Kolugo Yaşadığı dönem aralığı: 56,8-0 myö Klarkforkiyen-Günümüz[1][2]  PreЄ Є O S D C P T J K Pg N
Malaya kolugosu (Galeopterus variegatus)
Biyolojik sınıflandırma
lem: Animalia Şube: Chordata Sınıf: Mammalia Büyük takım: Euarchonta Mir takım: Primatomorpha Takım: Dermoptera Illiger, 1811[3]
Tip cins
Cynocephalus Boddaert, 1768
Cinsler
†Worlandia †Plagiomene †Planetetherium †Elpidophorus Cynocephalidae (Simpson, 1945)      Cynocephalus      Galeopterus      †Dermotherium
Dağılımı

Kolugolar^[4] ya da uçarmakiler (Dermoptera, Yunanca: dérma = deri, ptéryga = kanat; "deri kanatlılar"), ağaçlarda yaşayan ve havada süzülerek ağaçtan ağaca hareket eden, Güneydoğu Asya'da bulunan ve en yakın akrabası primatlar olan memeli.^[5] Soyu tükenmeden günümüze gelmiş ve yaşayan yalnızca iki türü bulunan Cynocephalidae (Uçarmakigiller) familyasını ve Dermoptera (Abalı memeliler) takımını oluşturur.^[6] Havada süzülerek hareket eden memeliler içinde en beceriklileridir ve yüksek bir noktadan alçak bir noktaya ayakları arasındaki fazladan deri perdelerini kullanıp havada süzülerek ulaşır. Aynı zamanda uçarmaki adı da verilmesine karşın gerçek maki değildir.

Özellikleri[değiştir | kaynağı değiştir]

Kolugolar yaklaşık bir kedi büyüklüğündedir, ancak bir kediden daha hafiftir. Uzunlukları 56 – 69 cm ve ağırlıkları 1 - 1,75 kg arası değişir. Kanat açıklığı türden türe 70 – 120 cm varabilir. Renkleri gri ile kahverengi arası değişen bir zemin üzerine dağılı beyaz, kahverengi ve siyah lekelerden oluşur. Uzun ve ince olan ön ve arka bacakları neredeyse aynı uzunluktadır. Tırnakları uzun ve kalındır. Bilimcilerin verdiği Latince ad (Cynocephalus: Tr. Köpek başlı) kafalarının tazıya benzemesinden kaynaklanmıştır. Gözleri ve kulakları küçüktür.

Kolugoların en çok dikkat çeken özelliği olan uçma derisi (patagium) ağaçtan ağaca süzülmelerini olanaklı kılar. Uçar makilerde bu deri boyun ve ön ayaklar arasında, ön ayaklar ve arka ayaklar arasında ve arka ayaklar ile kuyruk arasında bulunur. Kuyruk ve ayaklar bütünüyle derinin içindedir, yalnızca parmakları ve tırnakları bu derinin dışında kalır. Uçma derisi diğer süzülebilen memelilerde (örn. uçar kuskuslar) olduğundan daha büyüktür.

Yayılım[değiştir | kaynağı değiştir]

Kolugolar Güneydoğu Asya'da yaşar. Malaya kolugosu (C. variegatus) Güney Hindiçin, Tayland, Malezya ve Batı Endonezya'dan Borneo ve Cava'ya kadar varan bir coğrafyaya yayılmışken, Filipin kolugosu (C. volans) yalnızca Filipin'de yaşar. Her iki türe de yayılım alanları içinde bulunan yağmur ormanlanlarında rastlanılır. Ayrıca Malaya kolugosuna özellikle ekili Hindistan cevizi ağaçlarında rastlanılır.

