Condottieri

Condottieri (İtalyanca: Condottieri, tekil hali condottiero), Orta Çağ'da Rönesans dönemi boyunca Papalık Devleti de dahil olmak üzere İtalyan şehir devletleri tarafından kullanılan sözleşme usulü çalışan paralı asker liderlerini ve kurumlarını anlatır.

İtalyancada condottiero sözleşme karşılığı anlaşılan anlamına gelmektedir. Günümüzde paralı asker komutanına karşılık gelmektedir. Tarihsel olarak askerlerin milliyetinden bağımsız bir terimdir.

Tarihçe[değiştir | kaynağı değiştir]

13. ve 14. yüzyıllarda denizci cumhuriyetler başta olmak üzere İtalya şehir devletleri olan Venedik, Cenova ve Floransa özellikle ticaretten ötürü çok zengin olmuşsalar da etkilerinin çok gerisinde düzenli ordulara sahiptirler. Yabancı bir gücün askeri işgal tehdidi veya komşu devletlerin saldırıları söz konusu olduğunda iktidardaki asiller kendileri adına savaşmaları için paralı askerlere başvururlardı. Devletle askerler arasında savaşın koşulları ve hizmet bedelinin belirtildiği bir sözleşme (condotta) yapılır, askerlerin komutanı da böylelikle Condottiere olarak adlandırılırdı.

Haçlı Seferlerinin tamamlanmasıyla beraber Ortadoğu'da Müslümanlara karşı savaşmış olan çok sayıda komutan Avrupa'da ve özellikle İtalya'da boy göstermeye başlar. Çok çeşitli milliyetten olan bu paralı askerler zamanla örgütlenerek küçük çaplı ordulara dönüşmüştür.

Bu şekilde oluşturulan ve disiplinli kurallara sahip olan ilk paralı asker böllüğü Dük Werner von Urslingen ve Kont Konrad von Landau tarafından kurulan Ventura Bölüğü olur. Bölük olağanüstü disiplinli olması ve herkese rütbeden bağımsız olarak kârdan eşit hisse dağıtmasıyla ünlenir. Komutanlığını bir İtalyanın yaptığı ilk paralı asker bölüğü ise Aziz George Bölüğü olur.^[1]

Paralı askerler İtalya'daki iktidar mücadelelerindeki güçlerinin farkına varınca condottieri kendi şartlarını dikte ettirir hale gelir. Bu sayede başta Braccio da Montone ve Muzio Sforza olmak üzere çok sayıda condottieri çok güçlü siyasetçiler haline gelirler. Çoğu savaş klasik eğitimi aldığı için muharebeleri bilimsel yönden ele alıp, kimi gelişmelere imza atarlar. Bu sayede Orta Çağ'daki savaş anlayışına çok sayıda yenilik getirirler. Condottieri özellikle düşmanın savaşma kabiliyetini kırarak geri çekilmesini sağlamayı tercih edip, sonucu belirsiz ölümüne dek muharebelerden kaçınırdı.

Yüz Yıl Savaşı sırasında imzalanan 1360 tarihli Brétigny Antlaşması'nın ardından İngiliz paralı asker komutanı Sir John Hawkwood Beyaz Bölük adlı bir birlik kurarak İtalya'ya giderek buradaki savaşlarda yer almıştır. Bu tarihten sonra İtalyan şehir devletleri yarı paralı asker yarı ulusal unsurlardan oluşan küçük ve mobil birlikleri tercih etmiştir.

15. yüzyıla gelindiğinde condottieri topraksız İtalyan asillerden oluşmaktadır. Bu dönemde en tanınan condottieri Forli hükümdarı Caterina Sforza'nın oğlu Giovanni dalle Bande Nere'dir.

Paralı askerlerin kazançları[değiştir | kaynağı değiştir]

Dönemsel olarak bazı condottieri maaşları bilinmektedir:

1432, Floransa'daki Micheletto Attendolo:^[2] Aylık 1.900 florin
1448, Montferratlı William: Aylık 6.600 florin
1505, Floransa'daki Francesco Gonzaga'nın emrindeki 250 kişi için yıllık 33.000 scudi
1505, Floransa'daki Francesco Maria della Rovere'nin emrindeki 200 kişi için yıllık 100.000 scudi

Kontrat süreci[değiştir | kaynağı değiştir]

Condottieri komutanları bünyelerine alacakları askerleri seçerek alır, her birisiyle ayrı bir sözleşme yapılırdı. Bölüğün işverenle sözleşmesi tamamlanınca aspetto adı verilen bekleme sürecine girilirdi, bu süreçte işveren kontratı yenileyebilirdi. Antlaşma yenilenmezse paralı asker bölüğü o işveren şehir devletine iki yıl boyunca saldıramazdı. Antlaşmanın şartları harfiyen yerine getirilirdi çünkü paralı askerler için işverenlerin gözündeki saygınlıkları çok önemliydi. 15. yüzyıla gelindiğinde İtalya'daki condottieri savaş alanındaki hakimiyetlerini perçinlerler, bu dönemde işgalci Osmanlı, İsviçre, Macar, Alman, Fransız ve Avusturya birlikleri yenilmiştir. Dönem Machiavelli tarafından şöyle anlatılır:

“	15. yüzyılda hiçbir şehir devleti kendi silahlı kuvvetine sahip değildi. Bu yüzden İtalya daha küçük prensliklerin veya topraksız orduların egemenliği altındaydı. Prensler sadece mülk edinmek için silaha başvururken topraksız ordular da başka bir sanat sahibi olmadıklarından ganimet ve şöhret için savaşmaktaydı.	„
—Macchiavelli History I. vii.

