Damyan Yovanov Gruev ya da bilinen kısa adıyla Dame Gruev (19 Ocak 1871 - 23 Aralık 1906), Osmanlı Makedonyası ve Trakyası'da Bulgar devrimci ve isyancı liderdi. İç Makedon Devrimci Örgütü'nün kurucuları arasındaydı. Makedon tarih yazımına göre, bir Makedonyalıydı.

İlk yılları[değiştir | kaynağı değiştir]

1871'de Smilevo köyünde (bugünkü Kuzey Makedonya) doğdu. İlk eğitimini Smilevo'da aldı ve eğitimine Selanik Bulgar Erkek Lisesi'nde devam etti. Bir öğrenci isyanını takiben okuldan dışlanan bir grubun parçasıydı. 1888'in başlarında, diğer gelecekteki İMDÖ devrimcileri de dahil olmak üzere 19 kişiden oluşan grup Sırp propagandasıyla çekildi. Sonuç olarak, Belgrad'daki bir Sırp Gymnazium'da Aziz Sava toplumunun bursuyla çalışmaya gittiler. Eğitimine Belgrad'daki Grandes écoles'da devam etti. Bir başka isyanı takiben, yardımcılarıyla beraber parça parça göç halinde Bulgaristan'a döndü. Sofya Üniversitesi'ne ve daha sonra Genç Makedon Edebiyat Topluluğuna girdi. Ayrıca, Berlin Antlaşması'nın Makedonya'nın ile ilgili 23. Madde'sini uygulamak olan "Drujba" çemberini kurdu. 1891'de Bakan Hristo Belçev'in öldürülmesinden şüphelenildiği için Sofya Üniversitesi'nden atıldıysa da ancak daha sonra bu iddianın asılsız olduğu ortaya çıktı.

Üniversiteden atıldıktan sonra yeni bir devrimci örgüte kurmak için Osmanlı Makedonyası'na döndü. Planlarını daha başarılı bir şekilde yürütmek ve muhtemelen Türk makamlarının şüphesini önlemek için, Bulgar okul öğretmeni olmaya karar verdi. Makedonya bölgesine döndükten sonraki ilk iki yıl, önce kendi memleketi Smilevo köyünde ve daha sonra da Pirlepe kasabasında eğitim verdi. Daha sonra, Selanik'e geçerek burada Bulgar Makedon-Edirne Devrim Komitesi'nin temelini attı. Hristo Tatarçev ve Petar Pop Arsov'un işbirliğiyle diğerleri arasında İç Makedonya Edirne Devrimci Örgütü'nün (İMEDÖ) anayasası ve tüzüğünü oluşturdu. Bu Merkez Komite'nin rehberliğinde Makedonya ve Edirne bölgesi boyunca yerel devrimci komitelerle birlikte gizli bir örgütlenmekti. Bu bölgeler, Nisan Ayaklanmasında olduğu gibi devrimci bölgelere veya hücrelere bölünmüştü. Anayasaya göre, Hristo Tatarçev'in başkanlığında 1894 yazında ilk Merkez Devrim Komitesi kuruldu.

1894-1900[değiştir | kaynağı değiştir]

1894 yazında Negotino'da ilk yerel devrim komitesini ve kısa süre sonra Pere Toşev'in işbirliğiyle İştip şehrinde ilk bölge komitesini kurdu. Resne, Ohri ve Struga kentlerini de ziyaret etti ve yerel halkın örgütün devrimci fikirlerini çok iyi kabul ettiğini gördü. 1894–1895 öğretim yılında İştip'te öğretmen olarak kaldı. 1895 sonbaharında Gotse Delçev, Makedonya ve Edirne, Trakya'ya özerklik arayan devrimci bir hareketin temellerini atma düşüncesiyle İştip'e geldi. Gruev ve Delçev ilk defa bir araya geldi ve fikirlerini orada paylaştılar. Selanik Merkez Komitesi tarafından zaten çizilen planı Delçev'e tanıttı. Bundan sonra hem Gruev hem de Delçev, İştip ve çevresinde birlikte çalıştılar.

Bu dönemde İMDÖ, özellikle 1895-1918 yılları arasında onun Selanik'te bir Bulgar okul müfettişi olmasından sonra olağanüstü şekilde genişledi. Merkez devrim komitesinin ruhu ve bedeni haline geldi. Bu doğrultuda, gizli devrimci gazeteler çıkarılmış, şifreler tanıtılmış, takma ad kullanılmış ve diğer yerel ve Makedon komiteleri arasında gizli iletişim kanalları sürdürülmüştür. İMEDÖ için gerekli savaş hükümlerinin satın alınmasından ve gönderilmesinden sorumlu olan Merkezi Devrim Komitesi'nin bir temsilcisi Sofya'ya gönderildi. Makedonya ve Edirne Vilayeti boyunca seyahat etti. Köylerde ve şehirlerde sistematik olarak örgütlü komiteler kuruldu. İMEDÖ 1898'de tamamen siyasi nedenlerden dolayı ve Osmanlı yetkililerinin kuşku duymaması için Gruev'i görevden alma kararı aldı. Görevden alınmasından sonra ardından Manastır'a ve orada Petar Poparsov, Vasil Paskov ve diğerlerinin işbirliğiyle devrimci bir gazete çıkarmaya başladı.

