Esrange Uzay Merkezi (kısaca Esrange) İsveç'in kuzeyindeki Kiruna kasabasının yaklaşık 40 kilometre doğusunda bulunan bir roket fırlatma ve araştırma merkezidir. Yüksek irtifa hava balonları, Aurora borealis araştırması, roket fırlatmalarının incelenmesi ve diğer bazı şeylerin yanı sıra uydu takibi için bilimsel bir araştırma üssüdür. Kuzey Kutup Dairesi'nin 200 km kuzeyinde bulunan ve geniş bir vahşi doğa ile çevrili olan coğrafi konumu, bu amaçlar için idealdir.

Esrange, 1964 yılında, daha sonra Avrupa Launcher Geliştirme Örgütü ELDO ile birleştirilerek Avrupa Uzay Ajansı haline gelen Avrupa Uzay Araştırma Örgütü ESRO tarafından kurulmuştur. Esrange'dan ilk roket fırlatılması 19 Kasım 1966'da gerçekleşmiştir.^[1] 1972'de mülkiyeti, yeni kurulan İsveç Uzay Şirketi'ne (SSC – Swedish Space Corporation) devredilmiştir.

Geçmiş[değiştir | kaynağı değiştir]

Esrange 1960'larda, İsveç, Kiruna'da bulunan bir ESRO etki roketlerinin fırlatma alanı olarak kurulmuştu.^[2] Bu konum seçildi çünkü genellikle auroral bölgede bir etki roketi programının gerçekleştirilmesinin önemli olduğu kabul edildi ve bu nedenle ESRO'nun kendisini Kuzey enlemlerinde uygun bir fırlatma üssüyle donatması gerekiyordu. Kiruna'ya erişim hava, kara ve demiryolu bağlantıları ile iyi bir şekilde gerçekleştirilmiş ve fırlatma alanı Kiruna kentine nispeten yakın konumlandırılmıştı. Son olarak ve belki de kararlı bir şekilde, Esrange, Kiruna Jeofizik Gözlemevi'nin yakınlarında (daha sonra İsveç Uzay Fiziği Enstitüsü olarak yeniden adlandırılmıştır) bulunabilir. 1972 yılında, mülkiyet ve alan operasyonları İsveç Uzay Şirketi'ne devredilmiştir.

Adı[değiştir | kaynağı değiştir]

Tesisin adı, ESRO Sounding Rocket Launching Range'ın kısaltması olan ESRANGE idi.

İsveç Uzay Şirketi üssü devraldığında, Esrange (yalnızca E harfi ile) sadece bir ad haline geldi.

Esrange Uzay Merkezi (Esrange Space Center) şu anda tesis için kullanılan addır.

Roket etkinlikleri[değiştir | kaynağı değiştir]

Daha önce Kronogård'da (1961–1964 döneminde 18 açılış) İsveç roket denemeleri yapmıştı^[2] Bununla birlikte, İsveç'teki roket etkinlikleri, ESRO'nun 1964'te Esrange'ı kurmasından sonra ivme kazanmadı.

1966-1972 yılları arasında ESRO, Esrange'den 150'den fazla roket fırlattı. Bunların çoğu 100–220 km yüksekliğe ulaşan Centaure, Nike Apache ve Skua roketleriydi. İsveç buradan Avrupa araştırmalarının pek çok dalını destekledi, ancak önem atmosferik ve iyonosferik araştırmalara verildi.

1972'de Esrange yönetimi İsveç Uzay Şirketi'ne (SSC) devredildi. Yavaş yavaş daha küçük roketler, daha yüksek rakımlara ulaşan daha büyük roketlerle tamamlanarak, roketler, atmosferin parçalarının üzerinde kayda değer bir sürtünme kazandığında birkaç dakika ağırlıksızlığa ulaşır oldu. Üç ana program olan Texus, Maser ve Maxus şu anda Esrange'daki roket çabalarına hâkimdir ve ESA ve DLR için düşük yerçekimi (microgravity) araştırmaları buradan desteklenmektedir:

1966'dan beri Esrange'den 500'den fazla roket fırlatılmıştır. Bireysel roketler hakkında bilgi için, bkz. Esrange'den fırlatılan roketler listesi.