Kurumsal ömrü[değiştir | kaynağı değiştir]

Zamanla condottieri mali ve siyasi çıkarları savaş alanını olumsuz etkileyecek şekilde evrilmiştir. Paralı asker komutanları saf değiştirmeye meyilli, savaştan kaçınma yanlısı ve herhangi bir taraftan alacağı rüşvete razı hale gelirler. 16. yüzyılın başlarına doğru şehir devletleri küçük prensleri yutup, İtalya toprakları genel Avrupa siyasetinin doğrudan etkisine güçlü Fransız, İspanyol ve Alman ordularıyla maruz kalınca condottieri yetersiz kalmış ve zamanla yok olmaya başlamıştır.

Condottieri askerleri neredeyse tamamen zırhlı süvari birliklerden oluşmaktaydı. 15. yüzyıl boyunca savaştıkları düşmanlarla hiçbir ortak özellikleri yoktur. Daha yüksek ücret için hemen saf değiştirebilecek haldedirler. Savaş sanatında ustalaştıkları için dün birlikte savaştıkları bir arkadaşı yarın karşı orduda yer alabilecektir. Ayrıca paralı askerler için bir esir ölü bir düşmandan daha değerli olduğu için muharebeler genelde az kanlı ve taktiksel olmaktaydı. Saatlerce süren ancak buna rağmen kaybın yaşanmadığı muharebeler olduğu bilinmektedir.^[3]

Condottieri çöküşünü hızlandıran en önemli gelişme 1494 yılında başlayan Fransız işgali olmuştur. Büyük ordusuyla İtalya'ya giren kral VIII. Charles dengeleri altüst etmiştir. Şehir devletlerine bölünmüş olan İtalya'da condottieri de yabancı ülkelerin hizmetindedir.^[4] Süreç sonunda condottieri tam olarak sona ermese de önemini kaybedecektir. Günümüzde Vatikan'daki İsviçreli Muhafızlar bu geleneğin kalıntısıdır.

Öne çıkan isimler[değiştir | kaynağı değiştir]

Roger de Flor (c. 1268–1305)
Malatesta da Verucchio (1212–1312)
Castruccio Castracani (1281–1328)
Cangrande della Scala (1291–1329)
“Sir” John Hawkwood (Giovanni Acuto, c. 1320–1394)
Giovanni Ordelaffi (1355–1399)
Facino Cane de Casale (c. 1360–1412)
Andrea Fortebracci, (Braccio da Montone) (1368–1424)
Alberico da Barbiano (1344–1409)

Angelo Broglio da Lavello, (Tartaglia) (1350 veya 1370–1421)
Muzio Attendolo (1369–1424)
Giovanni Vitelleschi (ö. 1440)
Erasmo da Narni, (Gattamelata) (1370–1443)
Niccolò Piccinino (1380–1444)
Francesco Bussone da Carmagnola (Carmagnola Kontu) (1390–1432)
Micheletto Attendolo (Muzio Attendolo’nun yeğeni)

Francesco Sforza (1401–1466)
Sigismondo Malatesta (1417–1468)
Bartolomeo Colleoni (c. 1400–1475)
Cesare Borgia (1475–1507)
Niccolò di Pitigliano (ö. 1510)
Bartolomeo d'Alviano (1455–1515)
Gian Giacomo Trivulzio (c. 1441–1518)
Giovanni dalle Bande Nere (1498–1526)
Ferrante Gonzaga (1507–1557)

Farinata degli Urbetti
Bartolomeo Colleoni
Sir John Hawkwood
Artemisia Gentileschi
Sigismondo Malatesta
Angelo Tartaglia

Önemli muharebeleri[değiştir | kaynağı değiştir]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

^ Bölük 1339 yılında Milanlı Luchino tarafından yenilir ve dağıtılır
^ Sforza ailesinin kurucusu Muzio Sforza'nın yeğeni
^ 1424 yılındaki Zagonara Muharebesi'nde ölen tek kişi atından düşerek çamurda boğulan Lodovico degli Obizzi'dir. İtaya'da top ve tüfek kullanılan ilk muharebe olan 1467 yılındaki Molinella Muharebesi'nde savaşan toplam 27 bin kişiden 600-700 kişi hayatını kaybetmiştir.
^ Gian Giacomo Trivulzio Fransa'da, Andrea Doria ise V. Karl donanmalarının başındadır

Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]

Katalan Bölüğü

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

Condottieri veri tabanı 12 Aralık 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İtalyanca) 11 Aralık 2012 tarihinde erişilmiştir

[1] Bölük 1339 yılında Milanlı Luchino tarafından yenilir ve dağıtılır

[2] Sforza ailesinin kurucusu Muzio Sforza'nın yeğeni

[3] 1424 yılındaki Zagonara Muharebesi'nde ölen tek kişi atından düşerek çamurda boğulan Lodovico degli Obizzi'dir. İtaya'da top ve tüfek kullanılan ilk muharebe olan 1467 yılındaki Molinella Muharebesi'nde savaşan toplam 27 bin kişiden 600-700 kişi hayatını kaybetmiştir.

[4] Gian Giacomo Trivulzio Fransa'da, Andrea Doria ise V. Karl donanmalarının başındadır

[1]

[2]

[3]

[4]

Condottieri nedir?, Condottieri anlamı nedir?, Condottieri ne demektir?