Yaşam biçimi[değiştir | kaynağı değiştir]

Kolugolar ağaçta yaşayıp seyrek yere inen, gece etkin olan (gececil) hayvanlardır. Gündüzleri ağaç kovuklarında ya da 25 - 50 metre yükseklikte dallara asılı biçimde geçirirler. Büyük bir uzaklığı süzülebilmeyi olanaklı kılan, oldukça yüksek ağaçları tercih ederler. Orman yangınlarında genelde ağacın üstünde kalıp yanarlar.^[7]

Pek becerikli tırmanıcı değillerdir; yavaş ve zor tırmanırlar. Ancak yassı duran dallarda kafa üstü sarkık biçimde uzun tırnakları ile tutunarak daha rahat ilerleyebilirler. Aslında yalnız yaşarlar, ancak beslenirken birkaç birey birden aynı ağaç üzerinde görülebilir.

Uçma yöntemi[değiştir | kaynağı değiştir]

Kolugolar bir ağaçtan diğerine geçmek isterse, uçma derisini gerip ağaçtan sıçrar. Stereoskopik görme yetenekleri ile konacakları noktayı çok iyi kestirebilirler. Olağanda süzülme uzaklıkları 50 - 70 metre arasıdır, ama 100 metre ve daha çoğu da görülmüştür. Belirlenen en uzun süzülme uzaklığı 136 metre olmuştur ve bu uçuşta sadece 12 metre alçalmıştır. Ancak bir kez süzülmeye başladıktan sonra yönünü pek denetleyemez. İstediği ağaca konar konmaz derhal kaybettiği yükseklik kadar tekrar yukarı tırmanır. Mümkün oldukça yere konmamaya çaba harcar.

Beslenme[değiştir | kaynağı değiştir]

Kolugular kesinlikle otoburdur; çiçek, yaprak ve tomurcuk ile beslenirler. Ara sıra yumuşak meyveler yer veya ağacın suyunu emebilir. Çoğu diğer ağaçta yaşayan hayvanlar gibi onlar da sıvı gereksinimini yedikleri bitkilerden giderir.

Düşmanları[değiştir | kaynağı değiştir]

Ağaçta tırmanırken ve süzülürken yavaş olmaları, onların yırtıcı kuşlar için kolay av olmalarını sağlar. Özellikle Filipin kartalının (Pithecophaga jefferyi) beslenmesi kestirimlere göre neredeyse %90 Filipin kolugosundan oluşur.^[8][9]

Üreme[değiştir | kaynağı değiştir]

Dış görünüşlerinden cinsiyetlerini belirlemek kolay değildir. Dişiler erkeklerden biraz daha gri ve çok az daha büyüktür.

Yaklaşık 60 gün süren bir gebelik sonrası 2 yavru doğar. Doğan yavrular neredeyse keselilerde olduğu kadar az gelişmiş bir durumda dünyaya gelir. Anne yavruyu emzirdiği sürece (6 ay) onu uçma derisi arasına sıkışık olarak taşır. Gözlemlenen en uzun yaş 17,5 yıldır ama çok daha yaşlı olabilecekleri varsayılır.^[10]

Sistematik[değiştir | kaynağı değiştir]

Evrim tarihi[değiştir | kaynağı değiştir]

Abalı memeliler takımının ilk fosil kalıntıları Paleosen ve Eosen devrelerinde bulunmuştur. Kuzey Amerika'da Paleosen devresinden kalmış Planetetherium mirable türü bulunmuştur. Tayland'da bulunan ve geç Eosen devresinden kalma olan Dermotherium cinsi, günümüzün türlerine benzemektedir.

