığı izni ile Karyağdı tekkesindeki Necib Baba Efendi matbaasında" basıldığı belirtilmiştir.^[10] Tekkenin çevresinde Bektaşi tarikatına ait kişilerin kabirleri vardır. Buradaki en eski kabir 1779 tarihinde resmi olarak tekkenin yönetimine getirilen es-Seyyid Muhammed Ali’ye aittir.^[11]

Feshane[değiştir | kaynağı değiştir]

II. Mahmud tarafından Osmanlı İmparatorluğu'nun Fes ihtiyacını karşılamak için kurulmuştur.^[12] 2018 yılında başlayan restorasyon çalışmaları, 22 Haziran 2023 tarihi itibarıyla sona erdi ve Artistanbul Feshane adıyla kültür sanat merkezi olarak ziyarete yeniden açıldı.^[13]

Pierre Loti Tepesi[değiştir | kaynağı değiştir]

Adını Fransız şair Pierre Loti'den almaktadır. İstanbul'a geldikten sonra Eyüpsultan'da yaşaması ve kendisini her zaman Türk dostu olarak nitelendirmesinden dolayı tepeye Pierre Loti Tepesi adı verilmiştir.^[14] 2007 yılında dönemin Belediye başkanı Ahmet Genç, "Pierre Loti Tepesi diye bir yer yoktur, bunu düzeltelim. Eyüp Sultan Tepesi diye bir yer de yoktur. Burası illaki Pierre Loti olmasın diye bir çalışma yapmayız" şeklinde açıklama yapmıştır.^[15]

Surp Asdvandzadzin Apostolik Ermeni Kilisesi[değiştir | kaynağı değiştir]

1812 yılında ahşap olarak inşa edilen kilise, 1855'te günümüzdeki halini almıştır. Coğrafyacı Gugios İnciciyan kilise hakkında: "Çeşmeli Odalar Mahallesi'nde bulunan bu küçük kilise bir sene evvel kısmen yıkıldı ise de, kalan kısmında âyin yapılmıştır." demiştir.^[16]

Surp Yeghia Apostolik Ermeni Kilisesi[değiştir | kaynağı değiştir]

İnciciyan 18. Asırda İstanbul adlı eserinde: "Eskiden, buranın Serviler Mahallesi denilen yerinde Surf Egia adlı bir ermeni kilisesi vardı, fakat 1182 (1766) senesinin 16 mayıs günü kaldırıldı, bugün aynı yerde mevcut Surf Egia Kilisesi 1800 senesinde alınan fermanla tekrar yapılmıştır. Bu kilise 1832 de tamamen yeniden yapılmıştır. Serviler Mahallesi daha sonra Yukarı Mahalle adını almıştır." demiştir.^[17]

Silahtarağa Elektrik Santrali[değiştir | kaynağı değiştir]

1914 yılında, Osmanlı İmparatorluğu döneminde kurulan kömür yakıtlı santral, kurulduğu tarihten, kapılarını kapattığı 1983 yılına değin İstanbul'un enerji gereksiniminin karşılanmasında kullanıldı.^[18] Günümüzde Santralistanbul ismiyle İstanbul Bilgi Üniversitesi tarafından Enerji Müzesi olarak kullanılmaktadır.^[18][19]

Mutfak[değiştir | kaynağı değiştir]

Bu alt başlığın geliştirilmesi gerekiyor.

Eyüpsultan, Kemerburgaz turşusu ve Eyüpsultan güveci gibi tarihi lezzetlere de ev sahipliği yapmaktadır.^[20]

Spor[değiştir | kaynağı değiştir]

Eyüpspor, 1919 yılında Eyüp ilçesinde kurulan ilk spor kulübüdür.^[21] Futbol şubesi TFF 1.Lig'de mücadele eden takım, karşılaşmalarını 2.500 kişilik Eyüp Stadyumu'nda oynamaktadır.^[22]

Eğitim[değiştir | kaynağı değiştir]

İlçe genelinde 18 lise, 32 ilkokul, 29 ortaokul ve 18 lise bulunmaktadır. Ayrıca İstanbul Bilgi Üniversitesi (Santralistanbul), Bezmiâlem Vakıf Üniversitesi ve Haliç Üniversitesi yerleşkeleri bulunmaktadır.

Politika[değiştir | kaynağı değiştir]

Yerel Seçimler[değiştir | kaynağı değiştir]

Nüfus[değiştir | kaynağı değiştir]

Not: Büyükşehir yasası nedeniyle köyler mahalle statüsüne geçtiğinden 2013'ten itibaren kır nüfusu tabloda yer almamıştır.

Ulaşım[değiştir | kaynağı değiştir]

Kardeş belediyeler[değiştir | kaynağı değiştir]

• Yağlıdere^[45]
• Gostivar^[46]

Resimler[değiştir | kaynağı değiştir]

• 
• 
  Amedeo Preziosi'nin Eyüpsultan ve Haliç'i tasvir eden resmi
• 
• 
• 
• 
• 
  Eyüpsultan Camii'sinin kubbesi
• 
  Belediye binası

Notlar[değiştir | kaynağı değiştir]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

Wikimedia Commons'ta Eyüpsultan ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır.

• Eyüpsultan Belediyesi 21 Temmuz 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Eyüpsultan Kaymakamlığı 7 Ağustos 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Eyüpsultan için uzaydan görüntü siteleri: Google, Yahoo, Microsoft
• T.C. İstanbul Valiliği (Harika İstanbul) / Eyüpsultan İlçesi Tanıtımı