Erwin Schrödinger

Erwin Schrödinger
Erwin Schrödinger
	Erwin Schrödinger
Doğum	12 Ağustos 1887; Viyana, Avusturya-Macaristan İmparatorluğu
Ölüm	4 Ocak 1961 (73 yaşında); Viyana, Avusturya
Milliyet	Avusturyalı
Mezun olduğu okul(lar)	Viyana Üniversitesi
Ödüller	Nobel Fizik Ödülü (1933) Matteucci Madalyası (1927) Max Planck Madalyası (1937)
Kariyeri
Dalı	Fizik
Çalıştığı kurumlar	Breslau Üniversitesi ; Zürih Üniversitesi ; Berlin Üniversitesi ; Oxford Üniversitesi ; Gent Üniversitesi ; Graz Üniversitesi ; Dublin İleri Araştırmalar Enstitüsü
Doktora; danışmanı	Franz Serafin Exner
İmza

Erwin Rudolf Josef Alexander Schrödinger (d. 12 Ağustos 1887, Viyana – ö. 4 Ocak 1961, Viyana), Avusturyalı fizikçi ve bilim kuramcısıydı. Schrödinger, kuantum mekaniğinin kurucularından biri olarak kabul edilir. Atom teorisinin yeni, üretken işlevlerinin keşfedilmesine yaptığı katkılar için 1933'te Paul Dirac ile birlikte Nobel Fizik Ödülü'ne layık görüldü.

Hayatı[değiştir | kaynağı değiştir]

Schrödinger, Viyana'nın Erdberg ilçesinde, Rudolf Schrödinger ve Georgine Emilia Brenda Schrödinger'in tek çocuğu olarak dünyaya geldi. Babası bir muşamba masa örtüsü imalatçısı ve botanikçiydi. Annesi Georgine Emilia Brenda (1867–1921), bir kimya profesörü olan Alexander Bauer'in kızıydı. Babası Rudolf Schrödinger Katolik, annesi ise Protestan idi. Çocuklar da Protestan mezhebi uyarınca yetiştirildi.

1898'de Akademisches Gymnasium'a başladı. Bu üst düzey liseden 1906'da yüksek başarıyla mezun oldu. Daha sonra 1906'dan 1910'a kadar Viyana'da matematik ve fizik okudu. 1910'da Franz Serafin Exner'in danışmanlığında fizik doktoru unvanı aldı. Bir yıllık askerlik hizmetinden sonra üniversiteye geri döndü ve 1911'de Exner'in yanında asistan olarak çalışmaya başladı. 1914'te Viyana Fizik Enstitüsü'nde profesör unvanı aldı.^[1] Bu enstitüde aralarında Franz-Serafin Exner, Friedrich Hasenöhrl ve K. W. F. Kohlrausch'un da bulunduğu, o dönem için dünyanın en önemli fizikçileri ile çalıştı. Viyana Fizik Enstitüsü yıllarında botanikçi Franz Frimmel ile yakın arkadaş oldu.

1914'te I. Dünya Savaşı başlayınca tekrar askere çağrıldı ve İtalya cephesine yollandı.

Savaştan sonra Viyana'ya dönen Schrödinger, radyoaktif bozunum ve kristal yapıların dinamikleri üzerinde çalışmaya başladı. Mart 1920'de Annemarie Bertel ile evlendi. Aynı yıl Jena ve Stuttgart'ta, 1921'de Breslau Üniversitesi'nde ders verdi. Breslau'da birinci yılını doldurmadan, 1922'de Zürih Üniversitesi'ne geçti.