Yaşayan uçarmakigiller familyasının dışında abalı memeliler takımının diğer familyaları Plagiomenidae, Cyriacotheriidae, Thylacaelurinae ve Mixodectidae'dir.^[11]

Sınıflandırma[değiştir | kaynağı değiştir]

• Takım: Abalı memeliler (Dermoptera)
  • Familya: Uçar makigiller (Cynocephalidae)
    • Cynocephalus
      • Filipin uçar makisi (Cynocephalus volans)
    • Galeopterus
      • Malezya uçar makisi (Cynocephalus variegatus veya Galeopterus variegatus)
    • †Dermotherium
      • Dermotherium major
      • Dermotherium chimaera

Sınıflandırılmaları uzun zaman tartışılmıştır. Uzun süre böcekçiller veya yarasalar ile akraba sanılmışlardır. Primatlar veya etçiller ile akraba oldukları da ileri sürülmüştür. Bu belirsizlik 1883 yılında yazılan Brehms Thierleben kitabında şöyle dile getirilmiştir:

Linné onları önmaymunlara, Cuvier yarasalara, Geoffroy etçillere, Oken keselilere ve sonunda Peters büyük bir olasılıkla haklı olarak böcekçillere atıyor. Bu karmaşıklıktan dolayı kanatlı maymun, çırpınan maki, uçan kedi, garip yarasa gibi birbirinden çok ayrı adlar verilmiştir.^[12]

Carl von Linné (Cynocephalus volans, 1758) ve Jean Baptiste Audebert (Cynocephalus variegatus, 1799) familyanın 2 türünü ilk kez tanımlamışlardır. Böylece iki türün aynı cinsin (Cynocephalus) üyesi olduğu kabul edilmiştir. Ama dişlerinde olan ayrımlardan dolayı iki ayrı cins tartışması günümüze kadar devam etmektedir. Bu tartışmaya göre Malaya kolugosunu Galeopterus adlı ayrı bir cinse ayırmak isteyen hayvanbilimciler vardır. Diğer hayvanbilimciler ise bu ufak ayrımların iki ayrı cinsi gerekli kılmadığını savunmaktalar.^[13]

Kitaplar[değiştir | kaynağı değiştir]

• T. S. Kemp: The Origin & Evolution of Mammals. Oxford University Press, Oxford 2005, ISBN 0-19-850761-5.
• Erwin Kulzer: Dermoptera. Riesengleiter, Flattermakis, Colugos. In: W. Westheide und R. Rieger: Spezielle Zoologie. Teil 2: Wirbel- oder Schädeltiere. Spektrum Akademischer Verlag, München 2004, S. 574–575, ISBN 3-8274-0307-3.
• Kathy MacKinnon: Riesengleiter. In: David W. Macdonald (Hrsg.): Die große Enzyklopädie der Säugetiere. Könemann Verlag, Königswinter 2004, S. 432–433, ISBN 3-8331-1006-6 (deutsche Übersetzung der Originalausgabe von 2001).
• Ronald M. Nowak: Walker’s Mammals of the World. 2. Auflage. The Johns Hopkins University Press, Baltimore 1999, S. 250–252, ISBN 0-8018-5789-9.
• Thomas Schultze-Westrum: Die Riesengleiter. In: Bernhard Grzimek et al. (Hrsg.): Grzimeks Tierleben. Bd. 11. Säugetiere 2. Kindler Verlag, Zürih 1969, S. 80–82.
• Don E. Wilson, DeeAnn M. Reeder (Hrsg.): Mammal Species of the World. 3. Auflage. The Johns Hopkins University Press, Baltimore 2005, ISBN 0-8018-8221-4.
• Erich Thenius und Richard Kraft: Riesengleiter in: Bernhard Grzimek (Hrsg.): Grzimeks Enzyklopädie, Band 1: Säugetiere, S.634-639, Kindler 1988, ISBN 3-463-42101-1
• Boonsong Lekagul & Jeffrey A. McNeely: Mammals of Thailand, S.39, ISBN 974-86806-1-4

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

• Animal Diversity Web'de uçar makigiller (engl.) 4 Haziran 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Colugos.com (engl.) 10 Temmuz 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• answers.com'da abalı memeliler portresi (engl.)^{[ölü/kırık bağlantı]}
• Resimler 7 Ağustos 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Vidyo: Borneo'da uçar makilerin çiftleşmesi 28 Şubat 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]