Pazar okullarından özel bir "devrim vergisi" ile para toplanan bir sistem düzenledi ve bir miktar savaş malzemesi satın alındı. Tekrar Manastır şehrinde öğretim kadrosuna atandı ve böylelikle Selanik Komitesindeki aktif kişi Hristo Tatarçev oldu. Aynı zamanda Manastır Vilayeti'nde devrimci hareketin yönetimini de üstlendi. Pere Toşev ve Hristo Matov ile Manastır bölgesindeki faaliyetleri, Osmanlı yetkilileri tarafından fark edilmedi. Çok sayıda çete (grup), çevredeki dağlar boyunca yerel yetkilileri terörize etmeye başladı. Bu hareketi teşvik etmede önemli bir faktör olduğu şüphesiyle 6 Ağustos 1900 tarihinde tutuklandı. Mayıs 1902'ye kadar Manastır hapishanesinde tutuldu. Ancak, gizli yazılar ve şifreler kullanarak yerel devrimci ile temas halinde kalabildi. Komiteleri ve Manastır'ın devrimci bölgesinin işlerini yönetti.

İsyan[değiştir | kaynağı değiştir]

Mayıs 1902'de, Anadolu'daki Bodrum Kalesi Hapishanesinde sürgün edilmeye mahkûm edildi. Ocak 1901'de Hristo Matov ve Hristo Tatarçev oraya sürgün edilmişti. Arkadaşlarıyla birlikte 10 ay boyunca Bodrum Kalesi'nde tutuldu. Makedonya ve Trakya'dan uzak olmasına rağmen, örgütün gelişmesi ve işleyişi konusunda kendini bilgilendirmeyi başardı. Selanik, Manastır ve Sofya ile sürekli bir şifreli yazışmaya devam etti. Paskalya 1903'te, genel bir af ile serbest bırakıldı. Selanik'e döndü ve orada İMEDÖ Merkez Komitesi'nin, 1903'te gerçekleşecek olan genel bir ayaklanmayı ilan etmeye halihazırda karar vermiş olduğunu tespit etti. Merkez Komite'nin kararına katılmadı. Örgütün hazırlıksız olmasına rağmen Merkez Komitesinin kararını kabul etti.

Selanik'ten ayrılarak isyan kongresinin yapılacağı Smilevo'ya gitti. Bu kongrenin amacı, genel isyan beyanının tarihini belirlemek ve kovuşturmasında yöntem ve taktikleri özetlemek oldu. Bulgaristan'dan yeni gelmiş olan Boris Sarafov'la tanıştı. Kongre'nin başkanlığına seçildi ve ikincisi isyan başlangıcının 2 Ağustos 1903 olduğuna karar verdi. Kongre tarafından Boris Sarafov ve Anastas Lozançev ile birlikte Genelkurmay'ın üç üyesi olarak seçildi ve Makedonya bölgesindeki isyancı güçleri yönetme yetkisi verildi. Türk birliklerinin yerli Smilevo köyünden geri çekildiğini görmeye çalıştı. Osmanlı ordusuyla birlikte isyan sırasında birçok çarpışmaya karıştı. Ancak Osmanlı birliklerinin gelmesiyle ayaklanmanın ilerlemesi imkânsız hale geldi ve 6 hafta içinde tamamen ezildi. Kendini çeşitli devrimci ilçeleri gezme, isyancıları silahsızlandırma ve gelecekteki kullanım için savaş malzemelerini depolama görevine koydu. Takipçileriyle birlikte örgütlenmeye ve başka bir ayaklanma için hazırlık çalışmalarına devam ettiler.

İsyan Sonrası[değiştir | kaynağı değiştir]

1904 yılında, İMDÖ'nün Manastır Devrim Bölgesi'nin Pirlepe Kongresi'ne başkanlık etti. Bu yılın sonbaharında Sırp lider Micko Krstić tarafından yakalandı, ancak Gligor Sokolović'in yardımıyla Pere Toşev ile yaptığı görüşmeler sonrasında serbest bırakıldı. 1905'te Rila Kongresi olarak adlandırılan ayaklanmadan sonra örgütün ilk Genel Kongresi'ne başkanlık etti. Burada Merkez Komitesi'nin bir üyesi olarak seçildi ve ölümüne kadar lideri oldu. Gerçekten de, Yane Sandanski'ye hakim olabilmek için görünen tek kişiydi. Ancak, Rila Kongresi organizasyondaki siyasi farklılıkları silemedi. Aralık 1906'da Sofya'da hiç gerçekleşmeyen yeni bir özel kongre düzenlemeye ihtiyaç duyuldu. 1906'nın sonunda, özel kongrede katılması için Osmanlı Makedonyası'ndan Sofya'ya taşınmasıyla birlikte hareket etti. 23 Aralık 1906'da tarihinde emrindeki komitacılarla birlikte, Türk makamları tarafından Rusinovo köyünün (Maleševo bölgesi) yakınında keşfedildi. Osmanlı kuvvetleri tarafından pusuya düşürüldü ve çatışamada öldürüldü.

Greenwich Adasındaki Gruev Koyu, Güney Shetland Adaları, Antarktika, Dame Gruev için adlandırılmıştır.

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]