Zürih'te kendisinden önce Albert Einstein ve Max von Laue'nin görev yaptığı teorik fizik kürsüsünde ders verdi. Kendi adı ile bilinen Schrödinger Denklemi'ni de bu esnada, 1925 yılında kurdu.^[2] Böylece kuantum mekaniğini tanımlayan dalga mekaniğini kurdu.^[3]Zürih'te geçirdiği altı yıl boyunca renkli görüşün fizyolojisi'nden termodinamik problemlerine değin pek çok konu üzerinde çalıştıysa da, atomaltı parçacıkların mekaniği hakkında yazdığı ve 1926'da arka arkaya yayımladığı altı makalesiyle uluslararası üne kavuştu.

Erwin Schrödinger, 1927 yılında Berlin'e taşındı ve burada Humboldt Üniversitesi'nde Max Planck'ın yerini aldı. Aynı dönemde dünyanın en önemli fizikçileri aynı şekilde Berlin'de görev yapmaktaydı. Berlin'deki yakın çalışma arkadaşlarından biri de Victor Weisskopf'tu. 1933 yılında Nasyonal Sosyalistler'in iktidara gelmesinin ardından, Schrödinger dikkat çekici bir şekilde Naziler'e karşı olduğunu ifade etti ve Almanya'dan ayrılarak Oxford Üniversitesi tarafından teklif edilen görevi kabul etti. Aynı yıl Nobel Fizik Ödülü'ne layık görüldü.

1936'da Graz'daki Karl Franzens Üniversitesi'nin iş teklifini kabul ederek Avusturya'ya döndü. Schrödinger, Naziler iktidara geldikten sonra Berlin'i ve Almanya'yı terk ederek Nazi karşıtı tavrını ortaya koymuştu. Buna karşılık 1938 yılında Avusturya'nın Nazi Almanya'sı tarafından işgali sonrasındaki çekimser tavrı, yadırgandı. Tüm olanlara rağmen, Nazi işgali altındaki Avusturya'da görevine devam edebileceğini zannetti. Graz gazetelerinde yayımlanan, Hitler'e itaat edeceğini ifade eden makaleler kaleme aldı. Görünüşe göre kendini güvende hisseden Schrödinger, 1938 yaz tatilini Dolomitler'de geçirdi. Burada bir kez daha Max Planck ile bir araya geldi. Nazi taraftarı üniversite yönetimi, memur dosyasına “alanında mükemmel” değerlendirmesini eklerken Schrödinger'in hakkında “davranışları tutarsız” ve siyasî görüşleri hakkında "güvenilmez" şeklinde şerh düştü ve görevine son verdi. Schrödinger 14 Eylül 1938'de trenle Roma'ya gitti.^[4]

Schrödinger, Dublin'e gitti. 1940 yılında kurulan Dublin İleri Araştırmalar Enstitüsü Teorik Fizik Okulu'nun (Dublin Institute for Advanced Studies) müdürlüğüne getirildi. Ünlü Schrödinger Dersleri'ni 1943 yılında Dublin Trinity College'da verdi. 1949'da Bayerische Akademie der Wissenschaften'ın (Bavyera Bilimler Akademisi) ve Royal Society (Kraliyet Cemiyeti) üyesi oldu.^[5]

Dublin'e 1939 sonbaharında gelen Schrödinger, burada 17 sene kalacak ve İrlanda vatandaşlığına geçecekti. 1944'te yazdığı Hayat Nedir? başlıklı kitabında organizmaların genetik şifresini ihtiva eden karmaşık bir molekül fikrinden bahsetti. 1950'lerde DNA molekülünün yapısını çözen (ve bu çalışmalarıyla 1962'de Nobel Tıp veya Fizyoloji Ödülü'ne layık görülen) Francis Crick ve James Watson ayrı ayrı yazdıkları anılarında, Schrödinger'in kitabından etkilendiklerini açıkça belirtmişlerdir.