Esrange'da altı fırlatma rampası vardır:

• MAXUS fırlatıcısı (CASTOR 4B roketi için kullanılır)
• MAN fırlatıcısı (DLR'ye ait)
• MRL Fırlatıcısı (Orion, Nike-Orion, Taurus-Orion, Nike-Black Brant V, Terrier-Black Brant roketleri için kullanılır.)
• Skylark fırlatma kulesi (used for the VSB 30 rocket)
• FFAR fırlatıcısı (Katlanır Fin Uçak Roketleri için kullanılır)
• SULO/VIPER fırlatıcısı (Super Loki ve VIPER roketlerinde kullanılır)

Balon etkinlikleri[değiştir | kaynağı değiştir]

1974'ten bu yana Esrange'den araştırma amacıyla 500'den fazla yüksek irtifa balonu fırlatıldı. Fırlatma rampası hacimleri 1 milyon metreküpü aşan balonları idare edebilir.

Uydu hizmetleri[değiştir | kaynağı değiştir]

Esrange'in kutupsal enlemi, kutup yörüngelerindeki uydularla iletişim kurmak için çok uygundur. Esrange Uydu Yer İstasyonu, Kanada, Alaska, Havai, Şili ve Avustralya'da istasyonları olan küresel bir ağın parçasıdır. Bu küresel ağ Esrange'den yönetilmektedir.

Esrange Uydu Yer İstasyonu, uzaktan algılama ve bilimsel görevlerin yanı sıra TT&C (Telemetry Tracking & Command, Telemetri Takibi ve Komuta) desteği için veri toplama ve işlemeye destek verir. İstasyon genellikle kutupsal yörünge görevleri için kapsama alanını arttırmak amacıyla, Kuzey Kanada'daki İsveç Uzay Şirketi'nin Inuvik Uydu Yer İstasyonu (Inuvik Satellite Station) ile birlikte kullanılmaktadır.

Esrange Uydu Yer İstasyonu, S-bandında altı bağımsız Telemetri İzleme & Komuta (TT&C) sistemi (biri UHF-Bandında da alıcı özellikli), S/X bandında altı çoklu frekanslı anten sistemi ve kabul sistemi elektroniği ve veri işleme ekipmanı barındıran operasyonel bir bina da içerir. Esrange'de uydu hizmetleri 1978'de başlamıştır.

Uydu kontrol hizmetleri[değiştir | kaynağı değiştir]

Esrange üzerinden bir dizi telekomünikasyon uydusu kontrol edildi:

• Tele-X (1989–1998)
• Sirius-1 (1995–2003)
• Sirius-2 (1997–2009)
• Sirius-3 (1998–)
• Sirius-4 (2008–)

İsveç uzay programının araştırma uydularının çoğu, Esrange aracılığıyla kontrol komutları almıştır:

• Viking (1986–1987)
• Freja (1992–1996)
• Astrid-1 (1995)
• Odin (2001–)

İstisnalar, Stokholm dışındaki Solna'da SSC'nin laboratuvarlarından kontrol edildi:

• Astrid-2 (1998–1999)

Yer istasyonu hizmetleri[değiştir | kaynağı değiştir]

Esrange'da SPOT 1–5, Landsat 2–7, ERS 1–2 and Envisat dâhil olmak üzere 50'den fazla uydudan veri alınmıştır.

Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]

• Esrange'den fırlatılan roketler listesi
• İsveç Uzay Şirketi
• İsveç Ulusal Uzay Ajansı
• İsveç Uzay Fiziği Enstitüsü
• Kuzey Avrupa Havacılık Test Alanı
• Roket fırlatma üsleri listesi
• Rexus ve Bexus

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

Dipnotlar[değiştir | kaynağı değiştir]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

• The History of Sounding Rockets and Their Contribution to European Space Research, Günther Seibert, ESA HSR-38, Kasım 2006, 92-9092-550-7.

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

Wikimedia Commons'ta Esrange ile ilgili çoklu ortam belgeleri bulunur

• Esrange Uzay Merkezi
• Esrange'dan fırlatılan Stratosferik balonlar listesi 9 Mayıs 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• İsveç Uzay Şirketi resmî sitesi26 Haziran 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.