Schrödinger Dublin'de kaldığı süre boyunca, fiziğin değişik alanlarını birleştirecek bir "birleşik alan teorisi" kurabilmek için uğraştı ve bu konuda Einstein'la yazışmaya başladı. 1947'de başarıya ulaştığını zannederek akademik çevrelere ve İrlanda basınına fizikte çığır açacak yeni bir teori geliştirdiğini ilan etti. Ne var ki kısa süre sonra teorisinin hatalı olduğu anlaşıldı. 1954'te yazdığı Doğa ve Yunanlar adlı kitabında Antik Yunan felsefesi ve bilimiyle ilgili yaptığı araştırmaları anlattı.

Schrödinger'in aşk hayatındaki skandallar İrlanda'da da devam etti. Öğrencileriyle ilişkiler yaşadı ve iki ayrı İrlandalı kadından iki tane gayrimeşru çocuğu oldu.

1956'da Viyana'ya döndü. Burada, ölümüne kadar Viyana Üniversitesi Teorik Fizik Enstitüsü'nde ders verdi. Schrödinger, Alpbach'taki üniversite günlerine de katıldı. Burayı beğendiği için son yıllarını burada geçirdi. Kızı Ruth Braunizer, 2018 yılında ölümüne kadar Tirol'e bağlı bu köyde yaşadı.^[6]

4 Ocak 1961'de verem hastalığı nedeniyle öldü ve vasiyeti üzerine Avusturya'nın Tirol eyaletinde Alpbach kasabasında defnedildi. Haç şeklindeki mezar taşına, adını taşıyan denklem yazılmıştır.

Eserleri[değiştir | kaynağı değiştir]

Schrödinger, 1926 yılında kendi adını taşıyan Schrödinger Denklemi'ni buldu. Schrödinger'in bu kısmî diferansiyel denklem yardımıyla bulduğu kuantum mekaniğine erişim, Heisenberg'in matris mekaniğinden biraz sonra geldi. Schrödinger, bu denklemi oluştururken klasik mekanikten farklı olarak matematiği kullandı. Bu çalışma, ona dünya çapında ün kazandırdı ve sonunda 1933'te Nobel Fizik Ödülü'ne layık görüldü. Bu ünlü makale dizisinde (Annalen der Physik Cilt 79, s. 361, 489, 734 ve Cilt 81, s. 109, 1926), denklemin Heisenberg ve Born'un matris mekaniğiyle eşdeğerliliğini de kanıtladı.

Ernst Mach'ın çalışmasını inceledi. Bu çalışma onu renk algılama teorisiyle meşgul etmeye yöneltti. Kısa süre sonra bu alanda tanınmış bir uzman haline geldi. Ayrıca renk uzaylarını özel ölçülerle inceledi ve böylece Uluslararası Aydınlatma Komisyonu'nun daha sonraki XYZ renk uzayının geliştirilmesi gibi önemli teorik önerilerde bulundu. Eklemeli renk karıştırma, vektör toplama kurallarını izler, bu nedenle Schrödinger vektör gösterimini renk ölçümüne dahil etti.^[7]

İthaflar[değiştir | kaynağı değiştir]

Ay'ın görünmeyen tarafındaki dev Schrödinger krateri, ismini bu fizikçiden alır.

Viyana Üniversitesi Matematik ve Fizik Enstitüsü'ne^[8] Erwin Schrödinger adı verildi.

Avusturya'da 1983-1997 arasında tedavülde bulunan 1000 Avusturya Şilini'nin üzerinde Schrödinger'in resmi vardır.

Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

^ Biographie, Deutsche. "Schrödinger, Erwin - Deutsche Biographie". www.deutsche-biographie.de (Almanca). 27 Nisan 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Mart 2021.
^ Spindler, Paul (de Chemnitz) Auteur du texte; Meyer, Georg (1857-1950) Auteur du texte; Meerburg, Jacob Hendrik Auteur du texte (1926). "Annalen der Physik". Gallica (Fransızca). 6 Ekim 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Mart 2021.
^ "Geniestreich und bitterer Abschied". Neue Zürcher Zeitung. 13 Ağustos 2017. 14 Ağustos 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Mart 2021.
^ Höflechner, Walter (2006). Geschichte der Karl-Franzens-Universität Graz : von den Anfängen bis in das Jahr 2005. Ingrid Maria Wagner. Graz: Grazer Universitätsverlag. ISBN 3-7011-0058-6. OCLC 68629315.
^ "DServe Archive Persons Show". collections.royalsociety.org. 8 Temmuz 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Mart 2021.
^ "Ruth Braunizer'in ölüm ilanı". www.trauerhilfe.at (Almanca). Erişim tarihi: 28 Mart 2021.
^ Spindler, Paul (de Chemnitz) Auteur du texte; Meyer, Georg (1857-1950) Auteur du texte; Meerburg, Jacob Hendrik Auteur du texte (1920). "Annalen der Physik". Gallica (Fransızca). 30 Haziran 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Mart 2021.
^ "Arşivlenmiş kopya". 9 Temmuz 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Temmuz 2007.

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

Nobelprize.org'dan Schrödinger biyografisi5 Ağustos 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce)
MacTutor Matematik Tarihi Arşivi'ndeki Schrödinger maddesi14 Mayıs 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce)

[1] Biographie, Deutsche. "Schrödinger, Erwin - Deutsche Biographie". www.deutsche-biographie.de (Almanca). 27 Nisan 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Mart 2021.

[2] Spindler, Paul (de Chemnitz) Auteur du texte; Meyer, Georg (1857-1950) Auteur du texte; Meerburg, Jacob Hendrik Auteur du texte (1926). "Annalen der Physik". Gallica (Fransızca). 6 Ekim 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Mart 2021.

[3] "Geniestreich und bitterer Abschied". Neue Zürcher Zeitung. 13 Ağustos 2017. 14 Ağustos 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Mart 2021.

[4] Höflechner, Walter (2006). Geschichte der Karl-Franzens-Universität Graz : von den Anfängen bis in das Jahr 2005. Ingrid Maria Wagner. Graz: Grazer Universitätsverlag. ISBN 3-7011-0058-6. OCLC 68629315.

[5] "DServe Archive Persons Show". collections.royalsociety.org. 8 Temmuz 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Mart 2021.

[6] "Ruth Braunizer'in ölüm ilanı". www.trauerhilfe.at (Almanca). Erişim tarihi: 28 Mart 2021.

[7] Spindler, Paul (de Chemnitz) Auteur du texte; Meyer, Georg (1857-1950) Auteur du texte; Meerburg, Jacob Hendrik Auteur du texte (1920). "Annalen der Physik". Gallica (Fransızca). 30 Haziran 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Mart 2021.

[8] "Arşivlenmiş kopya". 9 Temmuz 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Temmuz 2007.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

g t d Nobel Fizik Ödülü sahipleri
1901-1925	Wilhelm Röntgen (1901) Hendrik Lorentz / Pieter Zeeman (1902) Henri Becquerel / Pierre Curie / Marie Curie (1903) John William Strutt (1904) Philipp Lenard (1905) J. J. Thomson (1906) Albert Michelson (1907) Gabriel Lippmann (1908) Guglielmo Marconi / Ferdinand Braun (1909) Johannes Diderik van der Waals (1910) Wilhelm Wien (1911) Gustaf Dalén (1912) Heike Kamerlingh Onnes (1913) Max von Laue (1914) Lawrence Bragg / William Bragg (1915) Charles Barkla (1917) Max Planck (1918) Johannes Stark (1919) Charles Édouard Guillaume (1920) Albert Einstein (1921) Niels Bohr (1922) Robert A. Millikan (1923) Manne Siegbahn (1924) James Franck / Gustav Hertz (1925)
1926-1950	Jean Perrin (1926) Arthur Compton / Charles Wilson (1927) Owen Richardson (1928) Louis de Broglie (1929) C. V. Raman (1930) Werner Heisenberg (1932) Erwin Schrödinger / Paul Dirac (1933) James Chadwick (1935) Victor Hess / Carl Anderson (1936) Clinton Davisson / George Thomson (1937) Enrico Fermi (1938) Ernest Lawrence (1939) Otto Stern (1943) Isidor Isaac Rabi (1944) Wolfgang Pauli (1945) Percy Bridgman (1946) Edward Appleton (1947) Patrick Blackett (1948) Hideki Yukava (1949) C. F. Powell (1950)
1951-1975	John Cockcroft / Ernest Walton (1951) Felix Bloch / Edward Purcell (1952) Frits Zernike (1953) Max Born / Walther Bothe (1954) Willis Lamb / Polykarp Kusch (1955) William Shockley / John Bardeen / Walter Brattain (1956) Chen Ning Yang / Tsung-Dao Lee (1957) Pavel Çerenkov / İlya Frank / İgor Tamm (1958) Emilio Segrè / Owen Chamberlain (1959) Donald A. Glaser (1960) Robert Hofstadter / Rudolf Mössbauer (1961) Lev Landau (1962) Eugene Wigner / Maria Goeppert-Mayer / Hans Jensen (1963) Charles Townes / Nikolay Basov / Aleksandr Prohorov (1964) Shin'ichirō Tomonaga / Julian Schwinger / Richard Feynman (1965) Alfred Kastler (1966) Hans Bethe (1967) Luis Alvarez (1968) Murray Gell-Mann (1969) Hannes Alfvén / Louis Néel (1970) Dennis Gabor (1971) John Bardeen / Leon Cooper / Robert Schrieffer (1972) Leo Esaki / Ivar Giaever / Brian Josephson (1973) Martin Ryle / Antony Hewish (1974) Aage Niels Bohr / Ben R. Mottelson / James Rainwater (1975)
1976-2000	Burton Richter / Samuel C. C. Ting (1976) Philip Anderson / Nevill Mott / John Van Vleck (1977) Pyotr Kapitsa / Arno Penzias / Robert Wilson (1978) Sheldon Glashow / Muhammed Abdüsselam / Steven Weinberg (1979) James Cronin / Val Fitch (1980) Nicolaas Bloembergen / Arthur Schawlow / Kai Siegbahn (1981) Kenneth Wilson (1982) Subrahmanyan Chandrasekhar / William Fowler (1983) Carlo Rubbia / Simon van der Meer (1984) Klaus von Klitzing (1985) Ernst Ruska / Gerd Binnig / Heinrich Rohrer (1986) Georg Bednorz / Alex Müller (1987) Leon Lederman / Melvin Schwartz / Jack Steinberger (1988) Norman Ramsey / Hans Dehmelt / Wolfgang Paul (1989) Jerome Friedman / Henry Kendall / Richard Taylor (1990) Pierre-Gilles de Gennes (1991) Georges Charpak (1992) Russell Hulse / Joseph Taylor (1993) Bertram Brockhouse / Clifford Shull (1994) Martin Perl / Frederick Reines (1995) David Lee / Douglas Osheroff / Robert Richardson (1996) Steven Chu / Claude Cohen-Tannoudji / William Phillips (1997) Robert Laughlin / Horst Störmer / Daniel Tsui (1998) Gerard 't Hooft / Martinus Veltman (1999) Jores Alfyorov / Herbert Kroemer / Jack Kilby (2000)
2001-günümüz	Eric Cornell / Wolfgang Ketterle / Carl Wieman (2001) Raymond Davis / Masatoshi Koshiba / Riccardo Giacconi (2002) Aleksey Abrikosov / Vitali Ginzburg / Anthony Leggett (2003) David Gross / David Politzer / Frank Wilczek (2004) Roy Glauber / John Hall / Theodor W. Hänsch (2005) John Mather / George Smoot (2006) Albert Fert / Peter Grünberg (2007) Yoichiro Nambu / Makoto Kobayashi / Toshihide Maskawa (2008) Charles Kao / Willard Boyle / George Smith (2009) Andre Geim / Konstantin Novoselov (2010) Saul Perlmutter / Adam Riess / Brian Schmidt (2011) David Wineland / Serge Haroche (2012) François Englert / Peter Higgs (2013) Isamu Akasaki / Hiroshi Amano / Shuji Nakamura (2014) Takaaki Kajita / Arthur B. McDonald (2015) David Thouless / Duncan Haldane / Michael Kosterlitz (2016) Rainer Weiss / Barry Barish / Kip Thorne (2017) Arthur Ashkin / Gérard Mourou / Donna Strickland (2018) Jim Peebles / Michel Mayor / Didier Queloz (2019) Roger Penrose / Reinhard Genzel / Andrea Ghez (2020) Giorgio Parisi / Klaus Hasselmann / Syukuro Manabe (2021) Alain Aspect / John Clauser / Anton Zeilinger (2022) Pierre Agostini / Ferenc Krausz / Anne L'Huillier (2023)

g t d Matteucci Madalyası
1851 - 1900	Hermann Helmholtz (1868) Henri Victor Regnault (1875) William Thomson, 1st Baron Kelvin (1876) Gustav Kirchhoff (1877) Gustav Wiedemann (1878) Wilhelm Weber (1879) Antonio Pacinotti (1880) Emilio Villari (1881) Augusto Righi (1882) Thomas Edison (1887) Heinrich Rudolph Hertz (1888) John Strutt, 3rd Baron Rayleigh (1894) Henry Augustus Rowland (1895) Wilhelm Conrad Röntgen / Philipp Lenard (1896)
1901 - 1950	Guglielmo Marconi (1901) Albert A. Michelson (1903) Marie Curie / Pierre Curie (1904) Henri Poincaré (1905) James Dewar (1906) William Ramsay (1907) Antonio Garbasso (1908) Orso Mario Corbino (1909) Heike Kamerlingh Onnes (1910) Jean Perrin (1911) Pieter Zeeman (1912) Ernest Rutherford (1913) Max von Laue (1914) Johannes Stark (1915) William Henry Bragg / Lawrence Bragg (1915) Antonino Lo Surdo (1917) Robert W. Wood (1918) Henry Gwyn-Jeffreys Moseley (1919) Albert Einstein (1921) Niels Bohr (1923) Arnold Sommerfeld (1924) Robert Andrews Millikan (1925) Enrico Fermi (1926) Erwin Schrödinger (1927) Venkata Raman Chandrasekhara (1928) Werner Heisenberg (1929) Arthur Compton (1930) Franco Rasetti (1931) Frédéric Joliot / Irène Joliot-Curie (1932)
1951 - 2000	Wolfgang Pauli (1956) Bruno Touschek (1975) Abdus Salam (1978) Luciano Maiani (1979) Giancarlo Wick (1980) Rudolf Peierls (1982) Hendrik Casimir (1985) Pierre-Gilles De Gennes (1987) Lev Okun (1988) Freeman Dyson (1989) Jack Steinberger (1990) Bruno Rossi (1991) Anatole Abragam (1992) John Archibald Wheeler (1993) Claude Cohen-Tannoudji (1994) Tsung-Dao Lee (1995) Wolfgang K.H. Panofsky (1996) Oreste Piccioni (1998)
2001 -	Theodor W. Hänsch (2001) Nicola Cabibbo (2002) Manuel Cardona (2003) David Ruelle (2004) John Iliopoulos (2005) Giorgio Bellettini (2006) Adalberto Giazotto (2016) Marco Tavani (2017) Gianluigi Fogli (2018) Federico Capasso (2019) Massimo Inguscio (2020) Amos Maritan (2021) Jocelyn Bell Burnell (2022)

Erwin Schrödinger nedir?, Erwin Schrödinger anlamı nedir?, Erwin Schrödinger ne demektir?